قانونی

حرفه ای

سیاسی

میزان استقلال
زیاد
شکل (۲-۱) گونه های چهارگانه پاسخگویی (رامزک، ۲۰۰۰)
پاسخگویی سازمانی، به نظارت های درونی سازمان گفته می شود. در این پاسخگویی که مبتنی بر روابط افراد فرادست و فرودست است،مدیران بر عملکرد کارکنانی که اغلب اختیار اندکی دارند،نظارت می کنند. نظارت های مستقیم و بازبینی های ادواری عملکرد، مصادیق روشنی از پاسخگویی سازمانی است. همچنین تدوین مقررات، بخشنامه های سازمانی و دیگر سازوکارهای نظارتی که اختیارات کارکنان را محدود می کند در زمره این نوع پاسخگویی قرار می گیرند. پاسخگویی قانونی، در برگیرنده نظارت های بیرونی در عملکرد است که هدف آن انطباق عملکرد با الزامات قانونی و قوانین اساسی است. اساس پاسخگویی قانونی بر روابط اصیل و وکیل نهاده شده است. سوال این است که آیا وکیل انتظارات اصیل را تامین کرده است؟ این پاسخگویی اغلب از راه رسیدگی های ویژه نظیر نظارت های تضمینی،ممیزی های مالی و برنامه ای و بازرسی های بیرونی برای،رسیدگی به شکایات استخدامی صورت می گیرد (دانایی فرد و همکاران، ۱۳۸۹).

دو نوع دیگر پاسخگویی، حرفه ای و سیاسی است که اولی جنبه درونی و دومی بیرونی دارد.تفاوت میان پاسخگویی حرفه ای و سیاسی را در منبع تعیین استاندارد عملکردی می توان یافت.به عبارت دیگر باید دید چه کسی استاندارد عملکرد را که مبنای قضاوت برای پاسخگویی است تعیین خواهد کرد.در پاسخگویی حرفه ای،منبع استاندارد عملکرد قضاوت شخصی همان مزد کارمند است.حال آنکه در پاسخگویی سیاسی این منبع،دیگرانند و نه خود شخص.در نظام های پاسخگویی حرفه ای،استقلال افراد برای تصمیم گیری ها بیش و کم حفظ می شود و عملکرد آنان با هنجارهای حرفه ای،اعتقادات و تجارب مکتسبه آنان مورد قضاوت قرار می گیرد.در پاسخگویی سیاسی،مدیران به خواسته های مقامات سیاسی یعنی منتخبان مردم،همچنین گروه های ذینفع و سایر نهادهای سیاسی جوابگو می شوند.به عبارتی دیگر پاسخگویی سیاسی و نظارت صاحبان و مالکان اصلی سازمان ها بر عملکرد مدیران است (محبوبی و همکاران، ۱۳۹۰)
در هر یک از انواع چهارگانه پاسخگویی، ارزش ها و انتظارات رفتاری ویژه ای مورد تاکید است.در نوع پاسخگویی سازمانی،ارزش مورد تاکید،کارایی و بهره وری،و انتظارات رفتاری،اطاعت از دستورات سازمانی است.در نوع پاسخگویی قانونی،ارزش مورد تاکید،اجرای قانون و انتظارات رفتاری،اجابت دستورات رفتاری،احترام به قضاوت و دانش تخصصی افراد است.در نوع پاسخگویی سیاسی،ارزش مورد تاکید،جوابگویی و انتظارات رفتاری،جوابگویی به صاحبان سازمان یعنی مردم،مجلس و …. می باشد (فقیهی،۱۳۸۰).
پاسخگویی عمومی و پاسخگویی سیاسی، اجزای مکمل یک فرایندند. “پاسخ گویی حرفه ای” ،به معنای وظیفه ای است که فرد یا سازمان یا گروهی به عنوان عضوی از یک حرفه و تخصصی باید انجام دهد.این گروه موقعیت ممتاز و قابل درکی در جامعه دارد،اما شیوه های متعددی برای تعیین آن چه که به عنوان حرفه ای در بخش عمومی معنا می دهد،وجود دارد.در نهایت"پاسخگویی شخصی"است که به عنوان وفاداری به وجدان شخصی در ارزش های بنیادین برای احترام به شان انسان است.این نوع پاسخگویی بر این باور است که پاسخگویی غایی از طریق تبعیت و پیروی از ارزش های اخلاقی و معنوی درونی شده شکل می گیرد (اسمیت، ۲۰۰۹).
اهداف پاسخ گویی از منظر اخلاقی و حقوقی
به طور کلی برای پاسخ‏گویی اهدافی را می‏توان در نظر گرفت و آنها را در سه بخش جای داد:
الف- اهداف کوتاه مدت؛
ب- اهداف میان مدت؛
ج -اهداف بلند مدت.
در اهداف کوتاه‏مدت حداقل آثاری که پاسخ‏گویی خواهد داشت عبارتست از :

