نتیجه:
فهم متون دینی، به ویژه قرآن، همانند فهم گفته ها و نوشته های دیگر قانونمند است. علاوه برآن، قرآن به دلیل ویژگی های منحصر به فردش، ملاک های افزون تری برای فهم دارد که غفلت از آن انسان را از شناخت صحیح مراد خداوند از آیه های نورانی اش باز می دارد. بدین سبب، از دیرباز کژفهمی های بسیاری دامن گیر مراجعان به قرآن بوده و هست. یکی از فرقی که در این گرداب فرو افتاده، سلفیه و بطور اخص بزرگان آن چون ابن تیمیه حرّانی و ابن قیم جوزی می باشند. در این پایان نامه تلاش شد تا در قالب فصلها و بخشهای مختلف به بررسی عوامل انحراف و کژفهمی ابن تیمیه و شاگردش ابن قیم در تفسیر کلام الهی و نیز تأثیر نوع نگرش و افکار آنها بر نحوه برداشت از آیات الهی به منظور مستند سازی اصول اعتقادی خود، پرداخته شود. که در پایان این نتایج به عنوان عامل آن انحراف و تأثیر پذیری حاصل شد:

- ملاک قرار دادن مسأله فهم مخاطبان قرآن در عصر نزول برای تفسیر کلام وحی(طریق سلف) به نحو یک سویه و مطلق و این که هیچ آیه ای از آیات قرآن بر مسلمانان صدر اسلام مبهم نبوده وتمامی مراتب عالی آن را همگی در یافته اند. عقیده و نگرش افراطی به این مسأله، پیامدهایی چون ظاهر گرایی و محدود و منحصر کردن مفاد آیه بر ظاهر آن، منع تأویل به معنای اصطلاحی آن، انکار وجود مجاز در قرآن و تعابیر نابجا و غیر صحیح از محکمات و متشابهات قرآن را به دنبال داشته است. چیزی که برآیند آن حجت دانستن فهم عرفی و ظاهری از آیات قرآن و به هم ریختن آیه ها(ضرب القرآن بعضه ببعض) در هنگام تفسیر آنها شده است. به همین دلیل ابن تیمیه و شاگردش ابن قیم، در تفسیر آیاتی چون آیه «الرحمن علی العرش استوی»(طه:۵) و آیه «وجوه یومئذ ناضره الی ربها ناظره» (قیامه: ۲۲ و۲۳) جسمانیت و رؤیت خدا در قیامت را نتیجه گرفته اند.
یکی دیگر از نتایج این ظاهر گرایی، در تفسیر آیات مربوط به عصمت انبیاء(ع) بارز می شود. آن جا که ابن تیمیه و شاگردش با تمسک به ظواهر آیاتی که در وهله اول از آنها جواز صدور گناه از پیامبران برداشت می شود؛ عصمت انبیاء عظام(ع) را زیر سؤال برده می گویند: «جایز است پیامبر هم خطا کند و هم کارهایی را فراموش کند و هیچ اشکالی ندارد که شیطان بتواند بر انبیاء مسلط شود.» و جالب تر این که آنها بر این دیدگاه تفسیری خود از آیات مربوط به عصمت انبیاء ادعای اجماع نیز می نمایند. که در فصل دوم (بخش نبوت) این موضوع مطرح شد.
- توسعه در عناوینی چون شرک و بدعت و بسط و گسترش مصادیق آنها، این مسأله سبب شده است که سلفیه، در تفسیر آیات مربوط به شفاعت، توسل، تبرک و مانند آن، این موارد را از مصادیق شرک دانسته و معتقدین به این امور را مشرک بخوانند. که در فصل دوم (بخش توحید) به آن اشاره گردید و مورد نقد قرار گرفت.
-پرهیز از عقل گرایی. این مسأله در مواردی بروز و ظهور پیدا می کند که عقل به طور قطعی حکمی دارد و کسی در بدیهی بودن یا منتهی به بدیهی بودن آن تردیدی ندارد ولی این موارد از سوی ابن تیمیه و هم کیشانش ملاک فهم قرار نمی گیرد و حتی گاهی بدون استناد به آن، مراد جدی خداوند از آیه غیر از مراد استعمالی آن دانسته شده و تنها به ظاهر آیه اکتفا می شود. مانند آیه هایی که در ظاهر، ممکن است برجسمانی بودن ذات خدای متعال دلالت کند. مثل آیه:
«و جاء ربک و الملک صفا صفا» (فجر: ۲)
علاوه بر این پرهیز از عقل گرایی و کاربرد آن در مورد مسائل مربوط به خداوند آنان را تا جایی پیش برده است که به قول علامه حلی (ره)، ارتکاب قبیح و اخلال واجب را بر خداوند جایز دانسته و می گویند: «لا ما قَبُح‌َ مِنّا قَبُح‌َ مِن‌َ اللّه‌ِ ولا ما حَسُن‌َ مِن‌َ اللّه‌ِ حَسُن‌َ مِن‌ْ اَحَدِنا و هیچ‌ یک‌ از ما را نسزد که‌ چیزی‌ را بر خدا واجب‌ یا چیزی‌ را بر او حرام‌ کند.» و با این مبنا آیات مربوط به جبر و اختیار را تفسیر می نمایند که در بخش دوم از فصل دوم به این موضوع پرداخته شد.
- برداشت مغرضانه از روایات تفسیری و روش نادرست ابن تیمیه و ابن قیم در جرح و تعدیل این روایات از جمله این که اینان روایاتی را که مخالف عقاید و آرایشان است؛ بدون بررسی سند، جعلی می دانند. مثل اینکه می گویند: «حدیث هو ولیّ کل مؤمن بعدی ؛ او [حضرت علی(علیه السلام)] سرپرست هر مؤمنی بعد از من است.» یک حدیث دروغ بر رسول خداست. بلکه او در حیات و مماتش ولی هر مؤمنی است و هر مؤمنی نیز ولی او در زمان حیات و ممات است.
در حالی که بسیاری از علمای عامه چون ترمذی، نسائی، ابن حیان، حاکم نیشابوری، طیالسی، احمدبن حنبل و دیگران از طریق جعفربن سلیمان این حدیث را نقل کرده اند.
یا اینکه درمورد شأن نزول آیات مربوط به اهل بیت همچون آیه ولایت ، غدیر ، تطهیر و… پس از انکار حقایق تاریخی به جرح و تعدیل مغرضانه و دور از انصاف این روایات می پردازند و منکر فضایل مربوط به ائمه اطهار(علیهم السلام) از قبیل افضلیت تعیین به نص وعصمت، شده و در سایه آن از تفسیر واقعی آیات منحرف می گردند. که این مسائل در مباحث مربوط به نبوت و امامت از فصل دوم توضیح داده شد.
فهرست منابع و مآخذ:
الف. منابع فارسی

