جدول (۵-۱) مقادیر بدست آمده از آزمون T test برای گویه های کالبدی،اجتماعی، اقتصادی ۹۴

جدول (۵-۲) مقادیر بدست آمده از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه برای گویه های کالبدی،اجتماعی،
اقتصادی ۹۵
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل (۲-۱) :ابعاد و مولفه های اصلی توسعه پایدار ۱۵
شکل (۲-۲) فرایند انجام تحقیق ۳۹
شکل (۳-۱) موقعیت جغرافیایی بخش مرکزی شهرستان کرج در استان البرز ۴۱
شکل (۳-۲) نقشه توپوگرافی شهرستان رستم ۴۴
شکل(۳-۳) میانگین ماهیانه حداقل دمای روزانه بر حسب درجه سانتی گراد ۴۷
شکل(۳-۴) میانگین ماهیانه حداکثر دمای روزانه بر حسب درجه سانتی گراد ۴۷
شکل(۳-۵) پهنه بندی متوسط دما در مقیاس سالانه ۴۸
شکل (۳-۶) میانگین ماهیانه بارش بر حسب میلی متر ۴۹
شکل(۳-۷) پهنه بندی متوسط سالیانه بارش ۵۰
شکل (۳-۸) میانگین ماهیانه حداقل رطوبت نسبی بر حسب در صد ۵۱
شکل(۳-۹) میانگین ماهیانه حداکثر رطوبت نسبی بر حسب در صد ۵۱
شکل (۳-۱۰) میانگین تعداد روزهای یخبندان ۵۲
شکل(۳-۱۱)پهنه بندی متوسط تعداد روزهای یخبندان سالانه ۵۳
شکل(۳-۱۲) میانگین ماهیانه سرعت باد بر حسب متر بر ثانیه ۵۴
شکل(۳-۱۳) میانگین تعداد ساعات آفتابی منطقه(ساعت) ۵۵
شکل(۴-۱) نمودار جنس پاسخگویان ۶۳
شکل(۴-۲) وضعیت سنی پاسخگویان ۶۴
شکل(۴-۳) وضعیت تحصیلی پاسخگویان ۶۵
شکل(۴-۴) وضعیت شغلی پاسخگویان ۶۶
فصل اول
کلیات تحقیق
مقدمه
جغرافیا علم شناخت محیط و پدیده های موجود در آن است . این پدیده ها اعم از اینکه به شکل طبیعی وجود داشته باشند یا اینکه در نتیجه رابطه انسان با محیط بوجود آمده و شکل گرفته باشند، به دلیل اشغال فضا و قرارگیری در بستر محیط به خودی خود در حیطه مطالعات جغرافیایی قرار میگیرند . سکونتگاه های انسانی ، پدیده هایی مکانی و فضایی بوده است وبه همین علت شناخت و تبیین و درک قانونمندیهای حاکم بر شکلگیری ، تحول و تکامل آن در چهارچوب روابط متقابل انسان و محیط ، یک موضوع جغرافیایی بوده و در محور مطالعات جغرافیایی قرار میگیرد . همچنین سکونتگاه ها تبلور و انعکاس فضایی ایفای نقش انسان میباشند که برحسب شرایط محیطی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی ، سیاسی و تاریخی شکل گرفته و متحول شده اند . با توجه به اهمیت روستاها و نقش تعیین کنندهای که در توسعه اقتصادی ، اجتماعی و امنیت ملی ایفا می نمایند تامین مسکن مناسب در آنها و برطرف نمودن مشکلات موجود در این زمینه خصوصا تامین استحکام در رفع آسیب پذیری آنها از موضوعاتی است که اهمیت خاصی می یابد . بنابراین رسیدگی به کالبد روستا وبهبود بخشی فضایی زیست محیطی روستایی بخش کوچکی از مجموعه اقدامات عملی در زمینه توسعه روستایی است .
بدین ترتیب توجه به مجتمعهای زیستی روستایی که مسکن و شاخصهای پایدار آن از مهمترین عناصر توسعه پایدار روستایی به شمار می رود از اهمیت ویژه ای برخوردار است و از میان انواع مولفه های پایداری روستایی مسکن از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
.
۱-۱.تبیین مسأله پژوهشی و اهمیت آن
مسکن خردترین و کوچک ترین شکل تجسم کالبدی رابطه متقابل انسان و محیط وخصوصی ترین فضای زندگی انسان است (زیاری و همکاران،۲:۱۳۸۹). مسکن روستایی یکی ازمهمترین بخشهای سکونتگاه های روستایی را تشکیل می دهد که از رابطه با کارکردهای اجتماعی ، اقتصادی ،اکولوژیکی و الگوهای زندگی روستاییان شکل می گیرد و در طول زمان با توجه به تحول نظام اقتصادی و اجتماعی متحول میشود که آثار این تحول را در وسعت ، فضابندی و مصالح بکاررفته در مساکن روستایی میتوان مشاهده کرد ( چپرلی ،۱۸:۱۳۸۷ ). مسکن نیاز اولیه بشر و مهمترین کالایی است که تامین آن سهم متنابهی از درآمد عامه مردم را به خود مشغول می دارد ( احمدی ، ۲۳:۱۳۸۷ ). مسکن در مجموعه بافت روستابه عنوان یک جز از هویت کلی روستا وایفاگر نقشی چندکارکردی است.مسکن علاوه بر نقش سکونت به عنوان بخشی از فضای اشتغال وتولید مطرح بوده که این امر از نقش سکونت و شیوه زیست و کیفیت استفاده از محیط و اقتصاد حاکم در روستا و سنت هاو هنجارهای پنهان و آشکار روستایی نشات میگیرد(روح الامینی،۱۳۷۰).کارکرد اصلی مسکن علاوه بر نقش آن به عنوان سرپناه ،فراهم آوردن شرایط مطلوب برای خانواده به منظور تحقق فعالیتهای خانوادگی است یکی از پیامدهای مثبت این امر ثبات و همبستگی خانواده است(هدایت نژاد،۵۶۳:۱۳۷۵). مسکن علاوه بر تامین یکی از نیازهای زندگی یعنی سرپناه به عنوان یک پس انداز نیز مطرح است از این رو مسکن کالایی سرمایه ای است و یک ارزش اجتماعی است که باعث پایداری جامعه و کاهش آسیب های اجتماعی می شود ( Dix,1985:1-10). مسکن به عنوان نمادی ازچگونگی تعامل و ارتباط انسان با محیط طبیعی پیرامون خویش است که درطی سالیان متمادی بر حسب شرایط زمانی –مکانی در هرمنطقه شکل گرفته و به نوعی نشان دهنده نوع فعالیت ها در ابعاد اقتصادی،نگرش اجتماعی-فرهنگی روستاییان،چگونگی تحول و استفاده ازتکنولوژی ونهایتا سطح درآمدو معیشت وساکنان آن می باشد(شمس الدینی،۴۴:۱۳۸۷) . عوامل اقتصادی ، سبک معماری ،زبان بومی منطقه ، گرایشهای سبک شناختی ، آب و هوا ، جغرافیا و آداب و سنن محلی در توسعه و طراحی مسکن در مکان های مختلف تاثیر گذارند( Sendich ,2006:185) . امروزه تقاضا برای مسکن مناسب درحال افزایش است به دلیل اینکه مسکن و شرایط محیطی آن ،اثربخشترین مولفه رضایت فرد از محله مسکونی اش می باشد(westaway,2006:187) .مسکن مناسب درواقع مسکن پایدار است که دارای ویژگیهای آسایش مناسب،فضای مناسب،عوامل بهداشتی مناسب،مکان مناسب،وقابلت دسترسی از نظر کار را دارا می باشد(روستایی وهمکاران،۱۵۱:۱۳۹۱) .
مسکن پایدار نقش بااهمیتی در ثبات خانواده ، رشد اقتصادی و اجتماعی و بالا بردن ضریب ایمنی افراد خصوصا ارتقای فرهنگی و آرامش روحی اعضای خانواده دارد و در کل سیستم نیز تاثیر میگذارد (آسایش ،۶۷:۱۳۷۵). یکی از راه های مهم آگاهی از وضعیت مسکن پایدار ، استفاده از شاخص های پایداری مسکن میباشد . این شاخص ها بیانگر وضعیت کمی و کیفی مسکن روستایی از یک طرف و بهبود بخشی برنامه ریزی مسکن از سوی دیگر برای یک افق بلندمدت است (لطفی ،۱:۱۳۸۸).شاخص ها در واقع ابزار اندازه گیری وسنجش وضعیت پایداری مسکن و روند تحول آن و همچنین میزان موفقیت و تحقق سیاست های مسکن محسوب می شوند به همین دلیل علاوه بر ارزیابی وضعیت ، در تدوین اهداف کمی برنامه ها نیز مورد استفاده قرار می گیرند .( حکمت نیا ، ۱۱۶:۱۳۸۵). تاکنون بطورهماهنگ و یکپارچه درخصوص تعیین سطح پایداری شاخصهای مسکن پایدار روستایی مطالعهای صورت نگرفته و همچنین در برنامه ها نسخه یکسانی برای روستاها و مساکن روستایی تجویز می شود در حالی که مناطق روستایی و مساکن از نظر شرایط جغرافیایی و آسیب پذیری با یکدیگر متفاوتند لذا نظام برنامه ریزی کشور نیازمند ساختاری جهت سنجش و ارزیابی پایدار مسکن روستایی است تا علاوه بر مشخص شدن شاخص های مناسب برای هر منطقه جغرافیایی ، میزان تحقق آنها در برنامه ها ارزیابی شود .
با توجه به تحولاتی که طی سالهای اخیر در جوامع روستایی کشور بوجود آمده است پرداختن به مقوله مسکن پایدار روستایی ، اهمیت خاصی می یابد ، برای رسیدن به نتایج کاربردی از جهات مختلف چون اقتصاد ، فرهنگ ، معماری ، سازه و ….. به پایداری مسکن روستایی باید توجه کرد . در این راستا طراحی و تدوین شاخص های پایدار مسکن روستایی همگام با تغییرات و تحولات در عرصه سکونت گاه های روستایی امری قطعی و ضروری تلقی می گردد تا فرایند طراحی الگوی توسعه پایدار با تاکید بر مسکن روستایی ، سازگاری خود را با سایر شاخص های توسعه روستایی همراه و همگام سازد .
