شناخت محیط به‌عنوان عرصه پیدایش و حضور پدیده های جغرافیایی یکی از گامهای نخستین در جهت دستیابی به شناخت در هرگونه مطالعه ای است،که موضوع آن در رابطه با مکان هست. به گفته بومن در رابطه بامطالعه طبیعی ناحیه، هدف جغرافیدان آن است که اوضاع محدودکننده را در ارتباط با محدوده مطالعه کند و دریافت خود را از یک‌سو به بررسیهای طبیعی و از سویی دیگر بر واکنشها یا مناسبات انسانی استوار سازد (مهدوی، ۱۳۸۳ :۲ ). بر این اساس در این فصل به بررسی ویژگیهای جغرافیایی منطقه موردمطالعه پرداخته می شود.
محیط جغرافیایی پهنه و بستری است که شهر و مجموعه زیستی‌اش نقش حیاتی خود را در آن ایفا می کنند. درواقع شهر تبلور نوع ویژهای از رابطه انسان در محیط طبیعی و بستر جغرافیایی آن است. محیط طبیعی به‌تناسب تنوع خود، محیط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی متفاوتی به وجود می آورد. منظور از محیط طبیعی آن ساختی از پیکربندی فضا است که ویژگیهایش تحت تأثیر دخل و تصرف انسان به وجود نیامده باشد. تفاوتهای موجود در محیط عواملی نظیر موقعیت جغرافیایی، موقع ریاضی، ارتفاع از سطح دریا، شرایط آب و هوایی جهت و جریان آب، جنس خاک و رویش پوشش گیاهی است (شفقی، ۱۳۸۱ : ۵ ).
برخی از ویژگی های طبیعی محدوده موردمطالعه:
موقعیت، حدود و وسعت:
استان اصفهان، با مساحتی بالغ‌بر ۱/۱۰۷۰۹۰ کیلومترمربع(حدود ۳۵/۶ درصد از مساحت کل کشور) در مرکز فلات ایران قرار دارد. موقعیت جغرافیایی این استان بین۳۱ درجه و ۲۶ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۹ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۵۵ درجه و۵۰ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ واقع‌شده است. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۰ استان اصفهان دارای۲۳ شهرستان، ۴۸ بخش،۱۰۶ شهر، ۱۲۶دهستان و ۱۸۳۱ آبادی دارای سکنه هست(نقشه شماره ۱) (سال نامه آماری استان اصفهان، ۱۳۹۰ : ۵۵-۵۶). شهرستان اصفهان در جنوب شرقی استان اصفهان واقع و شهر اصفهان، مرکز استان در این شهرستان قرار دارد. حدود این شهرستان از شمال به شهرستانهای اردستان، برخوان و میمه و از جنوب به شهرستان شهرضا و استان فارس و از سمت شرق به شهرستانهای نائین و استان یزد و از غرب به شهرستانهای خمینی‌شهر، فلاورجان و مبارکه و شهرضا محدود است. (سازمان برنامه‌وبودجه استان اصفهان،۱۳۷۵ : ۱).
نقشه شماره ۱ : موقعیت نسبی استان و شهرستان اصفهان ۱۳۹۰
منبع:سالنامه آماری استان اصفهان،۱۳۹۰ :۵۶
توپوگرافی:
شهرستان اصفهان از دشت و جلگه رسوبی تشکیل‌شده است. جلگه مزبور از حاصلخیزترین جلگههای فلات مرکزی ایران محسوب می شود که در دوران چهارم زمین‌شناسی درنتیجه رسوب‌گذاری رودخانه زایندهرود به وجود آمده و در یک فرورفتگی طویل و ممتدی که از اصفهان تا سیرجان ادامه دارد، قرارگرفته است. این محل پست و فرورفته جهت شمال غربی، جنوب شرقی دارد که در شمالی‌ترین نقطه این محل شهر اصفهان و در جنوبیترین آن شهر سیرجان واقع‌شده است. جلگه اصفهان فقط از جنوب شرقی به مناطق پست جلگهای راه دارد و در تمام جهات دیگر به‌وسیله ارتفاعات نسبتاً زیادی احاطه‌شده است( شفقی، ۱۳۸۱: ۱۰۰ ).
