در عرصه زندگی فردی و اجتماعی، از مباحث بسیار ضروری جامعه کنونی ما است. ارکان اصلی شکل دهی به هویت اجتماعی یک جامعه عبارتند از: باورها ( جهانبینی)، ارزشها (ایدئولوژی) و سبک زندگی (نظام ترجیحات رفتاری). تمایزات و تفاوتهای جوامع مختلف نیز به همین سه مؤلفه عمده بازگشت می کند.
غفلت از مسئله شیوه زندگی می تواند خسارتهای جبرانناپذیری بر پیکره جامعه وارد کند. وقتی مردم نتوانند میان شیوه زندگی خود و باورها و ارزشهایشان ارتباط برقرار نمایند، بعد از مدتی ممکن است دست از باورها و ارزشهای خود نیز بشویند و آنان را ناکارآمد تلقی کنند؟ و برای اینکه توجیهی برای سبک زندگی غیر اسلامی خود داشته باشند، باورها و ارزشهای اسلامی را زیر سؤال ببرند و مثلاً آنها را ناظر به گذشته و مربوط به جوامع غیر پیشرفته بپندارند! و بدین ترتیب از اساس دست از اسلام بشویند. قرآنکریم در این باره میفرماید: «سپس، سرانجام کسانی که اعمال بد مرتکب شدند، به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و پیوسته آن را مسخره مینمودند.»( سوره روم، آیه ۱۰) (شریفی، ۱۳۹۱).
سلامت روان دانشجویان یکی از ضروریات جامعه محسوب می شود که توجه به آن در رشد و توسعه جامعه اثر مستقیمی دارد و پرداختن به آن شرط اساسی بهره وری از نیروهای کارآمد و تحصیل کرده است به ویژه اینکه دانشجویان به دلیل شرایط خاص دانشجویی از جمله دوری از خانواده، وارد شدن به مجموعه ای بزرگ و پر تنش، مشکلات اقتصادی، نداشتن درآمد کافی، حجم زیاد دروس و رقابتهای فشرده، مستعد از دست دادن بهداشت روانی هستند(شیرانی، احمدی و شعبانی، ۱۳۸۸).
سلامت عمومی
از دید سازمان بهداشت جهانی، بهداشت روان در درون مفهوم کلی بهداشت جای میگیرد و بهداشت یعنی توانایی کامل برای ایفای نقشهای اجتماعی، روانی و جسمی. از نظر این کارشناسان، سلامت فکر و روان عبارت است از قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسب (احمدوند، ۱۳۸۲).
مؤلفه های سلامت عمومی
۱) افسردگی
طبق متن بازبینی شده چاپ چهارم DSM (DSM-IV-TR)، اختلال افسردگی اساسی (که افسردگی یک قطبی نیز نامیده می شود) بدون سابقهای از دوره های مانیا، مختلط، یا هیپومانی رخ میدهد. دوره افسردگی اساسی باید لااقل دو هفته طول بکشد. بیماری که دچار دوره افسردگی اساسی تشخیص داده می شود، باید لااقل چهار علامت از فهرستی شامل تغییرات اشتها و وزن، تغییرات خواب و فعالیت، فقدان انرژی، احساس گناه، مشکل در تفکر و تصمیم گیری، و افکار عودکننده مرگ یا خودکشی را هم داشته باشد (کاپلان و سادوک، ۱۳۹۲).
۲) اضطراب و بیخوابی
اضطراب، هشداری است که فرد را گوش به زنگ می کند[۱۵]؛ یعنی به فرد هشدار میدهد که خطری در راه است و باعث می شود که فرد بتواند برای مقابله با خطر، اقداماتی به عمل آورد. اضطراب، تشویشی فراگیر، ناخوشایند، و مبهم است که اغلب، علایم دستگاه خودکار (اتونوم) نظیر سردرد، تعریق، تپش قلب، احساس تنگی در قفسه سینه، و ناراحتی مختصر معده نیز با آن همراه است. فرد مضطرب ممکن است احساس بیقراری هم بکند که نشانهاش این است که نمیتواند به مدت طولانی یک جا بنشیند یا بایستد. مجموعه علایمی که در حین اضطراب وجود دارد، اغلب در هر فرد به گونه ای متفاوت از دیگران است.
۳) نشانه های جسمانی
شکایات جسمانی متعددی است که با دستگاههای عضوی مختلفی در ارتباط است.
