مقدمه
قرآن مجید دریای بیکرانه دانش و بینش است که هر کس به اندازه استعداد خود از آن سیراب می­ شود. قرآن نوری است فرا راه انسان­ها تا ابدیت و راهنمای استوارترین راه به سوی سعادت. بوستانی است که عطر شکوفه­هایش مشام جان­ها را می­نوازد و دلها را صفا می­بخشد.
قرآن شگفت­ترین کتاب و بزرگترین معجزه تاریخ است؛ که از آغاز جهان هستی تاکنون بی­نظیر مانده و خواهد ماند؛ به عنوان کتاب هدایت شایسته تأمّل، آگاهی و جست و جو است تا از رهنمودهایش استفاده کنیم. شناخت قرآن و بهره­ گیری از معارف آن، از اولین و برترین اولویتهای فکری مسلمین است بویژه که خود قرآن و سیره نبوی و سنت دیگر معصومان(ع) آن­را مورد تاکید قرار داده­است.
این کتاب آسمانی، دارای معانی کنایی، استعارات و اشارات فراوانی است که فهم یا درک آنها نیازمند تدبّر و تفکر در آنها است. از این رو کوشش مفسران و عالمان قرآن دوست برای احیای معارف بلند قرآن و بازشناساندن مفاهیم ناب آن ضروی می­نماید. بنابراین تفسیر قرآن از همان آغاز نزول توسط خود پیامبر و سپس صحابه، تابعین و … صورت گرفت.

در این پژوهش تلاش شده است، در حد توان به نقش طبقه مهم موالی در تفسیر قرآن پرداخته شود. این پایان نامه دارای چهار فصل است.
فصل اول: بررسی چگونگی شکل­ گیری طبقه موالی
فصل دوم: جایگاه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی موالی
فصل سوم: بررسی جایگاه علمی موالی؛ در این بخش سعی می­ شود، به صورت گزینشی، برخی از علومی که موالی در آن دست داشتند، انتخاب وسپس کارکردهای موالی در حوزه تفسیر بررسی شود.
فصل چهارم که مهم­ترین و اساسی­ترین قسمت این پایان نامه است، به تأثیرگذاری­های موالی بر تفسیر قرآن کریم پرداخته می­ شود، که شامل بیان اثرات مثبت و منفی آنان در این حوزه و همچنین یافته­های تحقیق و تجزیه و تحلیل مطالب است.
پیشگفتار
موضوع تحقیق
به دنبال آغاز شدن کشورگشایی­ها از سوی مسلمانان و سقوط امپراطوری ساسانی در ایران و سست شدن نفوذ امپراطوری روم در مرزهای شمالی شبه جزیره­ی عربستان و سقوط حکومت­های محلی در شمال آفریقا، کسان بسیاری در بند افتادند و به سرزمین های مسلمان­نشین کوچانده و سپس مسلمان شدند. بدین ترتیب، یک لایه اجتماعی بسیار مهم و تأثیرگذار در جهان اسلام -به ویژه در عراق و شهرهای کوفه و بصره- شکل گرفت، که “موالی” نام گرفتند. موالی اندک اندک در همه دانش­های اسلامی میدان­داری کردند و سرآمد شدند که یکی از آنها، علم تفسیر است. با این همه پیامد دست داشتن موالی در تفسیر قرآن کریم، یکسره بی­نقص و عیب و برکنار از خرده گیری نیست و بررسی گوشه­های گوناگون این پدیده، محور و مرکز ثقل این پایان نامه است.
زمینه سابقه و تاریخچه موضوع تحقیق
درباره موالی و کارکردهای رنگارنگشان در زمینه ­های گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، دانش اندوزی و دانش پراکنی موالی-به ویژه ایرانیان- کم و بیش سخنانی گفته شده و کتاب­هایی نوشته شده است؛ اما اثری که به گونه ­ای ویژه کارکرد موالی را در حوزه تفسیر و با نگاهی نقادانه- و نه تنها گزارشی بازتاب دهد، تا آنجا که ما جستجو کرده­ایم به چشم نمی­خورد.
اهداف تحقیق

1. 1. نشان دادن تأثیرگذاری و تأثیرپذیری فرهنگ ملت­های گوناگون در یکدیگر.

1. 1. پرتو افکنی به گوشه ­ای از تاریخ تفسیر قرآن کریم.

1. 1. نشان دادن چگونگی گذر تفسیر از قالب اثری به قالب عقلی.

۴٫گزارش تأثیرهای نمایان ایرانیان در روند رو به گسترش دانش های اسلامی.
اهمیت و ارزش تحقیق با تأکید بر کاربرد نتایج آن
اهمیت این پایان نامه در نگاهی نزدیک به اهمیت تفسیر قرآن­کریم و در نگاهی دور به اهمیت بررسی چرایی­ها و چگونگی­های تحول­پذیری و دگرگون شدن دانش تفسیر و نیز اهمیت نگاه تاریخی به این دانش باز می­گردد. به زبان دیگر نقطه­ی برجسته­ی این پایان نامه، نگرش آن به پروژه­ی تاریخ علم می باشد. نتایج این پایان نامه می ­تواند برای قرآن پژوهان در دانشگاه­ها و حوزه ­های علمیه و نیز مراکزی که وجهه­ همّتشان پیگیری تاریخ علم دانش­های گوناگون است، مفید باشد.
سؤال­های تحقیق

1. 1. نقش موالی در دگرگونی­های پیش آمده در تفسیر قرآن کریم، یکسره سودمند یا زیانمند نیست.

1. 1. موالی از واسطه­های مهم و پادرمیان­های انکارناپذیر در چرخش تفسیر از رویکرد اثری به رویکرد عقلی­اند.

1. 1. ناآشنایی عمیق موالی با زبان عربی و دقت­ها و ظرافت­های آن، از نقاط ضعف تفسیر موالی است.

روش انجام تحقیق