شهرستان اصفهان در بخش وسیعی از جلگه زایندهرود واقع‌شده است. ارتفاع متوسط این شهرستان از سطح دریا حدود ۱۵۷۰ متر میباشد. بخش دشتی شهرستان اصفهان از آبرفت رودخانه زایندهرود تشکیل یافته و با شیب ملایمی به باتلاق گاوخونی در جنوب خاوری استان اصفهان پایان مییابد. از سوی جنوب باختری فاصله چندانی با دامنه کوههای زاگرس ندارد ولی از سوی شمال خاوری در فاصله دورتری از کوههای مرکزی قرارگرفته است (افشار سیستانی،۱۳۷۸ :۱۹۳).کوه کلاه قاضی در این شهرستان در ۲۸ کیلومتری جنوب خاوری، کنار گردنه لاشتر به بلندی ۲۰۰۰ متر قرار دارد (همان: ۴۹). در جنوب شهرستان اصفهان کوه صفه با ارتفاع ۲۲۳۲ متر و شاه کوه با ارتفاع حدود ۲۴۰۰ متر واقع‌شده است ازجمله کوههای غربی این شهرستان کوه آتشگاه با ارتفاع ۱۶۷۰متر، کوه دمبه با ارتفاع ۱۸۰۰متر و سفیدکوه است ( نقشه شماره ۲). پایین‌ترین نقطه این شهرستان نیز باتلاق گاوخونی با ۱۵۰۰ متر ارتفاع میباشد (سازمان برنامه‌وبودجه استان اصفهان،۱۳۷۵ : ۱). رودخانه زایندهرود یکی از بزرگ‌ترین رودخانههای فلات مرکزی ایران است که از ارتفاعات زرد کوه بختیاری واقع در جنوب غربی اصفهان سرچشمه میگیرد و پس از طی ۳۶۰ کیلومتر از مغرب به مشرق دشتها و زمینهای زراعی اصفهان را آبیاری می کند و درنهایت به باتلاق گاوخونی در ۱۴۰ کیلومتری جنوب شرق شهر اصفهان واقع‌شده فرومی‌ریزد. وسعت حوزه آبگیر زایندهرود حدود ۲۷۵۷۰کیلومترمربع (معادل۷/۱ درصد کل وسعت ایران)برآورد شده است (شفقی،۱۳۸۱ :۱۱۳).
نقشه شماره ۲: توپوگرافی استان و شهرستان اصفهان
زمین‌شناسی:
دیرینترین سنگهایی که میتوان در شهرستان اصفهان یافت، از دوران ژوراسیک پایین یالیاس میباشد. این تشکیلات از ماسه‌سنگ و شیست ساخته‌شده است. شیستهای سیاه‌رنگ و گاهی سبزرنگ، در بسیاری از نقاط زیر فشار شدید تکتونیکی، دچار دگرگونی شده و به سریستوشیست[۵۳] تبدیل‌شده‌اند که بیشتر درهها و نواحی پست شهرستان را تشکیل می دهند. در شهرستان اصفهان؛ از دوران ژوراسیک میانی[۵۴] و ژوراسیک بالایی[۵۵] نیز چینهشناسی بزرگی وجود دارد، ماسه‌سنگ‌های قرمزرنگ تودرتوی بدون فسیل که در چینهبندی، یکدیگر را بریدهاند در این چینهها دیده می شود. این چینهها را میتوان در خوارسگان، کوههای لاشتر و صفه، شاه کوه و کوه سید محمد اصفهان دید. بر روی ماسه‌سنگ‌های سرخ، در بیشتر نقاط چینههای دولومیتی قرار دارد. آهکهای کرتاسه زیرین نیز در تمامی نقاط شهرستان اصفهان دیده می شود. در برخی نقاط، کرتاسه زیرین به شیلهای سبزرنگ پایان مییابد، در کوههای لاشتر ضخامت آن حدود ۵۰ متر است. در بخش کلاه قاضی اصفهان نیز جدیدترین رسوبهای دوران کرتاسه را میتوان دید. (افشار سیستانی،۱۳۷۸ :۲۹ - ۳۱).