۴) اختلال در عملکرد اجتماعی
ناتوانی از تن دادن به هنجارهای اجتماعی به طوری که جنبه های متعددی از رفتار فرد در نوجوانی و بزرگسالی تحت تأثیر این ناتوانی قرار گرفته باشد.
از ابتدای آفرینش انسان، دین نقش بهسزایی در حل معضلات فردی و اجتماعی داشته است. از سالهای پایانی قرن نوزده تا کنون دین جایگاهی ویژه در تحقیقات علوم اجتماعی و روانشناختی به دست آورده است. به ویژه دانشمندانی چون جیمز[۱۶] (۱۹۸۸)، فروم[۱۷] (۱۹۸۹) و یونگ[۱۸] (۱۹۷۵) اهمیت باورها و رفتارهای دینی را در زندگی بشر یادآور شده اند. یونگ شکوهی را که دین به بشریت میدهد ارج مینهد. به اعتقاد جیمز انسان در پرتو دین به آرامش باطنی میرسد. ویکتور فرانکل بیان میدارد که اگر مذهب سرکوب شود انسان به پوچی، احساس افسردگی و سایر اختلالات روانی دچار می شود. مذهب نه تنها باعث می شود که انسان بهتر بتواند با ناگواریهای زندگی کنار آید بلکه می تواند در ایجاد احساس امید، آرامش، خودشکوفایی، احساس راحتی، مهار تکانهها، نزدیکی به خدا و حل مشکل مؤثر باشد (پارگامنت[۱۹]، ۱۹۹۰؛ به نقل از پورمودت و عارفی، ۱۳۹۲).
به اعتقاد فرانکل[۲۰] (۲۰۰۶) فقدان معنویت در زندگی یک خلاء وجودی ایجاد می کند که باعث به وجود آمدن روانرنجوری جامعهزاد و مثلث روانرنجورانه گستردهای می شود که عبارت است از؛ افسردگی، اعتیاد و تجاوز. خداوند در قرآن کریم نیز میفرماید: الَذِینَ آمَننواْ وَلَمْ یَلْبِسُواْ إِیمَانَهُم بِظنلْمٍ أنوْلَئِکَ لَهُمُ الأَمْنن وَهُم مُهْتَدُونَ (انعام/۸۲). در این آیه، امنیت، آرامش، بهداشت روانی و هدایت را از آثار ایمان برمیشمارد، آری هنگامی که ترس شدید بر جان انسان پنجه میافکند و خود را تنها احساس می کند، تنها عاملی که می تواند با این احساس مقابله کند ایمان به خدا است (پورمودت و عارفی، ۱۳۹۲). به نظر میرسد تعلقات دینی و مذهبی، انسان را به سوی نظام ارزشی یکپارچه و منسجم سوق میدهد و با ایجاد قدرتی معنوی تحمل سختیها را آسان نموده و حمایت اجتماعی و روحانی را نصیب افراد میسازد (غریبی و قلی زاده، ۱۳۸۵؛ به نقل از پورمودت و عارفی، ۱۳۹۲). کسانی که باورهای مذهبی قویتری دارند کمتر به اختلالاتی نظیر افسردگی، استرس و اضطراب مبتلا میگردند. و بنا به تحقیقات کورشر[۲۱] (۲۰۱۲) کمتر رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان می دهند (علوی و همکاران،۱۳۷۸)، به این نتیجه رسیدند که افراد مسجدی (دیندار درونی) کمتر از غیر مسجدیها دست به رفتارهای پرخاشگرانه میزنند و به اعتقاد مک کوی[۲۲] ( ۲۰۰۵ ) کسانی که از دین و مذهب جدا میشوند دچار یک خلاء روحی و عاطفی می گردند که برای پر نمودن این خلاء راههای گوناگونی را تجربه مینمایند. در این میان رفتارهای مختلفی در انسان وجود دارند که میتوانند در ارتباط و تاثیرپذیر از قدرت معنوی و دینداری افراد باشند و همانگونه که در بالا اشاره شد پرخاشگری هم جزئی از این رفتارهاست (پورمودت و عارفی، ۱۳۹۲).