با این حال مساله مهم آن است که شاخص های تبیین کننده پایداری مسکن روستایی در هر مکان جغرافیایی متفاوت و دارای ویژگیهای خاص خود میباشد . در این بین لازم است با بهره گیری از ابزارهای مناسب ضمن شناسایی این شاخص ها که تبیین کننده تفاوت ها و افتراقات مکانی – فضایی است اهمیت آنها شناخته در محدوده دهستان های مشخص با تفاوت های جغرافیایی مورد آزمون قرار گیرند .
تا کنون بطور هماهنگ و یکپارچه در خصوص تدوین شاخص های پایداری مسکن در نواحی روستایی کاری صورت نگرفته لذا نظام برنامه ریزی کشور نیازمند ساختاری جهت ارزیابی پایداری مسکن روستایی است تا علاوه بر مشخص شدن شاخص های مناسب برای هر منطقه جغرافیایی ، میزان تحقق آنها نیز در برنامه ها ارزیابی شود .
مساکن روستایی بخش مرکزی کرج نیز به مانند مساکن روستایی کشور از این مسایل جدا نیست و مشکلات بخش مسکن رادارد بنابراین با توجه به وضعیت مساکن روستایی بخش مرکزی کرج ،تلاش برای شناسایی هرچه دقیق ترمشکلات مسکن و رفع مسایل وموانع بر سر راه رسیدن به مسکن پایدار از جمله الزاماتی در مسیر توسعه روستایی منطقه مورد مطالعه به شمار می آید.مطالعه حاضر درصدد است تا با شناسایی عوامل موثر بر توسعه مسکن پایدارونقش مسکن پایدار بر توسعه روستایی بخش مرکزی شهرستان کرج را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد .
۱-۲.ضرورت و اهمیت تحقیق
روستاها مرکز تولیدات کشاورزی،دامی،صنایع دستی وکانون تامین مایحتاج خوراکی جمعیت کشور هستند. به اعتباری می تون آنها را کانون تولید ثروت و ارزش افزوده در کشور محسوب نمود. زیرا به رغم میزان سرمایه گذاری اندک در مقایسه با شهر ها،حدود یک سوم تولید ناخالص ملی کشور از آنها به دست می آید(طالب و دیگران،۱۳۷۹).تجربه نشان می دهد درمناطقی که روستاها مورد غفلت و بیتوجهی بودهاند مشکلات شهری-روستایی بیشتر و در مناطقی که ازعمران وآبادانی برخوردارند نابسامانی منطقه ای کمتر بوده است(سعیدی و طالب،۱۳۷۶).به همین دلیل نادیده گرفتن و رها نمودن روستاهاو بی توجهی نسبت به مسکن و بافت آنهاضمن نادیده گرفتن شرایط آسایش برای بخش قابل توجهی ازجمعیت کشور؛برهم زدن تعادل اجتماعی –اقتصادی کالبدی مناطق و متعاقب آن بروزنابسامانی نظام سکونتگاهی کشوررا به دنبال خواهد داشت(حبیب،۱۳۷۵). با توجه به اینکه مسکن یکی ازشاخصهای توسعه یافتگی ویکی ازنیازهای اساسی انسان محسوب می شود،بنابراین جایگاه مسکن و برنامه ریزی برای آن ولزوم توجه به آن از اهمیت زیادی برخوردار است. مهمترین دلایل توجه به مسئله مسکن روستایی عبارتند از:تحول شرایط زندگی روستایی والزام تطابق با شرایط حال،ضرورت کاهش خسارات بلایای طبیعی،سیل،زلزله،طوفان و رانش زمین،الزامات بهسازی و مقاوم سازی مساکن وابسته،فراهم آوردن محیط مناسب زندگی وتوازن شهر وروستاوبوجودآوردن شرایط مناسب زندگی برای جوانان و افراد تحصیل کرده می باشد.مساکن روستایی در ایران با توجه به تنوع اقلیمی وجغرافیایی دارای تیپ های مختلفی هستند،این مساکن با توجه به ویژگی های جغرافیایی،وضعیت زمین،نوع معیشت،شیوه های زیستی وسبک زندگی هرناحیه ساخته شده اند.روستاییان با توجه به دسترسی به مواد اولیه مسکن که اغلب از منابع محلی تامین می شود،اقدام به احداث مسکن خود می نمایندکه درنهایت استاندارهای مربوط به مسکن،رعایت نشده است.از این رو توجه جدی به کیفیت و کمیت ساختمان هایا به عبارتی مسکن روستایی لازم و ضروری مینماید،چرا که مسکن مناسب واستانداردازشاخص های توسعه روستایی به شمارمی آید(لطفی ودیگران،۱۳۸۸: ۱۰۷-۱۰۶). مسکن روستایی در ایران ازچند عامل رنج میبرد: ضعف تکنیکی ساخت و ساز،وجود مصالح کم دوام و کم توجهی به مقاوم سازی مسکن روستایی است(بهرامی،۱۳۹۰).که مساکن روستایی شهرستان کرج هم از این قاعده مستثنی نیستند.لازم است در شیوه نگرش به طراحی و ساخت مسکن روستایی در عین حفظ خصوصیات بومی،روش های ساخت محلی وتطابق مسکن با نیازهای معیشتی روستاییان اصلاح شده ومسایلی مانند مقاومت در برابر زلزله،ملزومات بهداشتی ،مباحث زیست محیطی ،استفاده بهینه از انرژی و مانند آن در طرح مسکن روستایی ملحوظ گردد(زندیه وحصاری،۱۳۹۰).
از مهمترین موارد اهمیت و ضرورت تحقیق ، می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
۱) مطالعات در زمینه مسکن در کشور عمدتا به مسکن شهری معطوف بوده است . کمبود مطالعات در این زمینه و وجود تفاوت بین مسکن شهری و روستایی ، تحقیقات در زمینه شناخت ویژگی های توسعه پایدار مسکن در نواحی روستایی را از اهمیت خاصی برخوردار ساخته است . علی رغم این نیاز ، ماهیت توصیفی پژوهش های انجام شده طی سالهای اخیر و یا محدود بودن آنها به مناطقی خاص مانند گونه شناسی مسکن در برخی استان ها تاکنون نتوانسته به ارائه معیارهای مشخص و معتبری که در طراحی و برنامه ریزی مسکن موثرند منجر شود .
۲) مبحث مسکن به طور عام و پایداری مسکن روستایی به طور خاص از جمله مهمترین مباحث مطرح شده در برنامه های توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی بعد از انقلاب به شمار می رود . عدم درک و شناخت تفاوت های موجود در این زمینه به لحاظ هم سویی و هم پوشی مسکن روستایی با سایر فعالیت های اقتصادی و جریانات اجتماعی و تاثیر عمیق آن در فرایند اشتغال و رفاه جامعه روستایی ، میتواند اثرات سویی بر پیکره نظام برنامه ریزی کشور وارد نموده و تنش های اجتماعی ، اقتصادی و کالبدی مختلفی را به همراه داشته باشد .
۳) تدوین یک برنامه جامع در بخش مسکن روستایی نیازمند شناسایی و تجزیه و تحلیل ابعاد و اجزای مختلف مسکن است و شاخص های مسکن به عنوان یک برنامه جامع و ابزاری ضروری برای بیان ابعاد مختلف اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی وکالبدی مسکن از جایگاه ویژهای در برنامه ریزی مسکن روستایی برخوردار هستند .
۴) با تعریف و تدوین شاخص های مسکن روستایی شناخت عناصر ، کمیت ها و کیفیت های فضایی آن ، تفاوت های موجود در نیازهای کمی و کیفی مسکن در مناطق مختلف کشور را نشان داده و با تاکید بر ضرورت پرهیز از برنامه ها و اقدامات یکسان مشابه در مناطق روستایی بستر لازم برای تصمیم گیری های متناسب با قوت ها و ضعف های مسکن در پهنه – های مختلف جغرافیایی کشور را مهیا سازد .
۱-۳. پیشینه تحقیق
بدیهی است که توجه به پیشینه و ادبیات پژوهش انجام گرفته در راستای هر موضوع تحقیق برای هر محقق لازم و ضروری است . بر این اساس نتایج تعدادی از مهم ترین آنها را که به نحوی در راستای موضوع تحقیق یا بخشی از آن قرار می گیرد مطرح می کنیم .
ریموند و آندرو^[۱](۲۰۰۰): در بررسی خود تحت عنوان روند وخط سیرزندگی روستایی در روستاهای کانادا معتقدندکه روستاهای این کشور در چند سال اخیرتحت تاثیر فرایندهای جهانی سازی ،شهرنشینی وگسترش تکنولوژی های مدرن قرار گرفته اندکه این عوامل به نوبه خودباعث تغییرات اجتماعی،فرهنگی،جمعیتی و اقتصادی در روستاها شد اند.
وین کنت و دیگران^۲(۲۰۰۱): نقش سیاستگذاریهای مسکن ، دسترسی به زمین ، زیرساخت های مسکن ، مقررات ساخت ، مصالح ساختمانی و صنایع مرتبط با مسکن را درکشور نیجریه بررسی کرده اند و به این نتیجه رسیدند که افزایش نقش بخش خصوصی می تواند منجر به کاهش مشکلات مسکن گردد .