تکتونیک:
در شهرستان اصفهان فقط میتوان از حرکات کوهزایی آلپی صحبت به میان آورد. این حرکات قبل از رسوب‌گذاری کرتاسه به سبب چینخوردگی و شکستگیهایی در تشکیلات قدیمیتر ازجمله شیستها و ماسه‌سنگ‌های ژوراسیک شده اند،که بعداً رسوبات کرتاسه با دگرشیبی زاویهای روی شیستهای ژوراسیک در اثر نیروهای تکتونیکی به‌شدت چینخورده و شکسته شده اند درصورتی‌که آهکهای کرتاسه خیلی ملایمتر چینخورده و کمتر شکسته شده اند. محور چین‌خوردگی‌ها شمال غربی جنوب شرقی است و جبهه چینها رو به جنوب غربی میباشد(همان :۳۴-۳۵ ).
خاکهای شهرستان اصفهان:
شهرستان اصفهان دارای ۱۲۰۰۳۰ هکتار قابلیت زراعت و ۱۱۳۴۳۶۵ هکتار قابلیت مرتع و ۸۱۴۸۱۰ هکتار زمین به‌صورت شهری، سکونتی، حفاظتی و تفرجگاهی میباشد. قسمت اصلی دشت اصفهان از مواد رسوبی پرشده است. لایه های رسی دوره پلیوسن[۵۶]بر روی گراول[۵۷]ها قرارگرفته است. ضخامت این لایه های رسی به ۲۰۰ تا ۳۰۰ متر میرسد. خاک اصفهان بیشتر از نوع خاکهایی است که تغییر شکل زیاد نمیدهد و در بعضی نواحی زایندهرود از نوع رسی و آهکی بوده که بر روی قشرهای ضخیمی از شن قرارگرفته است. خاک اصفهان بیشتر شور و قلیایی بوده و این مسئله سبب کمبود و نقصان گیاه و یا تنوع آن می شود. هر چه به منطقه کویری نزدیکتر شویم، از پوشش نباتی کاسته می شود. در نقاطی که در مسیر رودخانه قرارگرفته و خاک آن سخت و در معرض فرسایش و یا خاک سازی است گیاهان رشد بیشتری دارند. در چند سال اخیر با اقدامات سر جنگلی استان، مناطق وسیعی زیر کشت جنگلهای مصنوعی و نهالستانهای مختلف قرارگرفته است (شفقی،۱۳۸۱ :۲۰۱).
۳-۱-۶ وضعیت آب و هوایی:
به‌طورکلی شهرستان اصفهان در جلگهای با زمینهای رسی و آب‌وهوای نیمه بیابانی معتدل واقع‌شده است که فصول چهارگانه آن کاملاً محسوس است. بیشترین درجه حرارت در اصفهان ۴۲ درجه سانتی‌گراد و کمترین درجه حرارت ۱۶- درجه سانتی‌گراد ثبت‌شده است. بارندگی سالانه شهرستان حدود ۱۰۰ میلی‌متر و متوسط دمای سالانه آن حدود ۱۶ درجه سانتی‌گراد است. به‌طورکلی به تبعیت از کاهش ارتفاع و افزایش فاصله از غرب، میزان بارندگی در مناطق کاهش مییابد به‌طوری‌که میانگین بارندگی از ۱۲۰ میلی‌متر در غرب شهرستان به حدود ۸۰ میلی‌متر در نواحی شرق و جنوب شرق آن کاهش مییابد ازنظر شرایط اقلیمی شهرستان اصفهان در اقلیم خشک و نیمه خشک واقع‌شده است (نقشه شماره۳). درصد بارش فصلی در شهرستان اصفهان به ترتیب فراوانی برابر با ۷/۴۵، ۵/۲۹، ۹/۲۳، ۳/۰ درصد میباشد که به ترتیب منطبق با فصلهای زمستان، پاییز، بهار و تابستان است (سازمان برنامه‌وبودجه استان اصفهان،۱۳۷۵ :۲ ).
بر اساس اطلاعات موجود در سالنامه آماری سال ۱۳۹۰ استان اصفهان، متوسط بیشینه و کمینه ماهانه دما در ایستگاه سینوپتیک شهرستان اصفهان بین۹/۳۵ تا ۲/۲- درجه سانتی‌گراد متغیر بوده است.
