اکثریتشان از مردم بربر و سواکن وأریجی هستند. مذهب حنبلی و حنفی پیروان چندانی در سودان ندارند ، اما با اشغال سودان توسط نیروهای مصری ، دادگاههای سودان در آن دوره بر مبنای حنفی عمل می کردند ، هرچند که این مذهب پیروان واقعی در این کشور نداشت.
مدارس علوم دینی سودان ، تلاش خود را بر آموزش زبان عربی ، همچون صرف و نـحو و عـلوم
قرآنی ، همچون تفسیر و تجوید و فقه مالکی و توحید مبذول داشتند.
محمد بن قدام ، فقه شافعی را در منطقه بربر در برنامه های درسی گنجاند و شیـخ صغیـرون ،
علم تصوف را به برنامه های درسی افزوده در فقه مالکی کتاب هایی همچون رساله ابن ابی زید القیروانی و مختصر خلیل ابن اسحاق و در عقاید مقدمه السنوسیه را تدریس می کردند ، کلاً این مدارس زبان عربی و فقه و توحید ( عقاید ) و تصوف را تدریس و آموزش می دادند.
فارغ التحصیلان این مدارس ، یا اینکه وارد زندگی روزمـره خود مانـند کشاورزان و تـجارت و …
شده و یا اینکه جذب مسئولیتهای اجتماعی متناسب با سطح علمی خود می شدند مانند معلمی قرآن ، قضاوت ، افتاء و … . ( همان ، بی تا ، ص ۳۸ )
۲ – ۳ – ۲ – پیشینه اسلام در سودان
ورود و گسترش اسلام در سودان از راه جنگ و کشورگشایی نبـود ، بلکـه فتـح به صلح بـوده و
مردم سودان تحت تأثیر امواج فکری مهاجرین مسلمان قرار گرفتند که این امواج توسط مسلمانان از سه گذرگاه وارد سودان شد :
۱. گذرگاه شمالی ، که مسلمانان بنا به دلایلی ، از جمله ستم و ظلم وجـود زمامـداران ستمـگر
حاکم بر مصر و یا به انگیزه تجارت و بازرگانی ، به سوی جنوب سودان مهاجرت کردند.
۲. گذرگاهی بود که به مغرب عربی و شمال آفریقا منتهی می شد. این مهاجرتها به ویژه پس از
سقوط اندلس ابعاد گسترده تری به خود گرفت.
۳. سومین گذرگاه که مهمترین گذرگاه نیز به شمار می آید از راه دریای سرخ بـود ، مسلمانـان
جزیره العرب از کانال این گذرگاه وارد سودان شدند.
مهاجرت مسلمانان در طول چنـدین سـده به صورت مستـمر و مـداوم صورت پذیرفـته و تأثیر
به سزایی بر گسترش و نفوذ اسلام در سودان داشت. این مهاجرت ها معمولاً گروهی و جمعی صورت می گرفت و گاهی نیز علما و دانشمندان و بازرگانانی به صورت فردی در سودان رحل اقامت می افکندند. برخی علما و شیوخ طریقت و صوفیان برای تبلیغ اسلام به این سرزمین می آمدند.

مردم سودان نیز بدون هیچگونه فشار سیاسی یا نظامی به تدریج و به صورت مسالـمت آمیز به
اسلام گرویدند و بسیاری از آنان از همان آغاز به طرق صوفیه همچون قادریه ، سمانیه ، تیجاریه ، شاذلیه و … گرایش پیدا کردند.
مهمترین مسأله ای که در رابطه با نفوذ اسلام در سودان می توان بیان کرد ، تشکیل نخستـین
دولت اسلامی در سودان است. این دولت در شمال سودان و جنوب مصر برپا شد و در قرن های ۱۲ و ۱۳ میلادی حاکمیت اسلامی را در منطقه به مرحله اجرا درآورد. پس از آن نخستین دولت اسلامی در منطقه میانی سودان در قرن ۱۶ میلادی پس از سرنگونی دولت مسیحی برپا شد و بالاخره در قرن ۱۹ حرکت مهدیه به جریان اسلامی بُعد تازه ای بخشید.
( الطیب ، بی تا ، ص ۱۸ – ۲۱ )
۲ – ۳ – ۳ – تصوف در سودان
تصوف در سودان نقش محوری و اساسی در حیات مذهبی این کشور دارد. اکثر مردم سودان به
یکی از طرق صوفیه ی شناخته شده و مشهور ، وابستگی دارند ، محمد فیتوری نیز همانگونه که به تفصیل از آن سخن خواهیم گفت از پیروان مکتب صوفیه بوده است.
مردم سودان به دلیل گرایش و منش صوفی گرایانه ای که دارند به ائمه (ع) علاقه فراوان داشته
و محبت اهل بیت (ع) در قلب و وجدانشان ریشه دوانده است.