ارتباطات مجازی قوی

تغییر فضای بانکداری

رقابتی بودن

رفتار شهروندی سازمانی

متغیر فرهنگ اجتماعی

نظام ارزشی حاکم بر جامعه

افراد مختلف مورد مصاحبه عنوان میدارند که دلایل متفاوتی می‌تواند زمینه ساز رابطه منابع‌انسانی و استراتژی مشتری ‌مداری یک سازمان شود. از این میان تغییر ساختار بانکداری کشور به سمت بانکداری خصوصی نقش بسیار مهمی داشته‌است. تا زمانی که بانک‌های کشور دولتی بوده و جذب منابع از طریق ارتباطات و با دستورالعمل و بخشنامه انجام میشد و سیاست‌ها و خط مشی کلی آن‌ها از نهادهای دولتی بالادست ابلاغ میشد، رقابت برای جذب منابع بیشتر تعریف شده نبود. در این میان توجه به حقوق مشتریان بخصوص مشتریان حقیقی قربانی ایستایی نظام موجود شده و تلاشی جهت بهبود شرایط صورت نمی گرفت.

همچنین معتقدند تاسیس برخی بانک‌های خصوصی از یک سو و خصوصی شدن بانک‌های دولتی،زمینه ساز رقابت بانک‌ها در جهت جذب منابع آزاد مردم شد. قوانین بانکداری مصوب بانک مرکزی نوع خدمات ارائه شده از سوی بانک‌ها را محدود می‌کند. از اینرو در فضای رقابت، بانک‌ها بر تغییر نحوه ارائه خدمات مشابه تمرکز می‌نمایند. یکی از وجوه این تمرکز، مشتری ‌مداری می‌باشد که لازم است از سوی نیروی‌انسانی محقق شود.
شرایط مداخله‌گر
شرایط مداخله‌گر عبارتند از مجموعه عواملی که در کنار عوامل اصلی فرایند اصلی تحقیق را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این اثر ممکن است به شیوه های مختلف فرایند اصلی را دستخوش تغییر می‌سازد.
یکی از مصاحبه‌شوندگان در پاسخ به سوالی در مورد عوامل مداخله‌گر میگوید” پارامترهای تعدیل گر در این فرایند، محیط شامل اجتماع و اقتصاد و … است. گاهی اوقات وقتی یک نکته کلیدی در یک جامعه کاملا جا افتاده‌است در سخت ترین شرایط هم تغییری نمی‌کند اما در فرهنگ های مختلف متفاوت است. عوامل فرهنگی حتما بسیار مهم است. تحت تاثیر عوامل اقتصادی است مانند بد اخلاقی‌ها و نفهمیدن تعاملات فیمابین . چون بحث انسانی در مشتری ‌مداری موثر است کاملا می‌تواند در مشتری‌مدار موثر باشد. فضای حاکم بر اجتماع، جو عمومی و همدلی حاکم در جامعه و پاسخ دهی به افراد، شرایط اعتقادی جامعه، دغدغه های ادمها بسیار موثر است.”
مصاحبه‌شوندهدیگر معتقد است” همه شاخص ها مطرح است. هدف و استراتژی و محدودیت های محیطی و قوانین و مقررات بانک مرکزی و بانک‌های دیگر و شرایط پرداخت با بانک‌های دیگر و قوانین و مقررات دولتی و سیاست و اجتماع و فرهنگ. “
همچنین در نگاه کلان تر یکی دیگر از مدیران بانکی میگوید:" سهام‌دارها در بانک خصوصی بسیار مهم هستند و ذینفع هستند و نمی توان هر جور هزینه کنی و لازم است که سود آن‌ها را تامین کنی. بحث رقبا و فعالیت آن‌ها در حوزه منابع‌انسانی و در حوزه پرداخت‌ها بر هم موثر است. “
محقق با بررسی صحبت های مصاحبه‌شوندگان و پاسخ به سوالات مرتبط کدهای باز زیر را استخراج نموده‌است.
جدول ۴:کدهای باز مستخرج در مورد شرایط مداخله‌گر

کدهای نهایی

کدهای مستخرج

کدهای مستخرج

نبود فرهنگ خدمت‌محوری

توسعه ارتباطات مجازی
نا امنی اقتصادی و سیاسی
نبود فرهنگ خدمت‌محوری
احترام به حق و حقوق
pest محیط قانونی و اقتصادی
محیط درونی و بیرونی
محیط فرهنگ و اجتماع و سیاست
عملکرد رسانه ها
نظام آموزش جامعه و توقع از فرد
نرخ تورم
رقبایی مثل بازار سرمایه و طلا و مسکن
نظام ارزشی جامعه
نظام های حقوقی پشتیبان مردم

• ) Law report ↑

• ( Record of The Court ↑

• ) Sir Edward Coke ↑

• ) Sir Georg Burrow ↑

• ) General Council of Law Reporting ↑

• ) Weekly Law Report ↑

• ) All England Law Report ↑

• ) Queen’s Bench ↑

• ) Appeal Case for House of Lords ↑

• ( Chancery Court ↑

• ( Probate Divorse and Admiratty Division ↑

• ) علی خادم، عدالت در انگلستان، همان، صص ۸۵ ـ ۸۳٫ ↑

• ) سیّد حسین صفایی، درآمدی بر حقوق تطبیقی و دو نظام بزرگ حقوقی معاصر، تهران، نشر دادگستر، چاپ اول، زمستان ۷۶، ص۳۹٫ ↑

• ) Herdote ↑

• ) Ctesias ↑

• ) Xenophon ↑

• ) محمد حسین علی آبادی، تاریخ حقوق ایران قبل از اسلام؛ هخامنشیان و پارت­ها، جزوه درسی سال ۶ ـ ۱۳۴۵، صص ۲۲ ـ ۱٫ ↑

• ) همان، ص ۵۸٫ ↑

• ) همان، صص ۷ ـ ۶۴ و ۹۰ ـ ۸۱٫ ↑

• ) ژرژول ویکو، تاریخ فلسفه حقوق، ترجمه جواد واحدی، چاپخانه بانک بازرگانی ایران، سال ۱۳۳۶، ص ۴۳٫ ↑

• ) محمد حسین علی آبادی، تاریخ حقوق ایران قبل از اسلام؛ هخامنشیان و پارت­ها، همان، ص ۲۴٫ ↑

