جدول (۵-۱) مقادیر بدست آمده از آزمون T test برای گویه های کالبدی،اجتماعی، اقتصادی ۹۴

جدول (۵-۲) مقادیر بدست آمده از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه برای گویه های کالبدی،اجتماعی،
اقتصادی ۹۵
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل (۲-۱) :ابعاد و مولفه های اصلی توسعه پایدار ۱۵
شکل (۲-۲) فرایند انجام تحقیق ۳۹
شکل (۳-۱) موقعیت جغرافیایی بخش مرکزی شهرستان کرج در استان البرز ۴۱
شکل (۳-۲) نقشه توپوگرافی شهرستان رستم ۴۴
شکل(۳-۳) میانگین ماهیانه حداقل دمای روزانه بر حسب درجه سانتی گراد ۴۷
شکل(۳-۴) میانگین ماهیانه حداکثر دمای روزانه بر حسب درجه سانتی گراد ۴۷
شکل(۳-۵) پهنه بندی متوسط دما در مقیاس سالانه ۴۸
شکل (۳-۶) میانگین ماهیانه بارش بر حسب میلی متر ۴۹
شکل(۳-۷) پهنه بندی متوسط سالیانه بارش ۵۰
شکل (۳-۸) میانگین ماهیانه حداقل رطوبت نسبی بر حسب در صد ۵۱
شکل(۳-۹) میانگین ماهیانه حداکثر رطوبت نسبی بر حسب در صد ۵۱
شکل (۳-۱۰) میانگین تعداد روزهای یخبندان ۵۲
شکل(۳-۱۱)پهنه بندی متوسط تعداد روزهای یخبندان سالانه ۵۳
شکل(۳-۱۲) میانگین ماهیانه سرعت باد بر حسب متر بر ثانیه ۵۴
شکل(۳-۱۳) میانگین تعداد ساعات آفتابی منطقه(ساعت) ۵۵
شکل(۴-۱) نمودار جنس پاسخگویان ۶۳
شکل(۴-۲) وضعیت سنی پاسخگویان ۶۴
شکل(۴-۳) وضعیت تحصیلی پاسخگویان ۶۵
شکل(۴-۴) وضعیت شغلی پاسخگویان ۶۶
فصل اول
کلیات تحقیق
مقدمه
جغرافیا علم شناخت محیط و پدیده های موجود در آن است . این پدیده ها اعم از اینکه به شکل طبیعی وجود داشته باشند یا اینکه در نتیجه رابطه انسان با محیط بوجود آمده و شکل گرفته باشند، به دلیل اشغال فضا و قرارگیری در بستر محیط به خودی خود در حیطه مطالعات جغرافیایی قرار میگیرند . سکونتگاه های انسانی ، پدیده هایی مکانی و فضایی بوده است وبه همین علت شناخت و تبیین و درک قانونمندیهای حاکم بر شکلگیری ، تحول و تکامل آن در چهارچوب روابط متقابل انسان و محیط ، یک موضوع جغرافیایی بوده و در محور مطالعات جغرافیایی قرار میگیرد . همچنین سکونتگاه ها تبلور و انعکاس فضایی ایفای نقش انسان میباشند که برحسب شرایط محیطی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی ، سیاسی و تاریخی شکل گرفته و متحول شده اند . با توجه به اهمیت روستاها و نقش تعیین کنندهای که در توسعه اقتصادی ، اجتماعی و امنیت ملی ایفا می نمایند تامین مسکن مناسب در آنها و برطرف نمودن مشکلات موجود در این زمینه خصوصا تامین استحکام در رفع آسیب پذیری آنها از موضوعاتی است که اهمیت خاصی می یابد . بنابراین رسیدگی به کالبد روستا وبهبود بخشی فضایی زیست محیطی روستایی بخش کوچکی از مجموعه اقدامات عملی در زمینه توسعه روستایی است .
