۴-۶ فازی سازی متغیرها
برای تعیین توابع عضویت، ابتدا باید برای متغیرها یک میانگین متحرک تعیین نمود. در تعیین میانگین متحرک برای آنکه چرخه های احتمالی اقتصادی در داده ها به حساب آورده شود، یکی از داده های حداقل شش ساله در میانگین متحرک گنجانده شده است، چون می خواهیم معیاری از بیماری هلندی برای دوره ۱۳۵۲ تا ۱۳۸۷ داشته باشیم، بایستی برای بدست آوردن میانگین از سال۱۳۴۸ شروع کنیم، اما از آنجایی که مقادیر بسیاری از داده ها بر این سال ها موجود نمی باشد و عمدتا مقادیر داده ها از سال ۱۳۵۲ موجود می باشد، به ناچار از سال ۱۳۵۲ شروع می کنیم و برای هر سری و هر سال، مقدار متوسط ۶ سال گذشته را، به عنوان مقدار نرمال در نظر می گیریم، لذا در این حالت روند شاخص ها و شاخص بیماری هلندی برای سال های ۱۳۵۷ تا ۱۳۸۷ محاسبه می شود. بنابراین مثلا برای سال ۱۳۵۷ این مقدار برابر متوسط داده های سال های ۱۳۵۲تا ۱۳۵۷ می باشد. این رویه را برای سال های بعد به همین منوال تکرار می کنیم.
همانطور که عنوان شد، فازی سازی یک عمل تجربی بوده و بسته به نظر طراح سیستم و نوع نرم افزار محاسباتی در دسترس، می توان توابع مختلفی از نظر شکل و یا درجه پیچیدگی برای هر متغیر انتخاب نمود.
در این تحقیق از توابع مثلثی با پنج حالت (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم، خیلی کم) برای هر یک از این متغیرها استفاده شده است. حد بالا و پایین این تابع عضویت از کم یا اضافه نمودن دو انحراف معیار از میانگین مربوطه بدست می آید. نقاط مذکور، نقاط شکست[۸۹] نامیده می شوند. بنابراین در هر سال، پنج تابع عضویت تعریف گردیده که بیانگر سطوح مختلف بسیار زیاد، زیاد، متوسط، کم و بسیار کم می باشد.. در شکل زیر برای تابع عضویت مثلثی، متغیرهای زبانی VL برای خیلی کم، L برای کم، N برای متوسط، H برای زیاد، VH برای خیلی زیاد بکار رفته است.
نمودار(۴-۳) تابع عضویت مثلثی
| بسیار زیاد | زیاد | متوسط | کم | خیلی کم |
| Very High | High | Normal | Low | Very Low |
| +۲SD | +۱SD | میانگین | -۱SD | -۲SD |
در مرحله بعد، با توجه به اینکه حدود به عنوان قانون مشخص شده اند، مقدار واقعی داده را برای هر سال متغیر را وارد نموده و با توجه به اینکه در چه ناحیه ای قرار می گیرد، یکی از سطوح بسیار زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم، به عنوان خروجی برای هر سال مشخص می شود.
۴-۷ ایجاد پایگاه قواعد فازی بر اساس شواهد تجربی
ابتدا سری های متغیرهای ورودی مدل در ماتریس تصمیم گیری وارد می گردد، برای مثال اگر شاخص واقعی بیماری هلندی بر اساس متغیرهای تراز بازرگانی بدون نفت، نسبت ارزش افزوده بخش ساختمان از GDP بدون نفت و نسبت ارزش افزوده کشاورزی به GDP بدون نفت ساخته می شود، این متغیرها به عنوان ورودی به سیستم فازی برای محاسبه خروجی شاخص بخش واقعی بیماری هلندی می باشند. لازم به ذکر است که سیستم استنتاج ممدانی در اینجا به کار گرفته شده است.