• )همان، ص ۵۸٫ ↑

• ) محمد حسین علی آبادی، تاریخ حقوق ایران قبل از اسلام؛ هخامنشیان و پارت­ها، همان، ص ۹۱٫ ↑

• ) علی محیی الدین علی القره داغی، مبداء الرضا فی العقود، المصدر السابق، صص ۹۱ ـ ۹۵٫ ↑

• ) حمورابی بعد از فتح سرزمین ماری و اشنونا توانست سرزمین­های تحت سلطه خود را از خلیج فارس تا آشور و از دامنه­های زاگرس تا اواسط فرات بگستراند. قانون حمورابی در زمستان سال ۱۹۰۲ـ ۱۹۰۱ توسط کاوش­گران فرانسوی در شهر شوش ایران به­شکل یک سنگ دیوریت سیاه رنگ دومتری کشف شد. تندیس حک شده بر بالای این لوح سنگی حاکی از این بود که شاه نشانه قدرت بوده و مقامش را از خداوند یعنی خدای خورشید که خدای عدالت نیز بوده دریافت می‌کرده است. در این زمینه رجوع کنید به حسین بادامچی، آغاز قانون­گذاری؛ تاریخ حقوق بین النهرین باستان، انتشارات طرح نو، چاپ اول، ۱۳۸۲٫ ↑

• ) علی محیی الدین علی القره داغی، مبداء الرضا فی العقود، المصدر السابق، صص ۷ ـ ۹۶٫ ↑

• ) حسین بادامچی، آغاز قانون­گذاری؛ تاریخ حقوق بین النهرین باستان، صص ۳ ـ ۱۶۲٫ ↑

• ) علی محیی الدین علی القره داغی، مبداء الرضا فی العقود، المصدر السابق، ص ۱۰۰٫ ↑

• ) علی بن بابویه، فقه الرضا، التحقیق للموسسه آل بیت (ع)، نشر الموتمرالعالمی الامام الرضا(ع)، الطبعه الاولی، مشهد المقدس، شوال ۱۴۰۶ ه. ق. ↑

• ) المرتضی علم االهدی، الانتصار، موسسه النشر الاسلامی، قم المشرفه، شوال المکرم ۱۴۱۵ ه. ق. ↑

• ) المرتضی علم الهدی، مسائل الناصریات، نشر رابطه الثقافه و العلاقات الاسلامیه، تهران، ۱۴۱۷ ه. ق. ↑

• ) ابن ادریس حلّی، سرائر، ج۲، الطبعه الثانیه، جامعه المدرسین، ۱۴۱۰ ه، قم، کتاب المتاجر و البیوع، صص ۲۳۰ الی ۲۵۲٫ محقق حلّی، شرائع الاسلام، ج۲، الطبعه الثانیه، انتشارات الاستقلال، ۱۴۰۹ ه، طهران، کتاب التجاره، صص ۲۶۲ الی ۳۲۹٫ علّامه حلّی، قواعد الاحکام، ج۲، الطبعه الاولی، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴ ه. ق، قم، کتاب المتاجر، صص ۵ الی ۱۰۰٫ ابن فهد حلی، الرسائل العشر، الطبعه الاولی، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی العامه، ۱۴۰۹ ه. ق، قم، باب التجاره، صص ۳۶۹ الی ۳۷۴٫ محقق کَرَکی، جامع المقاصد، ج۴، الطبعه الاولی، موسسه آل بیت (ع)، ۱۴۰۸ ه. ق، قم، کتاب المتاجر، صص ۴۵۵ الی ۴۵۶٫ شیخ بهایی، جامع عباسی، موسسه انتشارات فراهانی، بی­تا، طهران، باب نهم از کتاب جامع عباسی صص ۱۹۸ الی ۲۲۶٫ محقق بحرانی، حدائق الناظره، ج۱۸، ۱۹ و ۲۰، جماعه المدرسین، بی­تا، قم. محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج۲۲، ۲۳ و ۲۴ الطبعه الثانی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ ه. ش. ابوالقاسم الخوئی، مصباح الفقاهه، ج۱، ۲،۳، ۴ و ۵، الطبعه الاولی، مکتبه الداوری، بی­تا، قم. ↑

• ) سعید محسنی، اشتباه در شخص طرف قرارداد با مطالعه تطبیقی در فقه اسلامی، حقوق ایران و فرانسه، همان، ص ۱۴٫ ↑

• ) ماده ۱۹۹ «رضای حاصل در نتیجه اشتباه یا اکراه موجب نفوذ معامله نیست».

ماده ۲۰۰ «اشتباه وقتی موجب عدم نفوذ معامله است که مربوط به خود موضوع معامله باشد».
ماده ۲۰۱ «اشتباه در شخص طرف به صحت معامله خللی وارد نمی‌آورد مگر در مواردی که شخصیت طرف علت عمده عقد بوده ‌باشد».
ماده ۳۰۱ «کسی که عمداً یا اشتباهاً چیزی را که مستحق نبوده‌ است دریافت کند ملزم است آن­را به مالک تسلیم کند».
ماده ۳۰۲ «اگر کسی که اشتباهاً خود را مدیون می‌دانسته آن­را تأدیه کند حق دارد از کسی که آن­را بدون حق اخذ کرده ‌است استرداد نماید».
ماده ۷۶۲ «اگر در مصالحه و یا در مورد صلح اشتباهی واقع شده‌ باشد صلح باطل است».
ماده ۱۱۶۵ «طفل متولد از نزدیکی به­شبهه فقط ملحق به طرفی می‌شود که در اشتباه بوده و درصورتی­که هر دو در اشتباه بوده‌اند ملحق به هر دو خواهد‌ بود».
ماده ۱۲۷۷ «انکار بعد اقرار مسموع نیست لیکن اگر مقر ادعا کند که اقرار او فاسد یا مبنی بر اشتباه یا غلط بوده شنیده می‌شود و هم­چنین است درصورتی­که برای اقرار خود عذری ذکر کند که قابل قبول باشد مثل این­که بگوید اقرار به گرفتن وجه در مقابل سند یا حواله بوده که وصول نشده لیکن دعاوی مذکور مادامی که اثبات نشده مضر به اقرار نیست». ↑

• ) محمد جعفر جعفری لنگرودی، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج۱، چاپ اول، کتابخانه گنج دانش، ۱۳۷۸، ص ۳۹۴٫ ↑

• ) Linguistic Argument (Text Ualisn) ↑

• ) Systemic Arguments ↑

• ) Telelogical/ Evaluative Arguments ↑

• ) Transcategorical Arguments ↑

- نشانه های منفی^[12]: شامل کمبودهایی در شخصیت است و عبارتند از واکنش های سطحی، از دست دادن اراده، گریختن از اجتماع، عدم بروز عواطف^[13] و عدم لذت^[14] از زندگی می باشد.
- اختلالات شناختی^[15]: شامل اختلال در توجه، حافظه، تمرکز، یادگیری و حل مساله می باشد. اختلالات شناختی دارای تاثیری منفی بر روی عملکرد های روزانه فرد می باشد (Palmer et al., 1997, Goldberg et al., 1995).
1-1-3-سبب شناسی^[16] اسکیزوفرنی
بیماری اسکیزوفرنی یک بیماری چند عاملی^[17] است و نتیجه بر هم کنش فاکتورهای ژنتیکی و محیطی است.
1-1-3-1- عوامل ژنتیکی
در برخی و شاید در تمامی انواع اسکیزوفرنی عوامل ژنتیک دخالت دارند و بخش اعظم استعداد ابتلا به اسکیزوفرنی مربوط به عوامل ژنتیکی است که اثرات افزایشی دارند. احتمال ابتلا به اسکیزوفرنی با میزان قرابت خونی بستگان مبتلا (درجه اول یا درجه دوم) همبستگی دارد. در دوقلوهای یک تخمکی که زمینه ژنتیکی یکسانی دارند میزان همگامی در مورد اسکیزوفرنی حدود 50 درصد است که این میزان چهار یا پنج برابر همگامی دو قلوهای دو تخمکی یا میزان بروز در سایر بستگان درجه اول (خواهر و برادرها، والدین یا فرزندان) است. افت بارز بروز اسکیزوفرنی دربستگان درجه دوم و سوم بیماران نسبت به بستگان درجه اول نیز نقش عوامل ژنتیک را نشان می دهد. با این همه داده های مربوط به دوقلوهای یکسان به طور واضح نشان می دهند افرادی که زمینه ژنتیکی ابتلا به اسکیزوفرنی را دارند الزاماً به این بیماری دچار
نمی شوند و برای بروز این بیماری در افراد دخالت عوامل دیگر (مانند عوامل محیطی) ضروری است (کاپلان، 1378). داده های قدرتمندی وجود دارند که نشان می دهند سن پدر همبستگی مستقیمی با بروز اسکیزوفرنی دارد. مطالعات انجام شده بر روی آن دسته از بیماران اسکیزوفرنی که سابقه بیماری در بستگان پدری یا مادری آنها وجود نداشته است نشان داد افرادی که در زمان تولد سن پدرشان 60 سال یا بالاتر بوده استعداد ابتلا به این اختلال را پیدا می کنند Malaspina et al., 2001),(Zammit et al., 2003. احتمالاً تولید اسپرم در مردان مسن بیش از مردان جوان در معرض آسیب اپی ژنتیک قرار دارد (Malaspina et al., 2002).