بدین ترتیب توجه به مجتمعهای زیستی روستایی که مسکن و شاخصهای پایدار آن از مهمترین عناصر توسعه پایدار روستایی به شمار می رود از اهمیت ویژه ای برخوردار است و از میان انواع مولفه های پایداری روستایی مسکن از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
.
۱-۱.تبیین مسأله پژوهشی و اهمیت آن
مسکن خردترین و کوچک ترین شکل تجسم کالبدی رابطه متقابل انسان و محیط وخصوصی ترین فضای زندگی انسان است (زیاری و همکاران،۲:۱۳۸۹). مسکن روستایی یکی ازمهمترین بخشهای سکونتگاه های روستایی را تشکیل می دهد که از رابطه با کارکردهای اجتماعی ، اقتصادی ،اکولوژیکی و الگوهای زندگی روستاییان شکل می گیرد و در طول زمان با توجه به تحول نظام اقتصادی و اجتماعی متحول میشود که آثار این تحول را در وسعت ، فضابندی و مصالح بکاررفته در مساکن روستایی میتوان مشاهده کرد ( چپرلی ،۱۸:۱۳۸۷ ). مسکن نیاز اولیه بشر و مهمترین کالایی است که تامین آن سهم متنابهی از درآمد عامه مردم را به خود مشغول می دارد ( احمدی ، ۲۳:۱۳۸۷ ). مسکن در مجموعه بافت روستابه عنوان یک جز از هویت کلی روستا وایفاگر نقشی چندکارکردی است.مسکن علاوه بر نقش سکونت به عنوان بخشی از فضای اشتغال وتولید مطرح بوده که این امر از نقش سکونت و شیوه زیست و کیفیت استفاده از محیط و اقتصاد حاکم در روستا و سنت هاو هنجارهای پنهان و آشکار روستایی نشات میگیرد(روح الامینی،۱۳۷۰).کارکرد اصلی مسکن علاوه بر نقش آن به عنوان سرپناه ،فراهم آوردن شرایط مطلوب برای خانواده به منظور تحقق فعالیتهای خانوادگی است یکی از پیامدهای مثبت این امر ثبات و همبستگی خانواده است(هدایت نژاد،۵۶۳:۱۳۷۵). مسکن علاوه بر تامین یکی از نیازهای زندگی یعنی سرپناه به عنوان یک پس انداز نیز مطرح است از این رو مسکن کالایی سرمایه ای است و یک ارزش اجتماعی است که باعث پایداری جامعه و کاهش آسیب های اجتماعی می شود ( Dix,1985:1-10). مسکن به عنوان نمادی ازچگونگی تعامل و ارتباط انسان با محیط طبیعی پیرامون خویش است که درطی سالیان متمادی بر حسب شرایط زمانی –مکانی در هرمنطقه شکل گرفته و به نوعی نشان دهنده نوع فعالیت ها در ابعاد اقتصادی،نگرش اجتماعی-فرهنگی روستاییان،چگونگی تحول و استفاده ازتکنولوژی ونهایتا سطح درآمدو معیشت وساکنان آن می باشد(شمس الدینی،۴۴:۱۳۸۷) . عوامل اقتصادی ، سبک معماری ،زبان بومی منطقه ، گرایشهای سبک شناختی ، آب و هوا ، جغرافیا و آداب و سنن محلی در توسعه و طراحی مسکن در مکان های مختلف تاثیر گذارند( Sendich ,2006:185) . امروزه تقاضا برای مسکن مناسب درحال افزایش است به دلیل اینکه مسکن و شرایط محیطی آن ،اثربخشترین مولفه رضایت فرد از محله مسکونی اش می باشد(westaway,2006:187) .مسکن مناسب درواقع مسکن پایدار است که دارای ویژگیهای آسایش مناسب،فضای مناسب،عوامل بهداشتی مناسب،مکان مناسب،وقابلت دسترسی از نظر کار را دارا می باشد(روستایی وهمکاران،۱۵۱:۱۳۹۱) .