تودههای هوایی که بیشتر ایران را ازنظر بارندگی تحت تأثیر قرار می دهند جریانهای هوای مرطوبی هستند که از روی دریای مدیترانه و جنوب اقیانوس اطلس به ایران کشیده شده و از شمال و شمال غربی وارد کشور میشوند. این تودههای هوا بارندگی فراوانی را به همراه دارند (شیخ بیگلو،محمدی،۱۳۸۹ :۶۴). آمار بارندگی ایستگاه سینوپتیک شهرستان اصفهان حاکی از آن است که بیشترین میزان بارندگی در فصل پاییز و زمستان اتفاق افتاده و در فصل تابستان بسیار ناچیز است. بیشترین میزان بارندگی در این شهرستان در آذرماه حدود ۶/۶۱ میلی‌متر بوده است و کمترین میزان بارش در ماههای تیر، مرداد و شهریور بوده که بارندگی رخ نداده است(سال نامه آماری استان اصفهان، ۱۳۹۰ :۷۰). قرار گرفتن شهرستان اصفهان در شرایط اقلیمی گرم و خشک و کمبود ریزش‌های جوی در آن، این شهرستان را با مشکل جدی کمبود آب مواجه کرده است. استفاده از آبهای زیرزمینی نیز به دلیل وجود رسوبات نمکی و شدت تبخیر بالا شور بوده و بیشتر صرف مصارف کشاورزی می‌شود. درنتیجه این شهرستان در پاسخگویی به نیاز ساکنین خود دچار مشکل شده است.
نقشه شماره ۳: وضعیت اقلیمی استان و شهرستان اصفهان
باد از عوامل مهم هواشناسی است که در پروژه های عمرانی به دلیل تأثیر میزان، جهت باد و نیروهای ناشی از آن در ساختمانهای مختلف کاربرد دارد. در ایستگاه سینوپتیک شهرستان اصفهان سرعت باد در هشت جهت، تعداد هوای آرام، توزیع سرعت باد، سمت و سرعت، روز و ساعت و سریع‌ترین باد ثبت‌شده است. تحلیلهای صورت گرفته پیرامون داده های این ایستگاه نشان میدهد که به‌غیراز ماههای تیر، مرداد و شهریور که جهت باد غالب، شرقی، و آبان که جهت باد غالب، جنوب غربی است (شکل شماره ۱)، در سایر ماههای سال جهت باد غالب از غرب است و متوسط سرعت باد غالب ۵/۴متر بر ثانیه است. متلاطم‌ترین ماه سال، فروردین و آرام‌ترین ماه سال، آذرماه است (شکل شماره ۲) (شیخ بیگلو،محمدی،۱۳۸۹ :۶۶).
شکل شماره ۱: گلبادهای ماهیانه ایستگاه سینوپتیک شهرستان اصفهان(سالهای ۱۳۵۰-۱۳۸۳ )
منبع: شیخ بیگلو ؛ محمدی،۱۳۸۹ :۶۷
شکل شماره ۲:گلبادهای فصلی و سالیانه ایستگاه سینوپتیک شهرستان اصفهان(سالهای ۱۳۵۰-۱۳۸۳ )
منبع: شیخ بیگلو ؛ محمدی،۱۳۸۹ :۶۸
منابع آب:
تأمین آب در شهرستان اصفهان از طریق آبهای سطحی، چاههای عمیق و نیمه عمیق و قناتهای موجود در منطقه انجام می شود. حجم کل منابع آب ۳۷۳۳۱۹ میلیون مترمکعب میباشد که بیشترین برداشت به‌وسیله چاههای نیمه عمیق، عمیق و آبهای سطحی صورت میگیرد حدود ۷۱ درصد از منابع آب شهرستان به چاههای نیمه عمیق اختصاص دارد (سال نامه آماری استان اصفهان، ۱۳۹۰ :۳۹۶).
آبهای سطحی:
از منابع آبهای سطحی شهرستان اصفهان میتوان به زایندهرود، مهم‌ترین رودخانه حوضه اصفهان و سیرجان اشاره کرد. این رود در آبیاری بخش مرکزی ایران اهمیت زیادی دارد و تمامی زمینهای کشاورزی آبادیهای پیرامون اصفهان از آبرفتهای این رود پدید آمده و آبیاری میشوند. وسعت حوزه زایندهرود حدود ۲۷۵۷۰کیلومترمربع میباشد (افشار سیستانی،۱۳۸۷ :۵۰). سد بتونی شاه‌عباس بزرگ یا سد زایندهرود در ۱۱۷ کیلومتری باختر شهر اصفهان بر روی زایندهرود بناشده است. با ایجاد این سد آب مصرفی کارخانه ذوب‌آهن تأمین گردیده و اراضی بیشتری به زیر کشت درآمده و نیروی برق نیز تولید می شود. گنجایش کل مخزن آن۴۵۰میلیون مترمکعب است. سایر سدها و شبکه های آب‌رسانی عبارت‌اند از: سد انحرافی نکو آباد، سد انحرافی آبشار و شبکه آبیاری و زهکشی سوی چپ سد انحرافی نکو آباد. از چشمههای شهرستان اصفهان میتوان به چشمههای هفتون، خوارسگان و راهروان اشاره کرد(همان: ۶۳ ).