1. 1. بى آزار شیرازى، عبدالکریم. قرآن و طبیعت جهان گذشته و آینده. تهران: بعثت، [بى تا].

1. 1. تابان، جعفر، ((اجمالی از افکار ابن تیمیه و نقد آن))،فصلنامه دین و سیاست، ۱(پاییز۸۳) : ۸۹-۱۰۴

1. 1. جعفری، یعقوب. تفسیر کوثر. ج۲، قم: نشر هجرت،۱۳۸۶ش

1. 1. جوادی آملی، عبدالله. توحید در قرآن. قم: نشر اسراء، ۱۳۸۳ش

1. 1. حسینی قزوینی، سید محمد. وهابیت از منظر عقل و شرع.ج۱، [بی جا]: مؤسسه تحقیقاتی ولی عصر(عج)، چاپ سوم، ۱۳۸۷

1. 1. خان احمدلو، سمانه.از سلفیه تا وهابیت. [بی جا]: باشگاه اندیشه، چاپ اول، ۱۳۸۴ش

1. 1. خسروى حسینى، سید غلامرضا. ترجمه وتحقیق مفردات الفاظ قرآن‏. ج۲، تهران‏: انتشارات مرتضوى‏، چاپ دوم، ۱۳۷۵ ش‏

1. 1. دافغانی، محمود. ترجمه طبقات. ج۱، تهران: نشر نو، ۱۳۶۵ق

1. 1. ربانی گلپایگانی، علی. (( قرآن وعصمت امام)). مجله انتظار، ۱۵(بهار ۱۳۸۴):۲۱-۲۳