مسکن پایدار نقش بااهمیتی در ثبات خانواده ، رشد اقتصادی و اجتماعی و بالا بردن ضریب ایمنی افراد خصوصا ارتقای فرهنگی و آرامش روحی اعضای خانواده دارد و در کل سیستم نیز تاثیر میگذارد (آسایش ،۶۷:۱۳۷۵). یکی از راه های مهم آگاهی از وضعیت مسکن پایدار ، استفاده از شاخص های پایداری مسکن میباشد . این شاخص ها بیانگر وضعیت کمی و کیفی مسکن روستایی از یک طرف و بهبود بخشی برنامه ریزی مسکن از سوی دیگر برای یک افق بلندمدت است (لطفی ،۱:۱۳۸۸).شاخص ها در واقع ابزار اندازه گیری وسنجش وضعیت پایداری مسکن و روند تحول آن و همچنین میزان موفقیت و تحقق سیاست های مسکن محسوب می شوند به همین دلیل علاوه بر ارزیابی وضعیت ، در تدوین اهداف کمی برنامه ها نیز مورد استفاده قرار می گیرند .( حکمت نیا ، ۱۱۶:۱۳۸۵). تاکنون بطورهماهنگ و یکپارچه درخصوص تعیین سطح پایداری شاخصهای مسکن پایدار روستایی مطالعهای صورت نگرفته و همچنین در برنامه ها نسخه یکسانی برای روستاها و مساکن روستایی تجویز می شود در حالی که مناطق روستایی و مساکن از نظر شرایط جغرافیایی و آسیب پذیری با یکدیگر متفاوتند لذا نظام برنامه ریزی کشور نیازمند ساختاری جهت سنجش و ارزیابی پایدار مسکن روستایی است تا علاوه بر مشخص شدن شاخص های مناسب برای هر منطقه جغرافیایی ، میزان تحقق آنها در برنامه ها ارزیابی شود .
با توجه به تحولاتی که طی سالهای اخیر در جوامع روستایی کشور بوجود آمده است پرداختن به مقوله مسکن پایدار روستایی ، اهمیت خاصی می یابد ، برای رسیدن به نتایج کاربردی از جهات مختلف چون اقتصاد ، فرهنگ ، معماری ، سازه و ….. به پایداری مسکن روستایی باید توجه کرد . در این راستا طراحی و تدوین شاخص های پایدار مسکن روستایی همگام با تغییرات و تحولات در عرصه سکونت گاه های روستایی امری قطعی و ضروری تلقی می گردد تا فرایند طراحی الگوی توسعه پایدار با تاکید بر مسکن روستایی ، سازگاری خود را با سایر شاخص های توسعه روستایی همراه و همگام سازد .
با این حال مساله مهم آن است که شاخص های تبیین کننده پایداری مسکن روستایی در هر مکان جغرافیایی متفاوت و دارای ویژگیهای خاص خود میباشد . در این بین لازم است با بهره گیری از ابزارهای مناسب ضمن شناسایی این شاخص ها که تبیین کننده تفاوت ها و افتراقات مکانی – فضایی است اهمیت آنها شناخته در محدوده دهستان های مشخص با تفاوت های جغرافیایی مورد آزمون قرار گیرند .
تا کنون بطور هماهنگ و یکپارچه در خصوص تدوین شاخص های پایداری مسکن در نواحی روستایی کاری صورت نگرفته لذا نظام برنامه ریزی کشور نیازمند ساختاری جهت ارزیابی پایداری مسکن روستایی است تا علاوه بر مشخص شدن شاخص های مناسب برای هر منطقه جغرافیایی ، میزان تحقق آنها نیز در برنامه ها ارزیابی شود .
مساکن روستایی بخش مرکزی کرج نیز به مانند مساکن روستایی کشور از این مسایل جدا نیست و مشکلات بخش مسکن رادارد بنابراین با توجه به وضعیت مساکن روستایی بخش مرکزی کرج ،تلاش برای شناسایی هرچه دقیق ترمشکلات مسکن و رفع مسایل وموانع بر سر راه رسیدن به مسکن پایدار از جمله الزاماتی در مسیر توسعه روستایی منطقه مورد مطالعه به شمار می آید.مطالعه حاضر درصدد است تا با شناسایی عوامل موثر بر توسعه مسکن پایدارونقش مسکن پایدار بر توسعه روستایی بخش مرکزی شهرستان کرج را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد .
۱-۲.ضرورت و اهمیت تحقیق
روستاها مرکز تولیدات کشاورزی،دامی،صنایع دستی وکانون تامین مایحتاج خوراکی جمعیت کشور هستند. به اعتباری می تون آنها را کانون تولید ثروت و ارزش افزوده در کشور محسوب نمود. زیرا به رغم میزان سرمایه گذاری اندک در مقایسه با شهر ها،حدود یک سوم تولید ناخالص ملی کشور از آنها به دست می آید(طالب و دیگران،۱۳۷۹).تجربه نشان می دهد درمناطقی که روستاها مورد غفلت و بیتوجهی بودهاند مشکلات شهری-روستایی بیشتر و در مناطقی که ازعمران وآبادانی برخوردارند نابسامانی منطقه ای کمتر بوده است(سعیدی و طالب،۱۳۷۶).به همین دلیل نادیده گرفتن و رها نمودن روستاهاو بی توجهی نسبت به مسکن و بافت آنهاضمن نادیده گرفتن شرایط آسایش برای بخش قابل توجهی ازجمعیت کشور؛برهم زدن تعادل اجتماعی –اقتصادی کالبدی مناطق و متعاقب آن بروزنابسامانی نظام سکونتگاهی کشوررا به دنبال خواهد داشت(حبیب،۱۳۷۵). با توجه به اینکه مسکن یکی ازشاخصهای توسعه یافتگی ویکی ازنیازهای اساسی انسان محسوب می شود،بنابراین جایگاه مسکن و برنامه ریزی برای آن ولزوم توجه به آن از اهمیت زیادی برخوردار است. مهمترین دلایل توجه به مسئله مسکن روستایی عبارتند از:تحول شرایط زندگی روستایی والزام تطابق با شرایط حال،ضرورت کاهش خسارات بلایای طبیعی،سیل،زلزله،طوفان و رانش زمین،الزامات بهسازی و مقاوم سازی مساکن وابسته،فراهم آوردن محیط مناسب زندگی وتوازن شهر وروستاوبوجودآوردن شرایط مناسب زندگی برای جوانان و افراد تحصیل کرده می باشد.مساکن روستایی در ایران با توجه به تنوع اقلیمی وجغرافیایی دارای تیپ های مختلفی هستند،این مساکن با توجه به ویژگی های جغرافیایی،وضعیت زمین،نوع معیشت،شیوه های زیستی وسبک زندگی هرناحیه ساخته شده اند.روستاییان با توجه به دسترسی به مواد اولیه مسکن که اغلب از منابع محلی تامین می شود،اقدام به احداث مسکن خود می نمایندکه درنهایت استاندارهای مربوط به مسکن،رعایت نشده است.از این رو توجه جدی به کیفیت و کمیت ساختمان هایا به عبارتی مسکن روستایی لازم و ضروری مینماید،چرا که مسکن مناسب واستانداردازشاخص های توسعه روستایی به شمارمی آید(لطفی ودیگران،۱۳۸۸: ۱۰۷-۱۰۶). مسکن روستایی در ایران ازچند عامل رنج میبرد: ضعف تکنیکی ساخت و ساز،وجود مصالح کم دوام و کم توجهی به مقاوم سازی مسکن روستایی است(بهرامی،۱۳۹۰).که مساکن روستایی شهرستان کرج هم از این قاعده مستثنی نیستند.لازم است در شیوه نگرش به طراحی و ساخت مسکن روستایی در عین حفظ خصوصیات بومی،روش های ساخت محلی وتطابق مسکن با نیازهای معیشتی روستاییان اصلاح شده ومسایلی مانند مقاومت در برابر زلزله،ملزومات بهداشتی ،مباحث زیست محیطی ،استفاده بهینه از انرژی و مانند آن در طرح مسکن روستایی ملحوظ گردد(زندیه وحصاری،۱۳۹۰).