• آگاهی بخشی

از ضروری‏ترین حقوق اولیه‏ی انسان‏ها، در نظام سیاسی جامعه، حق آگاهی و دانستن است، زیرا از این طریق مردم می‏توانند از تصمیماتی که نسبت به سرنوشت آنها گرفته می‏شود اطلاع و آگاهی پیدا کنند. لذا به عقیده‏ی «گرین» اساس و پایه دولت را، آگاهی عمومی از اهداف مشترک تشکیل می‏دهد.

• مشارکت جویی

اطلاع و آگاهی یافتن از تصمیمات مسؤولان نظام در زمینه‏ی مسائل کشور سبب خواهد شد تا افرادی که صاحب نظر در این نوع مسائل هستند، بتوانند به موقع با پیشنهادها و یا انتقادهای خود سبب اصلاح و اتقان امور شوند (عالم، ۱۳۷۳).

• شفاف سازی

پاسخ‏گویی سبب «شفاف سازی» و در نتیجه ایجاد فضای اعتماد و اطمینان بین مردم و مسؤولان نظام خواهد شد، و نیز جلوی بسیاری از اعمال نفوذها و فشارها را خواهد گرفت. در واقع از طریق «شفاف سازی» می‏توان حتی نسبت به بسیاری از رانت‏های اقتصادی - اجتماعی، پیش‏گیری به عمل آورد. زیرا بی‏گمان دست یابی زود هنگام و انحصاری به برخی از سیاست‏های اتخاذ شده در زمینه‏ی مسائل اقتصادی از جمله سیاست‏های پولی، مالی، ارزی و… می‏تواند منشأ رانت اقتصادی گردد (عالم، ۱۳۷۳).

• پیشگیری از شایعات

به یقین از جمله عواملی که می‏تواند نسبت به بروز و ظهور بسیاری اکاذیب و شایعات پیش‏گیری به عمل آورده و یا حداقل از تأثیر و رواج آنها در جامعه، نسبت به مسائل سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، بکاهد، اهمیت دادن به پاسخ‏گویی و روشنگری است.
اهداف میان مدت
اهداف میان مدت به اهداف و مقاصدی گفته می‏شود که از یک سو ناظر به اهداف کوتاه مدت است، و از دیگر سو نظر به اهداف بلند مدت و غایی دارد. از این رو اهداف میان مدت پاسخ‏گویی می‏تواند، علاوه بر ایجاد امنیت روانی در جامعه، سبب حفظ و تقویت ارزش‏های دینی و نیز تقویت روحیه‏ی تلاش و کوشش و حمایت از دست اندرکاران نظام شود. به طور خلاصه نتایجی که از اهداف میان مدت به دست می‏آید عبارتند از :

• ایجاد اعتماد و امنیت در جامعه؛

• وفاداری به ارزش‏ها و آرمان‏ها؛

• حفظ و تقویت همبستگی و وفاق اجتماعی؛

• امید بخشی و توجه به آینده؛

• قانون پذیری و ارج نهادن به آن؛

• افزایش کارامدی؛

• حفظ و تقویت ثبات سیاسی و پیش‏گیری از تنش‏ها؛