1. 1. رضوانی، علی اصغر.شیعه شناسی و پاسخ به شبهات. ج۱، قم: نشر مشعر، ۱۳۸۲ش

1. 1. زریاب خویی، عباس. ((ابن تیمیه)).دایره المعارف بزرگ اسلامی،ج۳، شماره۱۰۰۸،ص۱-۴

1. 1. سبحانی تبریزی، جعفر. ((آشنایی با مکتب سلفیه)). افق حوزه، ۲۳۵(تیرماه۱۳۸۸)،ص۱-۴

1. 1. ^{___________________} . وهابیت مبانى فکرى وکارنامه عملى. قم: مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۰ش

1. 1. سیار، پیروز. ترجمه کتاب مقدس(عهد عتیق). تهران: نشر نی، چاپ اول، ۱۳۸۰ش

1. 1. سید حسینی، سید صادق. توحید از دیدگاه تشیع و وهابیت.قم: مرکز تربیت مدرس، [بی تا]

1. 1. شرف الدین عاملی، سید عبدالحسین. ابو هریره و احادیث ساختگی. ترجمه نجف علی میرزایی، قم: هجرت، چاپ دوم، ۱۳۷۶ش

1. 1. صابر، حسین. سلفیه بدعت یا مذهب. مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۷۵ش

1. 1. طباطبایی، سید محمد حسین. بررسی های اسلامی. قم: بوستان کتاب، [بی تا]

1. 1. ^{___________________} . اصول فلسفه و روش رئالیسم. ج۵، تحقیق مرتضى مطهرى، قم: صدرا، [بى تا]

1. 1. عربستانی، مهرداد. ((تبرک)). دایره المعارف اسلامی،ج۱۴، شماره مقاله ۵۷۴۶، ص۲

1. 1. غرویان، محسن و دیگران. بحثی مبسوط در آموزش عقاید. ج۱، قم: دارالعلم، ۱۳۷۵

1. 1. فخلعی، محمد تقی. مجموعه گفتمان های مذاهب اسلامی. تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی،[بی تا]

1. 1. فقیهی، علی اصغر. وهابیان. تهران: [بی نا]، ۱۳۵۲ش

1. 1. محمّدى رى شهرى، محمّد. عدل از دیدگاه تشیع. قم: دفتر تبلیفات اسلامی، [بی تا]

1. 1. محمدی منفرد، بهروز. ((ویژگیهای امام)). مجله صباح، ۱۳(پائیز ۱۳۸۳):۱۸-۲۵

1. 1. مصباح یزدی، محمد تقی. اصول عقائد. ج۱، تهران: امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۷۵ش

1. 1. مطهرى، مرتضى. عدل الهى. قم: صدرا، [بی تا]

1. 1. ^{______________}. مجموعه آثار. ج۱، تهران: صدرا، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش

1. 1. مکارم شیرازى، ناصر و دیگران. پیام قرآن. ج۷، قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، چاپ چهارم، ۱۳۷۴ش

1. 1. ^{__________________________} .تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش

1. 1. موسوی مبلّغ، سید محمّد حسین. ((داوری در اندیشه‏های علامه حلّی و ابن تیمیه در زمینه آیات نازل شده در شأن اهل بیت(ع)))، مجله مشکوه، ۸۶ (بهار ۱۳۸۴): ۷-۲۲

1. 1. موسوی همدانی، سید محمد باقر. ترجمه تفسیر المیزان. ج۱۴، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۴ش

1. 1. نجارزادگان، فتح الله. ((بازخوانی مدارک واسناد شأن نزول آیه ولایت)). مجله طلوع، ۱(بهار۱۳۸۱): ۲-۵

1. 1. نجفى خمینى، محمد جواد. تفسیر آسان. ج۷، تهران‏: انتشارات اسلامیه‏، ۱۳۹۸ق

1. نجمی، صادق؛ هریسی، هاشم. بیان در مسائل کلی قرآن. قم: نشر مجمع ذخایر اسلامی،[بی تا]