مدل های انتقال ژنتیکی اسکیزوفرنی معلوم نیست اما به نظر می رسد چندین ژن در استعداد ابتلا به اسکیزوفرنی نقش دارند. مطالعات ژنتیکی پیوستگی و ارتباط شواهد قوی به نفع 9 مکان پیوستگی ارائه کرده اند:1q، 5q، 6p، 6q، 8p، 10p، 13q، 15q،22q
Straub et al., 2001, Levinson et al., 2003),Badner and Gershon.2002).
تحلیل بیشتر این مکان های کروموزومی به شناسایی ژن های اختصاصی احتمالی منجر شده است و بهترین ژن های احتمالی مطرح عبارتند از:

• • نورگولین1 (NRG1,8p21-p12)

• • دیسبیندین (DNTBP1,6p22.3)

• • ژن RGS4(1q21-22)

• • رسپتور D3دوپامین (DRD3,11q22-23)

• • رسپتور 2a سروتونین (5HT2a,13q14-q21)

• • ژن های کتکول-o-متیل ترنسفراز (COMT) و پرولین دهیدروژناز (PRODH2) (22q11)

• • ژن هایDISC2 , DISC1 (Disrupted-in-Schizophrenia) (1q) (کاپلان، 1378).

1-1-3-2- عوامل بیوشیمیایی
1- فرضیه دوپامینی. ساده ترین شکل فرضیه دوپامینی - اسکیزوفرنی این است که اسکیزوفرنی نتیجه فعالیت بسیار زیاد دوپامینرژیک است.
2- سروتونین. طبق فرضیات موجود، فزونی سروتونین یکی از علل علایم مثبت و منفی اسکیزوفرنی است.
3- گابا. انتقال دهنده عصبی گابا یک اسید آمینه مهاری است و در پاتوفیزیولوژی اسکیزوفرنی دخالت دارد.
4- نوروپپتیدها.
5- گلوتامات.
6- استیل کولین ونیکوتین.
7- نوراپی نفرین.
1-1-3-3- عوامل محیطی
1-سن و جنس. شیوع اسکیزوفرنی در مردان و زنان مساوی است ولی شروع و سیر بیماری در دو جنس تفاوت دارد. اسکیزوفرنی در مردها زودتر از زن ها شروع می شود. شایع ترین سن شروع در مردها 25-10 و در زنان 35-25 سالگی است. شروع اسکیزوفرنی قبل از ده سالگی یا بعد از شصت سالگی بی نهایت نادر است. برخی مطالعات نشان داده است که مردان بیشتر از زنان ممکن است دچار علایم منفی شوند و زن ها بیشتر از مردان ممکن است قبل از شروع بیماری کارکرد اجتماعی بهتری داشته باشند. در کل فرجام بیماران مونث بهتر از بیماران مذکر است ( Rasanen et al., 2000,Jablensky et al., 1992 , کاپلان,1378(.
2- مشکلات مربوط به زایمان^[18](Cannon et al., 2002).
3- فصل تولد^[19]. افرادی که دچار اسکیزوفرنی می شوند، بیشتر در اوایل زمستان و اوایل بهار متولد شده اند. برای توضیح این مشاهده، فرضیه های گوناگونی را ارائه کرده اند. از جمله این فرضیه که نوعی عوامل خطرساز مختص این فصل ها نظیر ویروس یا تغییر فصلی برنامه غذایی وجود دارد. فرضیه دیگر این است که افرادی که استعداد ابتلا به اسکیزوفرنی را دارند از برتری زیستی بیشتری برای بقا در برابر صدمات مختص این فصل ها برخوردارند (1378، کاپلان، Torrey et al., 1997, Tochigi et al., 2004).
4- مهاجرت^[20]. شیوع بیشتر اسکیزوفرنی در میان تازه مهاجران دیده شده است و این یافته به معنای آن است که تغییر ناگهانی فرهنگی به شکل یک عامل فشار در ایجاد اسکیزوفرنی دخالت دارد (1378، کاپلان، Hutchinson and Haasen, 2004).
5- سوء مصرف مواد. سوء مصرف مواد در اسکیزوفرنی شایع است. سوء مصرف مواد (به جز توتون) با کارکرد ضعیف تر بیمار همراه است. شیوع مصرف الکل در طول عمر بیماران دچار اسکیزوفرنی 40 درصد گزارش شده است. سوء مصرف الکل خطر بستری شدن را افزایش داده و در برخی بیماران ممکن است سبب افزایش علایم روانپریشی (سایکوتیک)^[21] شود. توجه خاصی به ارتباط مصرف حشیش^[22] و اسکیزوفرنی جلب شده است (کاپلان، 1378) مصرف زیاد حشیش (بیش از 50 دفعه) خطر بروز اسکیزوفرنی را در مقایسه با کسانی که مصرف نمی کنند شش برابر افزایش می دهد (Arseneault et al., 2004).
6- تراکم جمعیت. در شهرهایی که بیش از یک ملیون نفر سکنه دارند بین شیوع اسکیزوفرنی و تراکم جمعیت منطقه، همبستگی دیده شده است. میزان بروز اسکیزوفرنی در فرزندان والدینی که یک یا هر دوی آنها مبتلا به اسکیزوفرنی هستند، در جوامع شهری دو برابر جوامع روستایی است. مشاهدات مذکور همه حاکی از آن است که فشارهای اجتماعی محیط های شهری می تواند بر وقوع اسکیزوفرنی در کسانی که در معرض خطرند اثر بگذارد (Pedersen and Mortensen, 2001).
1-1-3-4- آسیب شناسی عصبی
پژوهشگران در انتهای قرن بیستم در کشف مبنای احتمالی آسیب شناسی عصبی اسکیزوفرنی به جهش های چشم گیری نائل شدند. این مبنا در درجه اول در دستگاه لیمبیک^[23] و عقده های قاعده ای قرار دارد و شامل نابهنجاری هایی از نظر آسیب شناسی عصبی یا شیمی عصبی در قشر مخ، تالاموس و ساقه مغز است.
کاهش حجم مغز که در بیماران اسکیزوفرنی به فراوانی گزارش شده است، ظاهراً نتیجه کاهش تراکم آکسون ها، دندریت ها و سیناپس ها است که واسطه انجام کارکردهای ارتباطی و تداعی ها در مغزند.
تراکم سیناپسی در یک سالگی از هر زمان دیگری بیشتر است، سپس تقلیل می یابد و در اوایل نوجوانی به حد بزرگسالی می رسد. مشاهده شده است که بیماران اغلب در نوجوانی دچار علائم اسکیزوفرنی می شوند. بر طبق نظریه ای که تا حدودی مبتنی بر این مشاهده است، اسکیزوفرنی در نتیجه هرس شدن مفرط سیناپس ها در این مرحله از رشد پیدا می شود (کاپلان، 1378).
1-1-4- انواع اسکیزوفرنیا
1-نوع بدگمان (پارانوئید)^[24]. اشتغال خاطر به یک یا چند هذیان یا داشتن توهم های مکرر شنوایی مشخصه این نوع اسکیزوفرنی است. به طور سنتی این نوع اسکیزوفرنی عمدتاً با هذیان های گزند یا خود بزرگ بینی مشخص می شود.
2-نوع نابسامان^[25]. مشخصه های این نوع اسکیزوفرنی که سابقاً کودک روانی (هبفرنی) خوانده می شد عبارت است از پسرفت آشکار به رفتارهای بدوی، مهارگسیخته و سازمان نیافته است. شروع این نوع از اسکیزوفرنیا معمولاً زود یعنی قبل از بیست و پنج سالگی است.
3- نوع کاتاتونیک^[26]. این نوع اسکیزوفرن چندین دهه پیش شایع بود و امروزه در اروپا و آمریکا شمالی نادر است. خصیصه اصلی این نوع اسکیزوفرنی شامل آشفتگی واضح در کارکرد حرکتی است که ممکن است شامل بهت، منفی کاری، سفتی عضلات، بر آشفتگی یا اتخاذ وضعیت های خاص بدنی است.
4-نوع نامتمایز^[27]. غالباً بیمارانی را که به وضوح مبتلا به اسکیزوفرنی اند نمی شود به راحتی در یکی از انواع ذکر شده گنجاند. این بیماران را تحت عنوان مبتلایان به اسکیزوفرنی از نوع نامتمایز دسته بندی می کنند.
5- نوع باقی مانده^[28]. وجود مداوم شواهد اختلالی از نوع اسکیزوفرنی، در غیاب مجموعه کامل علایم مرحله فعال یا علایمی که برای تشخیص نوع دیگری از اسکیزوفرنی کافی باشد، مشخصه نوع باقی مانده است (کاپلان، 1378).
1-1-5- درمان اسکیزوفرنیا
اگرچه داروهای ضد روانپریشی^[29] تکیه گاه اصلی درمان اسکیزوفرنی به شمار می روند، در پژوهش ها معلوم شده که مداخله های روانی- اجتماعی، از جمله روان درمانی می توانند بهبود بالینی را تقویت کنند. پیچیدگی اسکیزوفرنی سبب می شود هیچ رویکرد درمانی به تنهایی برای مقابله با این اختلال چند وجهی کفایت نکند. برای اکثر بیماران مبتلاء به اسکیزوفرنی، کاربرد ترکیبی از ضد روان پریشی ها و درمان های روانی- اجتماعی، سودمندتر از کاربرد هریک از این درمان ها به تنهایی خواهد بود (Bustillo et al., 2001).