آبهای زیرزمینی:
حوزه گاوخونی- شهربابک: به دلیل وجود چاه، قنات و چشمه در آن دارای بیشترین تراکم آب است.تنها حوزه آبگیر زایندهرود و مسیر اصلی آن است که از آبهای زیرزمینی قابل‌توجه برخوردار میباشد، ولی بقیه با کمبود شدید آبهای زیرزمینی روبه‌رو است، به‌طوری‌که همه‌ساله مقادیر بسیاری از ذخایر آن‌ها مورد بهره برداری قرار میگیرد و گاهی به خشکیدن سفره آبهای زیرزمینی منجر میگردد (شفقی،۱۳۸۱ :۱۶۶).
آبهای زیرزمینی شمال شهرستان اصفهان: آبهای زیرزمینی این منطقه در عمق کمی قرار دارند اما وجود رسوبات نمکی و بالا بودن قدرت تبخیر موجب شوری این آبها شده است. با نزدیک شدن به دره زایندهرود و شهر اصفهان سطح این آبها در عمق کمتری قرار میگیرد در مناطق شمال غربی، سطح آبهای زیرزمینی به‌واسطه رسوبات آبرفتی و ارتفاع گرفتن زمین، با افت شدیدی روبه‌رو است. منطقه برخور ازنظر بهره برداری و تخلیه آبهای زیرزمینی از درجه اهمیت بالاتری برخوردار است. معروف است که این منطقه دارای عمیق‌ترین چاههای شهرستان اصفهان است(همان :۱۷۳ ).
آبهای زیرزمینی جنوب شهرستان اصفهان: مناطق جنوبی شهرستان اصفهان علاوه بر آن‌که موانعی ازنظر دشواری حفر چاهها در طول تاریخ داشته، بالا بودن درجه شوری نیز عامل مهمی در عدم بهره برداری از آبهای زیرزمینی منطقه بوده است. تا سال ۱۳۴۵ آب این حوزه فرورفته از چند رشته قنات و چند چاه کم‌عمق تأمین میشده است ولی کمکم با حفر چاههای نیمه عمیق سطح چاههای زیرزمینی به‌شدت پایین رفته، علاوه بر آن برداشتهای نامعقول و کمی بارندگی موجب پایین رفتن آبهای زیرزمینی گردیده است(همان :۱۷۶ ).
آبهای زیرزمینی شرق شهرستان اصفهان: آبهای زیرزمینی در این منطقه در عمق بسیار کمی قرار دارند، مخصوصاً در حوزه آبیاری زایندهرود به ۴ تا۵ متر میرسد. تراکم چاههای سطحی در منطقه بسیار زیاد است و در حقیقت نوع آبهای زیرزمینی از سفره آبهای سطحی است، تعداد قناتهای منطقه بسیار کم اما تعداد چاههای عمیق و نیمه عمیق بسیار چشمگیرتر است درجه شوری آبهای این منطقه بسیار بالاست و هرقدر از بستر زایندهرود و پای کوه‌ها دورتر میرویم به درجه شوری آن اضافه می شود(همان :۱۷۷-۱۷۸ ).
آبهای زیرزمینی غرب شهرستان اصفهان: این منطقه ازنظر آبهای زیرزمینی غنی است. عمق کم ایستایی آبهای زیرزمینی که در حدود ۱۵ متری سطح زمین قرار دارد باغداری را در این منطقه رونق داده است، آب قناتها برای توسعه چاههای عمیق و نیمه عمیق با افت بزرگی روبه‌رو شده است (همان :۱۷۷ ).