فردی که بتواند با الگوی صحیح ، ارتباط سالمی با دیگران برقرارکند و درکنار این ارتباط خصوصیات فردی و اجتماعی مثبت خود را (حسن خلق ، همدردی ، همراهی و….) به مرحله بروز برساند و به دیگران نشان دهد ، یقینا مورد توجه افراد واقع خواهد شد و دردید اکثریت آنها دارای مقبولبت و محبوبیت خواهد بود .
۱-۴- تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش
۱-۴-۱- تعریف نظری
هر فردی باید دارای ویژگیهایی باشد تا بتواند این ارتباط سالم و خصوصیات اجتماعی لازم را به ظهور برساند. این ویژگیها و استعدادهای خاص را ، روانشناسان « هوش اجتماعی » نامیده اند (حکم آبادی،۱۳۸۹).
از دید سازمان بهداشت جهانی، بهداشت روان در درون مفهوم کلی بهداشت جای میگیرد و بهداشت یعنی توانایی کامل برای ایفای نقشهای اجتماعی، روانی و جسمی. از نظر این کارشناسان، سلامت فکر و روان عبارت است از قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسب (احمدوند، ۱۳۸۲).
دین مشتمل بر یک سلسله اصول و معتقدات است که هر کس باید خودش مستقیماً تحقیق کند و واقعاً تشنهی یاد گرفتن و تحقیق در آنها باشد و مسلماً اگر کسی خدا را پویا باشد خداوند تعالی او را دستگیری و هدایت خواهد کرد ( مطهری، ۱۳۸۶).
۱-۴-۲- تعریف عملیاتی:
باورهای مذهبی:
تعریف عملیاتی باورهای مذهبی عبارت است از نمره ای که شرکت کنندگان از پاسخگویی به پرسشنامه نگرش سنج مذهبی براهنی کسب نموده اند.
هوش اجتماعی:
تعریف عملیاتی هوش اجتماعی عبارت است از نمره ای که شرکت کنندگان از پاسخگویی به پرسشنامه هوش اجتماعی ترومسو کسب نموده اند.
سلامت روان:
تعریف عملیاتی سلامت روان عبارت است از نمره ای که شرکت کنندگان از پاسخگویی به پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ کسب نموده اند.
۱-۵- متغیرهای پژوهش :
متغیر وابسته یا ملاک سلامت روان است .
متغییر مستقل یا پیش بین باورهای مذهبی و هوش اجتماعی است.
۱-۶- اهداف پژوهش
هدف کلی
پیش بینی سلامت روان بر اساس باورهای مذهبی و هوش اجتماعی در دانشجویان
اهداف جزیی
۱.پیش بینی سلامت روان بر اساس باورهای مذهبی در دانشجویان
۲.پیش بینی سلامت روان بر اساس هوش اجتماعی در دانشجویان
۳.پیش بینی سلامت روان بر اساس پردازش اطلاعات اجتماعی در دانشجویان
۴.پیش بینی سلامت روان بر اساس آگاهی اجتماعی در دانشجویان
۵.پیش بینی سلامت روان بر اساس مهارت های اجتماعی در دانشجویان
۱-۷- فرضیات پژوهش
فرضیه اصلی
به نظر می رسد رابطه ای بین سلامت روان با باورهای مذهبی و هوش اجتماعی در دانشجویان وجود دارد.
فرضیه های فرعی
به نظر می رسد رابطه ای بین باورهای مذهبی و سلامت روان دانشجویان وجود دارد.
به نظر می رسد رابطه ای بین هوش اجتماعی و سلامت روان دانشجویان وجود دارد.
به نظر می رسد ارتباطی بین پردازش اطلاعات اجتماعی و سلامت روان دانشجویان وجود دارد.
به نظر می رسد ارتباطی بین آگاهی اجتماعی و سلامت روان دانشجویان وجود دارد.
به نظر می رسد ارتباطی بین مهارت های اجتماعی و سلامت روان دانشجویان وجود دارد.
فصل دوم
ادبیات وپیشینه پژوهش
۲-۱- مقدمه
سوالاتی که در جامعه در خصوص سلامت روان مطرح می شود عمدتاً به مناسبات دین و روان و هوش برمی گردد بسیاری از روان شناسان به طور سلبی یا ایجابی به این سوالات پاسخ می دهند وعده ای روانشناسی را مقوله علوم تجربی و آزمایشی می دانند که از فلسفه جدا شده و مسیری را که علوم تجربی طی کرده است می پیماید و برای آزمون فرضیه هایش از روش های آزمایشگاهی استفاده می کند.