در وضعیت ایستاده طبیعی و از نمای پشت، سر باید به شکل متعادل قرار گیرد به گونه ای که خط کشش ثقل از مرکز استخوان پس سری و از روی ستون مهره ای ناحیه گردن بگذرد (دانشمندی، ۱۳۸۶). هرگاه به سبب یک یا ترکیبی از عوامل، سر و گردن به یک طرف خمیدگی یا چرخش داشته باشد به گونه ­ای که خط کش بر مرکز استخوان پس سری منطبق نباشد، این عارضه کج گردنی است. این تغییر شکل با چرخش و کج شدن سر به طور مشخص همراه است که چنانچه درمان نشود اختلال در وسعت میدان دید و چرخش چشم­ها را به همراه خواهد داشت. علل بروز این بیماری به خوبی معلوم نیست بعضی­ها معتدند که گردن جنین در رحم مادر در وضعیت نامناسب قرار می­گیرد. گروه دیگری ضربه­های هنگام زایمان و کشیده شدن را علت این ناهنجاری می­دانند. در واقع به علت کوتاهی عضله چناغی ـ چنبری ـ پستانی این عارضه ایجاد می­ شود. این اختلال ممکن است مادرزادی، اکتسابی، حاد، موقت و یا مزمن باشد و نگهداری سر در وضعیت نامناسب به مدت طولانی و یا داشتن عادات نامناسب وضعیت یا ضعف شنوایی و بینایی باعث می­ شود که فرد سر و گردن خود را بطور ثابت و به مدت طولانی کج کند و در وضعیت نامناسب قرار دهد. این عارضه در صورتی که درمان نشود به تدریج باعث انحراف جانبی ستون مهره­ای در قسمت پایین گردن و بالای پشت می­گردد. کشش و تقویت عضله چناغی ـ چنبری ـ پستانی کمک به درمان این اختلال می­نماید (شکل ۲ـ۴) .
شکل ۴٫۲٫ انحراف جانبی سر
شانه نابرابر^[۲۲]
شانه نابرابر یا افتادگی شانه وضعیتی است که در آن شانه­ها در راستای یک خط افقی قرار نگرفته­اند در واقع در شرایط طبیعی هر دو شانه باید نسبت به این خط فاصله یکسان داشته باشند. یکسان نبودن فاصله شانه­ها با خط افقی مرجع در یک طرف شانه را عارضه شانه نابرابر می­نامند که از علایم آن بالاتر بودن استخوان کتف یک سمت نسبت به سمت دیگر است. از علل بروز این ناهنجاری می توان به مواردی چون نشستن و خوابیدن غلط و کار بیشتر با یک طرف بدن مخصوصاً دانش آموزان به دلیل حمل کیف، عدم تعادل در عضلات نگهدارنده کمر بند شانه و عضلات نردبانی قدامی و میانی گردن، غیر استاندارد بودن میز و نیمکت و خم شدن بیشتر به یک سمت هنگام نوشتن اشاره نمود (دانشمندی، ۱۳۸۶). بطور کلی برای درمان این عارضه تمرینات را می توان به دو دسته تمرینات کششی و قدرتی تقسیم بندی کرد. کاربرد تمرینات کششی برای آن دسته از عضلات و با طرف از بدن می باشد که در اثر ضعف دچار کوتاهی شده ­اند. کاربرد تمرینات قدرتی برای آن دسته از عضلات یا طرفی از بدن می­باشد که در اثر ضعف دچار کشیدگی بیش از حد شده ­اند (دانشمندی، ۱۳۸۶) (شکل ۵٫۲).