یکی از عواملی که محیط بوم‌شناختی شهرستان اصفهان را تهدید می‌کند سطح آبهای زیرزمینی است. در بخش‌هایی از این شهرستان که سطح آبهای زیرزمینی بالا است (شمال، شرق و غرب). احتمال روانگرایی خاک بسیار بالا است.بیشتر باغ‌ها و اراضی کشاورزی این شهرستان در این بخش‌ها واقع‌شده است. از طرف دیگر در قسمت جنوبی این شهرستان کاهش سطح آبهای زیرزمینی، زمینه فرونشستگی زمین را در این قسمت از شهرستان فراهم کرده است. این در حالی است که هرروزه میزان ساخت‌وساز در این شهرستان افزایش‌یافته و منافذ شهر با مصالح سنگین و غیرقابل نفوذ پوشانده می‌شود و باعث بالا رفتن میزان آسیب‌پذیری بوم‌شناختی این شهرستان می‌شود. وقوع اتفاقاتی نظیر تخریب ساختمان‌ها به دلیل عدم توان بوم‌شناختی خاک، گندیدگی خاک، براثر فاضلاب و مصرف بیش‌ازحد آب مبین چنین امری است.
پوشش گیاهی:
شهرستان اصفهان ازنظر پوشش گیاهی در ردیف نواحی فقیر ایران به شمار میرود، از دره زایندهرود که به دلیل مساعد بودن شرایط لازم، دارای پوشش گیاهی کافی است، بگذریم، نقاط دیگر شهرستان به دلیل وجود آب‌وهوای بیابانی و نیمه بیابانی،کم باران و تبخیر شدید، دارای پوشش گیاهی ناچیز است. از گونه های گیاهی این شهرستان میتوان به درمنه، یال اسبی، خارگویی، جاز، گون، شوره، پیچک، هزار فاره،گاو پونه اشاره کرد (افشار سیستانی،۱۳۸۷ : ۱۹۴).
برخی از ویژگیهای اجتماعی- اقتصادی شهرستان اصفهان:
وسعت شهرستان اصفهان ۱۵۷۰۶ کیلومترمربع میباشد. و دارای ۶بخش، ۱۴شهر، ۱۹دهستان و ۳۸۳ آبادی دارای سکنه میباشد. این شهرستان حدود ۷/۱۴ درصد از مساحت کل استان را به خود اختصاص داده است. در سرشماری ۱۳۹۰ این شهرستان دارای۶۵۸۰۵۲ خانوار و۲۱۷۴۱۷۲ نفر جمعیت بوده است، به این معنا که این شهرستان درمجموع ۶/۴۴ درصد از جمعیت کل استان را در خود جای‌داده است. از این میزان خانوارهای ساکن در شهرستان اصفهان، ۶۰۱۰۳۵ تعداد خانوار در نقاط شهری و۵۷۰۱۷ تعداد خانوار در نقاط روستایی ساکن هستند و بعد خانوار۳/۳ میباشد. نرخ رشد جمعیت این شهرستان بین سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ ۸۲/۱ درصد و نسبت جنسی آن ۱۰۲ بوده است و تراکم جمعیت این شهرستان ۱۳۸ نفر در هر کیلومترمربع بوده است (سالنامه آماری شهرستان اصفهان ۱۳۹۰: ۱۷-۲۰ ). بر اساس اولین سرشماری رسمی کشور در سال ۱۳۳۵ این شهرستان ۲۵۴۷۰۸ نفر جمعیت داشته و پس‌ازآن جمعیت آن رو به افزایش گذاشته است به‌طوری‌که در سال ۱۳۴۵ این شهرستان دارای ۸۶۲۳۲۳ نفر جمعیت و در سال ۱۳۵۵ دارای۱۰۳۳۱۷۹نفر جمعیت و در سال ۱۳۶۵ دارای ۱۴۲۰۴۹۲ نفر جمعیت و در سال ۱۳۷۵ دارای ۱۶۰۹۹۸۳ نفر جمعیت و در سال ۱۳۸۵ دارای ۱۹۸۶۵۴۲ نفر جمعیت بوده است. بیشترین نرخ رشد جمعیت را این شهرستان بین سالهای ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ دارا بوده که این میزان ۲۶/۴ درصد میباشد. از عوامل مؤثر در افزایش جمعیت در این دوره به افزایش باروری، کاهش نسبی مرگ‌ومیر مخصوصاً مرگ‌ومیر نوزادان، مهاجرپذیری شهرستان اصفهان، به‌ویژه شهر اصفهان میتوان اشاره کرد. همچنین مهاجرت اتباع بیگانه (افغان‌ها و معاندین عراقی) به شهرستان اصفهان، رشد جمعیت این شهرستان را طی این دوره افزایش داده است. شهرستان اصفهان در سال ۱۳۹۰ دارای ۶۹۱۲۱۷ نفر جمعیت فعال بوده است که از این تعداد ۶۲۷۸۴۰ نفر شاغل و ۶۳۳۷۷ نفر بیکار بوده اند بنابراین نرخ بیکاری در این شهرستان۱/۹ درصد میباشد. از میان جمعیت شاغل شهرستان اصفهان حدود ۱۴۷۷۰۳ نفر در بخش تولیدات صنعتی مشغول به فعالیت میباشند که این تعداد بیشترین تعداد سهم شاغلین نسبت به دیگر فعالیتها را دارا میباشد درنتیجه نقش قالب این شهرستان تولیدی و صنعتی میباشد و تمرکز فعالیتهای صنعتی استان اصفهان بیشتر در شهرستان اصفهان میباشد زیرا این شهرستان با دارا بودن ۶۱۳ تعداد کارگاه صنعتی بیشترین میزان فعالیتهای صنعتی را در کل استان به خود اختصاص داده است(سالنامه آماری استان اصفهان،۱۳۹۰ :۱۵۷).