شکل (۴-۴) موتور استنتاج شاخص بیماری هلندی در بخش واقعی
سپس قواعد تصمیم گیری در این ماتریس، سطوح ویژه همراهی بین این دو متغیر را تعیین می کنند تا در نهایت سطوح همراهی برای شاخص بیماری هلندی ایجاد گردد. تعداد قواعد موجود در پایگاه قواعد از رابطه nt بدست می آید که در آن n تعداد متغیرهای گفتاری و t تعداد متغیرهای مستقل می باشد. در اینجا فرض می شود که تعداد متغیرهای گفتاری هر متغیر مستقل ۵ می باشد. بنابراین برای محاسبه شاخص پولی با تعداد ۲ متغیر و ۵ متغیر گفتاری تعداد قواعد، ۲۵ حالت، برای محاسبه شاخص بخش واقعی با تعداد ۳ متغیر و ۵ متغیر گفتاری، ۱۲۵ حالت و برای محاسبه شاخص مالی با ۲ متغیر و ۵ متغیر گفتاری، ۲۵حالت بوجود می آید. برای ترکیب سه شاخص فوق و برآورد شاخص نهایی نیز ۱۲۵ قاعده ایجاد می شود. قواعد تصمیم گیری برای محاسبه هر شاخص در ضمیمه(الف) آمده است.
جدول ذکر شده با بهره گرفتن از ملاک های ساده تصمیم گیری(اگر……آنگاه) تفسیر می شود. بعنوان مثال اگر قیمت نسبی کالاهای غیر قابل مبادله به قابل مبادله خیلی زیاد و نقدینگی زیاد باشد آنگاه شاخص پولی بیماری هلندی خیلی زیاد خواهد بود.لازم به ذکر است که بر حسب اهمیت قواعد، برای هر یک از قواعد وزنی تعیین می شود.
۴-۸ شبیه سازی سیستم فازی بیماری هلندی در اقتصاد ایران
۴-۸-۱ استخراج روند شاخص بیماری هلندی در بخش مالی
با بهره گرفتن از نرم افزار مطلب (MATLAB)، سیستم یاد شده برای سال های ۱۳۵۷ تا ۱۳۸۷ شبیه سازی گردیده و سری زمانی فازی بخش مالی بیماری هلندی بدست آمده است.
در اینجا متغیرهای نسبت درآمد نفت به درآمدهای عمومی بودجه و نسبت درآمد نفتی به تولید ناخالص داخلی به عنوان متغیرهای ورودی برای برآورد شاخص بیماری هلندی در بخش مالی در نظر گرفته شده است. جدول(الف-۱) در ضمیمه، قواعد تصمیم گیری این شاخص را نشان می دهد.
نتایج حاصل از برآورد شاخص بخش مالی با بهره گرفتن از قواعد تصمیم گیری جدول (الف-۱) در نمودار (۴-۴) آمده است:
نمودار (۴-۴) روند سری زمانی مقادیر عددی حاصل از برآورد شاخص بیماری هلندی در بخش مالی
منبع: محاسبات محقق
همانطور که در نمودار ملاحظه می گردد، بیشترین رقم شاخص بخش مالی مربوط به سال ۵۸ و رقم ۶۶۷/۰ می باشد. در سال مذکور افزایش درآمد
های نفت از ۱۵ میلیارد دلار در سال ۵۷ به ۲۴ میلیارد دلار در سال ۵۸ سبب افزایش سهم درآمدهای نفت از درآمدهای عمومی بودجه و بنابراین افزایش سهم نفت از تولید ناخالص داخلی منجر به افزایش شاخص فازی بخش مالی در سال مذکور شده است. شاخص مذکور عمدتا تحت تاثیر سیاست های بودجه ای و تغییرات درآمدهای نفتی بوده است. این شاخص در واقع پتانسل بروز بیماری هلندی در کشور را نشان می دهد. همانطور که مشاهده می شود، شاخص مذکور از سال ۵۸ تا ۶۵ بجز سال ۶۱ در حال کاهش است. از سال ۶۵ تا سال ۷۱ بجز سال ۶۷ رقم شاخص مذکور در حال افزایش است. افزایش مقدار شاخص در سال های ۷۲ تا ۷۶ حاکی از افزایش پتانسیل بروز بیماری هلندی در این سال ها دارد که مجددا با کاهش قیمت نفت در سال ۷۷ از مقدار آن کاسته می شود. با رونق مجدد درآمدهای نفتی، در سال های ۷۸ تا ۸۲ شاخص مالی با شیب ملایمی در حال افزایش است از سال ۸۰ به بعد با تعبیه حساب ذخیره ارزی و همراه با کاهش سهم درآمدهای نفت از بودجه، شاخص مذکور در سال های ۸۲ تا ۸۷ با شیب ملایمی کاهش می یابد.
۴-۸-۲ استخراج شاخص پولی بیماری هلندی
