در مواردی که قانوناً تعقیب جزایی موکول به اجازه مراجع معین و منوط به رسیدگی و تعیین تکلیف موضوع خاص در مرجع صالح دیگری باشد، مرور زمان متوقف و مدتی که تعقیب جزایی علل مذکور معلق مانده، جزء مدت مرور زمان محسوب نمیشود. با این همه و برخلاف انقطاع مرور زمان سپری شده، در موارد تعلیق اجرای مجازات، در صورت لغو قرار تعلیق، مبدأ مرور زمان، تاریخ لغو قرار یا حکم است (مادهی ۱۱۱ ق.م.ا).
بند پنجم: آثار مرور زمان
مرور زمان همانطور که متذکر شدیم از موارد و علل سقوط دعوای عمومی است و بنابراین مقام تحقیق وقتی در پروندهای مواجه با این مطلب میشود که جرم اعلامی طبق قوانین مشمول مرور زمان میباشد نسبت به صدور قرار موقوفی تعقیب نسبت به جنبه عمومی آن اقدام میکند. اما مرور زمان نسبت به حقوق متضرر از جرم تأثیری نداشته و مانع استیفای حقوق آنها نمیتواند باشد. ماده ۱۰ ق.آ.د.د.ع.ا.ک به صراحت این امر را مد نظر قرار داده و مقرر میدارد که: «…. اسقاط حقوق عمومی به جهتی از جهات قانونی موجب اسقاط حقوق خصوصی نمیشود». همچنین مادهی ۱۱۳ ق.م.ا بر این امر صحهی کامل گذاشته و مقرر

میدارد: « موقوف شدن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات، مانع از استیفای حقوق مدعی خصوصی نیست و متضرر از جرم میتواند دعوای خصوصی را در مرجع صالح اقامه نماید».
مبحث دوم: جنون، توبه و قاعده درأ
گفتار اول: جنون
جنون در حال ارتکاب جرم به هر درجهای که باشد رافع مسئولیت کیفری است. ولی جنون قبل و بعد از وقوع جرم تأثیر در مسئولیت کیفری زمان ارتکاب جرم ندارد. تصمیمات مقامات قضایی برحسب این که متهم در حین ارتکاب جرم مبتلا به جنون شود یا این که بعداً و هنگام تعقیب، تحقیقات مقدماتی دچار اختلال قوه شعور و جنون شود متفاوت است. ما در این گفتار ابتدا به تعریف جنون و بعد از آن به انواع جنون و سپس به اثر جنون در موارد مختلف میپردازیم.
بند اول: تعریف جنون
جنون در حالت روحی و روانی فردی است که در موقع ابتلا به آن، فرد مبتلا نه قدرت و نه توان دماغی تشخیص خوب از بد دارد و نه منفعت را از ضرر، جنون میتواند حالت خفیف یا شدید داشته باشد.
بند دوم: انواع جنون
جنون از جهت مدت زمان ابتلا به آن به دو دسته تقسیم میشود: یکی جنون ادواری و دوم دایمی.
الف- جنون ادواری
حالتی است که شخص مبتلا به آن گاهی در حالت افاقه و سلامت روحی و روانی است و گاهی دچار اختلال مشاعر و قوای دماغی میشود. در این حالت بیماری سریع شروع میشود و در مدت چند ساعت یا چند روز تغییر کلی در رفتار و اخلاق بیمار ایجاد مینماید.
ب- جنون دایمی
حالتی است که شخص دائماً دچار بوده و قوای فکری و دماغی و مشاعر وی دائماً مختل میباشد
بند سوم: تأثیر جنون بر مسئولیت متهم
جنون به دو شرط از مجنون رفع مسئولیت میکند: تقارن جنون و تلازم آن با جرم (اردبیلی، ۱۳۹۲، ج ۲، ص ۱۵۸).
در بررسی مسئولیت متهم و تأثیر جنون بر آن، این که جنون حین ارتکاب جرم بر متهم عارض بوده یا پس از ارتکاب جرم مسئلهای است که در ذیل به آن پرداخته میشود.
الف- جنون در حین ارتکاب جرم
جنون در حین ارتکاب جرم رافع مسئولیت کیفری است (ماده ۱۴۹ ق.م.ا) زیرا شخص مجنون فاقد اراده میباشد (مدنی، ۱۳۸۷، ص ۱۲۱). همچنین ماده ۹۵ ق. آ.د.د.ع.ا.ک اختصاص به این امر یافته است که اشاره دارد: «هـرگاه قاضی تـحقیق در جـریان تحـقیقات متـوجه شـود که متهم هنگام ارتکاب جرم مجنون بوده،
تحقیقات لازم را از کسان و نزدیکان او و سایر مطلعین به عمل آورده و نظریه پزشک متخصص را در این مورد تحصیل، مراتب را در صورت جلسه فید و پرونده را به دادگاه ارسال میدارد، دادگاه پس از بررسی پرونده هرگاه تحقیقات قاضی تحقیق و اهل خبره را کافی دید و از صحت آن مطمئن شد از نظر جزایی قرار موقوفی تعقیب صادر میکند و . . . ».