برخی از ویژگیهای کالبدی شهرستان اصفهان
حملونقل:
یکی از موضوعات و نیازهای اساسی در قالب سکونتگاههای انسانی، به‌ویژه با شکل تبلوریافته‌تر آن در شهرها، بحث دسترسی و یا آمدوشد میباشد که شکل فضایی آن در حوزه مسائل شهری بحث ترافیک و حملونقل شهری است (سقایی و دیگران،۱۳۹۳: ۱۹). موضوع حملونقل و ترافیک از موضوعاتی است که در شهرستان اصفهان به موضوع روز بدل شده است. کمبود شبکه معابر به علت عدم امکان تعریض و توسعه، هزینه های فراوان آزادسازی و همچنین وجود بافت تاریخی و ارزشمند، عدم توسعه متوازن شهرسازی و عدم گسترش ساختارها و بسترهای ترافیکی در سالیان گذشته، ورود روزانه ۵۰۰ دستگاه خودروی جدید به این شهرستان ازجمله مواردی است که مشکلات ترافیکی این شهرستان را تشدید نموده است، این در حالی است که طبق اطلاعات موجود در جدول شماره یک مساحتی حدود ۵۷۶.۶۳ هکتار از شهرستان اصفهان به بخش حملونقل اختصاص داده‌شده است. به دلیل وجود کمبودها و کاستیهای موجود درزمینه ترافیک و حملونقل شهرستان اصفهان، این مسئله به‌عنوان یکی از مشکلات اساسی این شهرستان و به یکی از اولویتهای برنامه ریزیهای عمرانی قرارگرفته است(همان). افزایش جمعیت این شهرستان و افزایش و تمرکز صنایع و کارگاه‌های صنعتی و تردد بیش‌ازحد وسایل نقلیه در شهرستان اصفهان زمینه اینورژن (وارونگی حرارتی) و آلودگی هوا و آلودگی‌های صوتی را برای سکنه این شهرستان فراهم نموده.
کاربری اراضی شهرستان اصفهان:
یکی از مطالعات اساسی در جهت شناخت شهر و نحوه پراکندگی فعالیتهای شهری در بررسی فیزیکی، مطالعه نحوه استفاده از اراضی شهری است (رضویان،۱۳۸۱ :۳۱). برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، ساماندهی مکانی و فضایی فعالیتها و عملکردهای شهری بر اساس خواسته ها و نیازهای جامعه شهری هسته اصلی برنامه ریزی شهری را تشکیل میدهد(پورمحمدی،۱۳۸۲: ۳).
بر اساس اطلاعات موجود در طرح جامع شهرستان اصفهان در زمینه کاربری اراضی این شهرستان (جدول شماره۱) بیشترین مقدار زمین، مانند اکثر شهرهای ایران به کاربری مسکونی اختصاص داده‌شده است.
جدول شماره ۱ : مساحت اختصاص داده‌شده به هرکدام از بخشهای مصرفی شهرستان اصفهان
| حوزه مصرفی | کاربری | شهرستان اصفهان (هکتار) | کل(هکتار) |