طرق صوفیه در سودان تحت عنوان طائفه و طائفیه شهرت یافته اند ، طائفه صوفـی در سـودان
ویژگی دینی سنی گرا و تصوف منشانه ای داشته و در کل پیرو اندیشه های « امـام محـمد غـزالی
می باشند که میان بعد روحانی و پایبندی به فقه و شریعت تلفیق ایجاد کرده است.
طائفه در سودان ، تشکلهای مذهبی صوفیانه ای هستند که بر مبنای طرق صوفیه فعالیت تبلیغی و مذهبی خود را انجام می دهند. طرق صوفی بسیاری در سودان وجود دارد ، همچون : قادریه ، سمانیه ، شاذلیه ، احدیه ، تیجانیه ، ختمیه ، برهانیه ، هندیه ، مهدیه و … که هر کدام از آنها شاخه ها و انشعابهای کوچک دیگری نیز دارند.
بر مبنای منابع تاریخی موجود ، تصوف نخستین بار از مغرب عربی توسط شیخی به نـام « تـاج
الدین بهاری » وارد سودان شد و او نخستین فردی بود که به تبلیغ تصوف در این سامان همت گمارد. ( همان ، بی تا ، ص ۹۳ )
۲ – ۳ – ۳ – ۱ – نقش تصوف در تحولات سیاسی و اجتماعی
فِرَق صوفی در سودان بر مبنای سیستم مرید و مراد حـرکت مـی کنند و محـور فـرقه ، شیـخ
طریقت است و پس از شیخ « اوتاد » و « پیش کسوتان » مطرح هستند. ساختار تشکیلاتی فرقه ها بر پیروی و خضوع عضو طریقت در برابر شیخ طریقت بر مبنای یک برنامه تربیتی که دارای ویژگیهای مشخص و معینی است ، می باشد.
عبادت و مراسم عبادی صوفیان به شیوه و روش سنتی است ، صوفیان با داشتن شبکه وسیـعی
از مدارس آموزش قرآن با شیوه ای ویژه و سنتی به آموزش و تعلیم احکام اسلامی و حفظ قرآن می پردازند و از این کانال موفق شده اند در حیات سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی جامعه سودان نفوذ ریشه داری کرده به گونه ای که تأثیر عمیقی بر جریانات و رویدادهای مهم و حیاتی سودان داشته باشند.
این تأثیر به حدی زیاد و عمیق است که تمام جریان های سیـاسی و احزاب را تحت تأثیـر خود
قرار داده و نیز از این تأثیرپذیری مستثنی نمی باشند.
تصوف در سودان برخلاف تصوف در دیگر مناطق جهـان اسـلام یک جمـع و حرکت گریـزان از
جامعه و انزوا طلب نیست ، بلکه به دلیل تحولات سیاسی که در این کشور رخ داده ، رهبران صوفیه و پیروان آنان در جریانات سیاسی دخالت داشته و نقش عمده ای را ایفا کرده اند.
طرق صوفیه و رهبران و شیوخ آن در گذشته تنها بـه انجـام مراسـم عبـادی خـود ، بـه دور از
مشارکت در امر سیاسی ، روزگار را سپری می کردند. اما گسترش سیاستهای ستمگرانه و ظالمانه از سوی زمامداران از یک سو ، و مردم داری پیروان طریقت و صوفیان که نفوذ بسیاری در مردم داشتند و از سوی دیگر ، باعث شده که مردم برای گریز از ستم ستمگران و دادخواهی ، نزد شیوخ و پیروان طریقت صوفیه آمده و به آنها پناه آورند.
در دوران حاکمیت عثمانیها و مصـری ها ( دوران حاکمیـت مشتـرک ) بر اثر ستمـهایی که بـر
مردم سودان روا داشتند ، گرایش توده های مردم به تصوف و سران متصوفه بیشتر شد و شیوخ صوفی به عنوان اعتراض و احتجاج به دولت بیش از گذشته در سیاست دخالت کرده و شیخ صوفی به عنوان رهبر معارض و مخالف زمامدار شناخته شد.
در دوران محمد ابن احمد المهدی « مهدی سودانی » اوج حضور سیاسی و نظامی جریان های
صوفیه در صحنه سیاسی سودان بود و از این دوره به بعد تماسک و همبستگی شدیدی میان سیاست و تصوف به وجود آمد ، به دلیل این تماسک شدید و نفوذ فرق صوفیه در میان توده های مردم ، انگلستان نیز وارد عمل شد و موفق شد با نفوذ و فریب برخی گروه های صوفی مانند خَتمیه ، از این ابزار جهت اجرای سیاستهای خود در سودان بهره برداری کند.
انقلابِ المهدی علیه انگلستان و نیروهای وابسته به آن منجر به اوج حضور جریاهای تصـوف در
صحنه سیاسی و نظامی شد.
جریان تصوف در سودان به عنوان جریانی شناخته شده ، در تمام بخشهای اجتماعی ، سیاسی ،
فرهنـگی ، اقتصادی و … حضور فعال و چشمگیری دارد.
( ملکی ، بی تا ، ص ۱۱۲ )