از مهمترین موارد اهمیت و ضرورت تحقیق ، می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
۱) مطالعات در زمینه مسکن در کشور عمدتا به مسکن شهری معطوف بوده است . کمبود مطالعات در این زمینه و وجود تفاوت بین مسکن شهری و روستایی ، تحقیقات در زمینه شناخت ویژگی های توسعه پایدار مسکن در نواحی روستایی را از اهمیت خاصی برخوردار ساخته است . علی رغم این نیاز ، ماهیت توصیفی پژوهش های انجام شده طی سالهای اخیر و یا محدود بودن آنها به مناطقی خاص مانند گونه شناسی مسکن در برخی استان ها تاکنون نتوانسته به ارائه معیارهای مشخص و معتبری که در طراحی و برنامه ریزی مسکن موثرند منجر شود .
۲) مبحث مسکن به طور عام و پایداری مسکن روستایی به طور خاص از جمله مهمترین مباحث مطرح شده در برنامه های توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی بعد از انقلاب به شمار می رود . عدم درک و شناخت تفاوت های موجود در این زمینه به لحاظ هم سویی و هم پوشی مسکن روستایی با سایر فعالیت های اقتصادی و جریانات اجتماعی و تاثیر عمیق آن در فرایند اشتغال و رفاه جامعه روستایی ، میتواند اثرات سویی بر پیکره نظام برنامه ریزی کشور وارد نموده و تنش های اجتماعی ، اقتصادی و کالبدی مختلفی را به همراه داشته باشد .
۳) تدوین یک برنامه جامع در بخش مسکن روستایی نیازمند شناسایی و تجزیه و تحلیل ابعاد و اجزای مختلف مسکن است و شاخص های مسکن به عنوان یک برنامه جامع و ابزاری ضروری برای بیان ابعاد مختلف اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی وکالبدی مسکن از جایگاه ویژهای در برنامه ریزی مسکن روستایی برخوردار هستند .
۴) با تعریف و تدوین شاخص های مسکن روستایی شناخت عناصر ، کمیت ها و کیفیت های فضایی آن ، تفاوت های موجود در نیازهای کمی و کیفی مسکن در مناطق مختلف کشور را نشان داده و با تاکید بر ضرورت پرهیز از برنامه ها و اقدامات یکسان مشابه در مناطق روستایی بستر لازم برای تصمیم گیری های متناسب با قوت ها و ضعف های مسکن در پهنه – های مختلف جغرافیایی کشور را مهیا سازد .
۱-۳. پیشینه تحقیق
بدیهی است که توجه به پیشینه و ادبیات پژوهش انجام گرفته در راستای هر موضوع تحقیق برای هر محقق لازم و ضروری است . بر این اساس نتایج تعدادی از مهم ترین آنها را که به نحوی در راستای موضوع تحقیق یا بخشی از آن قرار می گیرد مطرح می کنیم .
ریموند و آندرو^[۱](۲۰۰۰): در بررسی خود تحت عنوان روند وخط سیرزندگی روستایی در روستاهای کانادا معتقدندکه روستاهای این کشور در چند سال اخیرتحت تاثیر فرایندهای جهانی سازی ،شهرنشینی وگسترش تکنولوژی های مدرن قرار گرفته اندکه این عوامل به نوبه خودباعث تغییرات اجتماعی،فرهنگی،جمعیتی و اقتصادی در روستاها شد اند.
وین کنت و دیگران^۲(۲۰۰۱): نقش سیاستگذاریهای مسکن ، دسترسی به زمین ، زیرساخت های مسکن ، مقررات ساخت ، مصالح ساختمانی و صنایع مرتبط با مسکن را درکشور نیجریه بررسی کرده اند و به این نتیجه رسیدند که افزایش نقش بخش خصوصی می تواند منجر به کاهش مشکلات مسکن گردد .