شکل ۵٫۲٫ شانه نابرابر
انحراف گردن به جلو (لوردوز گردنی)^[۲۳]
گردن انسان شامل ۷ مهره است که بعد از کمر شایع ترین مفاصل مستعد آرتروز، سائیدگی و کاهش فاصله و فتق دیسک است. بطور طبیعی ستون فقرات از ناحیه گردن کمی به جلو تحدب دارد که در این وضعیت سر جلوتر از مرکز ثقل قرار می­گیرد و فشار زیادی روی مفاصل فکی ـ گیجگاهی و مفاصل گردن و عضلات پشت گردن وارد می­ شود در این حالت در سر افزایش وزنی در حدود ۲ برابر حالت طبیعی دیده می­ شود. این عارضه موجب افزایش گودی گردن، کاهش فضای سوراخهای بین مهره ای، احتمال گیر افتادن اعصاب و فشار روی ریشه ­های عصبی می­ شود. از علل ایجاد این عارضه می­توان عادات غیر صحیح در نشستن بویژه در هنگام مطالعه، ایستادن، راه رفتن و ورزش، ضعف بینایی بویژه در افراد نزدیک بین و بکار گیری بالش­های با ارتفاع زیاد در هنگام خوابیدن اشاره نمود. نشانه­ های این عارضه به جلو رفتن سر و بالا آمدن چانه، افزایش فشار بر روی مفاصل گردن در ناحیه پشت و خستگی در عضلات ناحیه پشت گردن و پشت سر می­باشد. مهمترین اقدام در زمینه اصلاح عارضه، حذف عادات غلط و اتخاذ وضعیت صحیح در نشستن، راه رفتن، ایستادن و خوابیدن است. سپس انجام دادن تمرین­های مؤثر در حفظ راستای طبیعی ستون فقرات گردنی و پشتی و حفظ دامنه حرکتی سر و گردن در تمامی جهت­ها (شکل ۶٫۲).
شکل ۶٫۲٫ انحراف گردن به جلو
انحراف جانبی ستون مهره ها^[۲۴]
تمایل و انحنای ستون مهره ها به یکی از طرفین چپ و راست بدن، کج پشتی یا اسکولیوز نامیده می­ شود. در این ناهنجاری ستون مهره ها با تحمل یک انحنا به سوی پهلوی دیگر تغییر شکل پیدا می­ کند. در واقع زواید شوکی مهره­ها به سمت تقعر و بدنه مهره­ها به سمت تحدب چرخش می­یابد. این وضعیت همیشه غیرطبیعی محسوب می­ شود (دانشمندی، ۱۳۸۶).
بیماری اسکولیوز دارای انواع مختلف است که به قرار زیر تقسیم می­ شود:
الف) اسکولیوز برگشت پذیر با وضعیتی عملکردی که متحرک و غیر ساختمانی نیز خوانده می ­شود که با نقص عضو همراه نیست و با خم شدن به جلو و یا دراز کشیدن اصلاح می­ شود از نطر مک ری (۱۹۹۵) هرگاه مهره­ها طبیعی باشند، ایجاد اختلال می ­تواند به صورت جبرانی و در اثر خمیدگی لگن در اثر کوتاهی پاها باشد. این عارضه ممکن است در اثر اسپاسم محافظتی یک طرفه عضلات و خصوصاً به همراه پرولاپس دیسک بین مهره­ای به صورت سیاتیک باشد.
ب) اسکولیوز برگشت ناپذیر که اسکولیوز ثابت یا ساختمانی نیز خوانده می شود، با نقص عضو همراه است.
دانشمندی و همکاران (۱۳۸۴) در بررسیهای رادیولوژیکی از افرادیکه دچار کج پشتی بودند مشخص کردند که دو سوم از کج پشتی­ها از نوع وضعیتی بوده و یک چهارم از نوع نامشخص و ده درصد باقیمانده بطور مساوی به اشکال مادرزادی و فلجی تقسیم شده ­اند. برخی منابع، کج پشتی با علت ناشناخته را شایع­ترین نوع کج پشتی دانسته ­اند. که شامل ۷۵ ـ۸۵ درصد از مبتلایان می­ شود. از عوارض ناشی از کج پشتی می­توان به مواردی چون درد، اختلال در عملکرد دستگاه قلبی و تنفسی، اختلالات عصبی، اختلال در راه رفتن، کاهش تحرک ستون فقرات اشاره نمود. روش­های مختلفی برای اصلاح و درمان کج پشتی وجود دارد که به کارگیری آن­ها به نوع و شدت آن عارضه بستگی دارد (شکل۷٫۲) (نوری نژاد، ۱۳۸۷).
شکل ۷٫۲٫ انحراف جانبی ستون مهره­ها
پوسچر پشت تابدار (شکم افتاده)^[۲۵]
این نوع ناهنجاری به پوسچر افراد تنبل^[۲۶] معروف است و در افراد نوجوان و بلند قد و مخصوصاً دختران نوجوان شایع­تر است. در این پوسچر عضلات شکم شل شده ودراز می­شوند. سر اغلب تمایل به کج شدن به طرفین دارد و دست­ها نسبت به حالت طبیعی، جلوتر از بدن هستند. علت نامگذاری پوسچر تنبل یا شکم افتاده این است که افراد دارای این ناهنجاری اغلب با کوچکترین تلاش پوسچر طبیعی پیدا می­ کنند اما به این حالت عادت پیدا کرده ­اند. برای شناسایی این پوسچر در افراد آن­ها را باید پشت صفحه شطرنجی قرار دارد و حدوداً بعد از سه دقیقه افراد، پوسچر تابدار به خود می­گیرند. در این­ حالت شکل عضلات شکم دچار ضعف می­شوند و باید تحت یک برنامه­ی آمادگی بدنی تحت تمرین قرار گیرند تا پوسچر طبیعی به دست آید. این حالت تنها پوسچری است که خم کننده­ های ران در آن دچار ضعف می­شوند که باید تقویت شوند. در حالیکه در دیگر ناهنجاری­ها اکثراً خم کننده­ های ران کوتاه می­شوند. مشکلات ناشی از این ناهنجاری عبارتند از: ترجیح یک پا برای ایستادن، ضعف عضلات خم کننده ران، کوتاهی عضلات همسترینیگ، ضعف عضلات شکم (مخصوصاً مایل شکمی) و کج شدن سر، راه درمانی این عارضه تقویت عضلات شکم، تقویت خم کننده­ های ران، کنش عضلات همسترینگ و به دست آوردن دوباره­ی راستای گردن است (شکل ۸٫۲).
شکل ۸٫۲٫ پشت تابدار
پشت گرد^[۲۷]
به افزایش بیش از حد طبیعی قوس ناحیه پشتی یعنی ۱۵ تا ۲۰ درجه پشت گرد گفته می­ شود. یکی از ناهنجاریهای که برای تنه و ستون مهره ها رخ می دهد تمایل قسمت فوقانی ستون مهره ها به سمت جلو در نتیجه افزایش برآمدگی و قوس ستون مهره­های پشتی (سینه ای) می باشد. ناهنجاری پشت گرد یکی از شایع ترین ضعف­هاست که در آن بازوها و شانه­ها به وسیله انقباض مداوم عضلات بین دنده ای و سینه ای کوچک و بزرگ، جلو کشیده می شوند. در حالیکه عضلات ذوزنقه ای و متوازی الاضلاع و گوشه­ای برای فراهم کردن حرکت کتف به طرف جلو شل می­شوند؛ این عمل باعث می­ شود عضلات قدامی تنه کوتاه شده و عضلات خلفی تنه کشیده و دراز شوند. از علائم دیگر پشت گردی می­توان به این موراد اشاره نمود: برجسته شدن استخوان کتف، کاهش گنجایش قفسه سینه به علت جمع شدن عضلات بخش قدامی قفسه سینه، افتادن شانه ها به جلو و نزدیک شدن چانه به سینه، از بین رفتن گودی واقع در گردن و پشت کمرۀ شل شدن و کش آمدن عضلات قدامی ران. از علل پشت گردی می­توان مواردی چون قرار دادن تنه در وضعیت بد، ضعف عضلانی و پشت گرد جبرانی را ذکر نمود (شکل۹٫۲).
۹٫۲٫ پشت گرد
انحرافات جانبی لگن
بررسی طبیعی لگن به گونه ای است که اگر خار خاصره­ای قدامی و خار خاصره­ای خلفی فوقانی را در نظر بگیریم این دو نقطه باید بوسیله یک خط افقی به یکدیگر متصل شوند. از طرفی خار خاصره­ای قدامی فوقانی و ارتفاع عانه نیز توسط یک خط عمودی متصل می­گردند. فاصله یکسان در دو طرف موجب می­ شود تا گشتاور ایجاد شده در هر سمت برابر و در جهت خلاف یکدیگر باشد. همچنین به دلیل اینکه نیروی وزن بطور یکسان روی هر دو مفصل ران تقسیم می­ شود، فاصله آن ها از نقطه یا محور گشتاور به یک اندازه است (دانشمندی، ۱۳۸۶). هرگونه تغییر در زاویه طبیعی خاجی کمری می ­تواند موجب بروز نوع خاصی از ناهنجاری در بالاتنه فوقانی شود. علل و علائم این ناهنجاری به این صورت می­باشد: فرد ممکن است از درد، سفتی، محدودیت حرکات مفصل، لنگیدن وبالاخره تغییر شکل مفصل شکایت داشته باشد. کوتاهی یکی از دو اندام تحتانی می ­تواند دلیل انحراف جانبی لگن باشد. ضعف عضلات و یا عادات غلط در ایستادن نیز موجب انحراف جانبی لگن می­ شود. برای حرکات اصلاحی و درمانی این عارضه آموزش وضعیت صحیح لگن به فرد به منظور حذف عادات غلط و جایگزین نمودن وضعیت بدنی صحیح بویژه هنگام ایستادن­های طولانی، تقویت دورکننده­های ران در طرفی که لگن بالاست و کشش و ازدیاد انعطاف پذیری در دور کنده­های طرف مقابل و تمرینات عمومی ضروری می­باشد (شکل۱۰٫۲).
شکل ۱۰٫۲٫ وضعیت طبیعی و غیر طبیعی لگن خاصره از نمای پشت
قوس کمر^[۲۸]
راستای طبیعی مهره­ها در ناحیه کمری با قوس همراه است. افزایش بیش از حد قوس کمر را «کمرگود» یا «لوردوز کمر» می­گویند. این عارضه با انحنای مهره­های کمری به سمت جلو و برآمدگی شکم در ناحیه کمر مشخص می­ شود. در عارضه لوردوز، چرخش قدامی لگن افزایش یافته و کفل­ها به پشت برجسته می­شوند. به عبارت دیگر چرخش رو به پایین لگن به تشدید قوس کمری و چرخش رو به بالا و عقب لگن به کاهش قوس کمر منجر می­ شود. قوس این ناحیه تقریباً از مهره آخر پشتی شروع شده و به سمت جلو می ­آید. بطوریکه زاویه آن در حالت طبیعی ۳۰ درجه است. میزان قوس کمر به طور طبیعی باید بین ۴۰ تا۶۰ درجه باشد. از علل بروز این ناهنجاری به این موارد اشاره می­کنیم: ضعف عضلات شکم، جابجایی مهره­ها به سمت جلو، زایمان­های مکرر، استفاده از کفش­های پاشنه بلند، کوتاهی عضلات خم کننده ران و عضلات بازکننده ستون مهره­ها در ناحیه کمری، از علایم و نشانه­ های لوردوز کمری، فرو رفتگی شدید و قوس کمری در هنگام ایستادن، شکایت از درد خستگی مزمن کمر، تمایل عضلات شکم به سمت جلو و متمایل شدن بالاتنه به سمت عقب می­باشند.
برای بررسی و ارزیابی می­توان از رادیوگرافی، خط شاقولی و صفحه ی شطرنجی استفاده نمود. جهت پیشگیری، آشنا ساختن فرد با شرایط مطلوب بدنی و اصول صحیح حرکت همچنین عادات غلط و اصلاح شرایط زیستی از مواردی است که رعایت آنها در جلوگیری از عارضه کمر گود مؤثر است. طرز صحیح خوابیدن داشتن بالش با ارتفاع مناسب زیر سر و حمایت کننده­ کوچکی در ناحیه کمری، همچنین خوابیدن به پهلو با یک پای خمیده از موارد پیشگیرانه است. برای درمان این عارضه باید به کشش و انعطاف در بخش تحتانی عضلات راست کننده ستون فقرات، ایجاد جنبش پذیری و افزایش دامنه­ حرکتی لازم در مهره­های ستون فقرات، تقویت عضلات بخش قدامی شکم توجه خاصی شود (شکل ۱۱٫۲).
شکل ۱۱٫۲٫ وضعیت قوس کمر از نمای جانبی
پشت صاف^[۲۹] (تنه عقب رفته)
کاهش یا از بین رفتن قوس­های طبیعی ستون مهره­ها ناهنجاری به نام پشت صاف بوجود می ­آورد. در این عارضه شخص مبتلا دارای فرو رفتگی کمری و قوس پشتی نبوده و در اصطلاح عامیانه گفته می­ شود که عصا قورت داده است. افراد مبتلا به پشت صافی برای جبران مشکل خود هنگام راه رفتن پاها را به طرفین منحرف می­ کنند تا راحت­تر قدم بردارند. پشت صاف بیشتر در اثر نرمی استخوان در سنین شیر خوارگی و کمبود حرکت و فعالیت در بزرگسالی ایجاد می­ شود. در این ناهنجاری حالت فنری ستون مهره­ها کاهش می­یابد و ساز و کار جذب ضربه مختل می­ شود. از علل این عارضه می توان به شل و ضعیف شدن عضلات بخش قدامی ران، کوتاه شدن عضلات پشت ران و عضلات شکمی، ناهنجاری­های ساختمانی در مهره­ها، عوامل ارثی و ژنتیکی، سبک و شیوه غلط زندگی اشاره نمود. این عارضه باعث بر هم خوردن تعادل، افزایش فشار بر روی مهره­ها و دیسک­های بین مهره ای، کاهش حالت فنری ستون مهره­ها، افزایش احتمال آسیب دیدگی و درد مزمن در ناحیه کمر و خستگی زودرس می­ شود. با بهره گرفتن از رادیوگرافی، صفحه شطرنجی و خط شاقولی می­توان به بررسی و ارزیابی این عارضه پرداخت. جهت درمان باید به کشش عضلات پشت ران در حالت ایستاده و در حالت نشسته توجه شود (شکل ۱۲٫۲).
شکل ۱۲٫۲٫ پشت صاف
کف پای صاف^[۳۰]
سه قوس در پا وجود دارد که عبارتند از:

• • قوس طولی داخلی

• • قوس طول خارجی

• • قوس عرضی (طاهری، ۱۳۸۷)

به کاهش ارتفاع قوس طولی (این قوس از استخوان پاشنه تا اولین مفصل کف پایی ـ انگشت شست امتداد دارد) صافی کف پا می­گویند براساس شدت و ضعف و تغییر شکل، میزان کاهش ارتفاع طولی داخلی متفاوت است. دو نوع کف پای صاف وجود دارد. کف پای صاف ثابت، که در این حالت صافی کف پا هنگام ایستادن بر روی پنجه پا در وضعیت خوابیده از بین نمی­رود و کف پای صاف متحرک که شایع­تر نیز هست و تنها زمانی دیده می­ شود که فرد ایستاده است ولی در هنگام ایستادن بر روی پنجه پا و یا در وضعیت خوابیده از بین می­رود. معمولاً صافی ها را به سه درجه تقسیم می­ کنند. صافی درجه یک، تغییر شکل کم یا ناچیز است معمولاً درد وجود ندارد. در نقش کف پا، محور طولی از نزدیک خط داخلی می­گذرد. صافی درجه دو، خط نقش شده از لبه داخلی پا فراتر نرفته است. صافی درجه سه، خط نقش شده لبه پا برآمدتر است و همراه آن انحراف محور طولی پشت پا یا والگوس وجود دارد.
از علائم این عارضه، ضعف عضلات نگهدارنده قوس طولی، تقسیم غیر طبیعی وزن بدن بر روی جانب داخلی به همراه چرخش به خارج پاشنه از علائم این عارضه می باشد. عضلات نازک نئی کوتاه، بلند و طرفی، کوتاه شده و طول طبیعی آن کاهش می­یابد عضلات درشت نئی جلویی و عقبی، خم کننده دراز انگشتان پا و شست و عضلات ریز داخل کف پایی ضعیف شده و قدرت خویش را از دست می­ دهند. حرکات اصلاحی شامل تقویتی و کششی می­باشد.
شکل ۱۳٫۲٫ حالت­های صافی کف پا به ترتیب از راست: سالم، درجه یک، درجه دو و درجه۳
پای چرخیده به داخل ـ پیچش داخلی درشت نی^[۳۱]
این عارضه که اغلب از آن به عنوان پای چرخیده به داخل یاد شده است با چرخش داخلی در مفاصل ران مشخص می شود. این امر باعث می شود که زانوها چرخش داخلی پیدا کنند (عارضه زانوان متقاطع^[۳۲]) و پنجه­های پا به سمت داخل بچرخند (بلوم فیلد، ۱۳۹۰). در واقع پیچش داخلی غیر طبیعی درشت نی معمولاً در ارتباط با چرخش پاشنه به داخل یا زانوی پرانتزی است. این تغییر شکل به صورت تکی بسیار کم مشاهده می­ شود. مشکل اصلی چرخش انگشتان به داخل است. قوزک داخلی نسبت به قوزک خارجی در سمت عقب قرار می­گیرد. درگیری معمولاً متقارن است و چون انگشتان با زاویه­ی حدود ۱۵ الی ۳۵ درجه در سمت داخل قرار دارند، مرکز جاذبه­ی بدن در خارج دومین استخوان کفی پای (که مرکز شعاع پاست) می­افتد. در بچه­های بزرگتر این تغییر مرکز جاذبه­ی بدن از طریق صاف (راست) و دور کردن جلو پا جبران می­ شود. این عارضه می ­تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد. در شکل مادرزادی پیچش داخلی کشکک به میزان طبیعی می ­تواند به سمت داخل یا خارج بچرخد. در حالیکه در شکل اکتسابی پیچش داخلی درشت نی کشکک می ­تواند خیلی زیادتر از حالت طبیعی به داخل بچرخد اما چرخش به خارج در حد طبیعی است. این عارضه ممکن است در نتیجه ی یک تغییر شکل ثابت استخوانی، کوتاهی بافت نرم، فلج عضلانی، عدم تعادل عضلانی و یا تغییر در صفحه­ی مفصلی باشد (دانشمندی، ۱۳۸۶).
شکل ۱۴٫۲٫ به ترتیب از بالا پای چرخیده به داخل، نرمال و پای چرخیده به خارج
زانوی پرانتزی^[۳۳]
این عارضه نوعی اختلال در راستای طبیعی ساق پاست که در آن کندیل­های داخلی ران از هم دور و قوزک­های داخلی به هم نزدیک می­شوند و پاها شکل پرانتزی پیدا می­ کنند. طوریکه فضای بین دو زانو بیشتر از حالت طبیعی آن باشد. این عارضه را پای کمان هم می­گویند. عارضه زانونی پرانتزی خفیف در ۲ تا ۳ سال اول زندگی شایع است که اغلب به دلیل رشدو تحرک کودکان است و عموماً قبل از سنین مدرسه رفع می شود (دانشمندی، ۱۳۸۶). اعلمی هرندی (۱۳۶۶) در کتاب معاینه فیزیکی اندام­ها و ستون فقرات اشاره می­ کند که برای اندازه گیری خمیدگی زانوها آنها را در وضعیت باز بودن کامل قرار داده، قوزک ها را طوی به هم می­چسبانیم که کشکک­ها به جلو نگاه کنند. سپس فاصله بین دو زانو اندازه گیری می­ شود.
چاقی یا وزن زیاد، زود راه افتادن، شکستگی سطوح مفصلی و یا شکستگی استخوان­ها در بال و پایین مفصل، کوتاهی عضلات نیم غشایی و نیم وتری، پارگی رباط جانبی خارجی زانو، زمینه ارثی، بیماری راشی­تیسم، ضعف عضله دو سر رانی از علل بروز این عارضه می­باشند.
برخی از عوامل ناشی از پای پرانتزی، راه رفتن غیر طبیعی، آرتروز زودرس زانو، افزایش آسیب پذیری مفصل، کوتاهی قد، انحراف طرفی ستون مهره ها و درد می­باشند. (شکل ۱۵٫۲)
حرکات اصلاحی برای درمان این عارضه شامل کشش عضلات نیم غشایی و نیم وتری و تقویت عضله دو سر رانی می­باشد.