مطابق این ماده مقام تحقیق هنگام مواجه با ادعای جنون متهم یا حالتی که احتمال ابتلای وی به جنون را تقویت میکند مکلف است موضوع را از طریق تحقیق از اهل خبره و پزشکی قانونی و گواهانی که ناظر وقوع جرم و سوابق مورد تایید ابتلای وی به جنون بررسی نماید و چنانچه ابتلای وی به جنون در حین ارتکاب جرم، محرز شد قرار موقوفی تعقیب صادر کند.
ب- جنون در زمان تعقیب
در مواردی پیش میآید که متهم به ارتکاب جرم، در زمان ارتکاب در حالت افاقه بوده است ولی در زمان تعقیب و تحقیق مبتلا به جنون میشود. از نظر قانونگذار این امر رافع مسئولیت کیفری نیست بلکه موقتاً موجب توقف دادرسی و تعقیب در مورد متهم میباشد که مقام تحقیق در این موارد با دو تکلیف مواجه میباشد ۱- توقف تعقیب ۲- گزارش به دادستان.
البته صدور قرار توقف تعقیب به معنی بایگانی شدن پرونده نمیباشد بلکه مقام تحقیق باید دلایل و آثار جرم را جمعآوری و در حفظ آنها و تحقیق از گواهان اقدام نماید و توقف صرفاً در مورد عدم اخذ تأمین از او و نیز عدم صدور قرار مجرمیت تا زمان افاقه متهم مؤثر خواهد بود. در هر صورت پرونده در وقت نظارت قرار خواهد گرفت.
ج- جنون پس از صدور حکم قطعی و حین اجرای مجازات
جنون پس از صدور حکم محکومیت یا در جریان اجرای مجازات را باید از مسقطات مجازات محسوب کرد(آشوری، ۱۳۷۶، ج ۱، ص ۱۶۰).
اما اگر مرتکب یکی از جرایم مستوجب حد پس از صدور حکم قطعی دچار جنون شود حد ساقط نمیشود (تبصرهی ۱ ماده ۱۵۰ ق.م.ا).
گفتار دوم: توبه
توبه از مفاهیم شرعی است که به دلیل اقتباس قانونگذار از منابع فقهی در تدوین قوانین حدود، قصاص و دیات از این رهگذر وارد حقوق موضوعه شده است. پیشتر، در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ مقررات مربوط به توبه به صورت خاص و استثنایی در جرایمی معین پیش بینی شده بود، ولی قانون جدید
مجازات اسلامی در سال ۱۳۹۲ آن را به عنوان عاملی مستقل در سقوط بیشتر مجازاتها معرفی و مقررات آن را در مواد ۱۱۴ تا ۱۱۹ تنظیم نمود (خالقی، ۱۳۹۲، ص ۱۱۴).
بند اول: تعریف و شرایط توبه
الف- تعریف توبه
الف-۱- تعریف لغوی
توبه از ماده «توب» میباشد: «توب»، «توبه» «متاب» همه به معنی رجوع و برگشتن میباشد. توبه یعنی بازگشت از گناه (سیاح، ۱۳۳۰، ج ۱ و ۲، ص ۱۴۲).
معنای توبه در زبان فارسی اگر چه تفاوتی با معنای توبه در زبان اصلی خویش ندارد ولی با عنایت به تواناییها و چگونگی دستور زبان فارسی مشتقات بسیاری از آن در فارسی ساخته و امروزه کاربرد بیشماری دارند.
مصادر مرکبی چون «توبه دادن» «توبه شکستن» «توبه کار» «توبه کردن» از آن جملهاند. در این زبان از همین ریشه حاصل مصدر «توبه گری» و «توبه کاری» به کار برده میشود.
الف-۲- تعریف اصطلاحی
براساس تعریفی که از توبه به عمل آمده است توبه عبارت است از «بازگشت از گناه و پشیمان شدن از نافرمانی خدا». ارکان اصلی آن سه چیز است: ۱) علم به اینکه در گذشته نافرمانی خدا نمود. ۲) پشیمان شدن از آن عمل ۳) تصمیم به ترک آن در آینده و جبران گذشته. ترمینولوژی توبه را به ندامت از گناه دانسته است (جعفری لنگرودی، ۱۳۷۸، ج ۲، ص ۱۴۵۱).
ب- شرایط توبه
در این زمینه روایات وارده از پیامبر اکرم (ص) و ائمه طاهرین (ع) به صورت روشنی به بیان ارکان و شرایط توبه میپردازد و به تفصیل آن را بیان میکند. پیامبر اکرم (ص) میفرماید:
«توبه کننده باید اثر توبه را آشکار کند که در غیر این صورت تائب نخواهد بود. این آثار عبارتند از:
۱) راضی ساختن دشمن و کسانی که با آنها در حال نزاع و درگیری باشد.
۲) اعاده نمازهای فوت شده
۳) تواضع بین مردم