کودکان نیز خشمگین می شوند و خشم در کودکان به شیوه های گوناگون خود را نشان می دهد مثلاً با فریاد زدن چنگ زدن به بالشت و اسباب بازی ، پرتاب کردن اجسام ، مشت زدن و در سنین بالاتر از طریق کلامی که این عصبانیت ممکن است علل مختلفی داشته باشد . در واقع عصبانیت ناشی از یک هیجان اولیه است و مواجهه شدن با یک کودک خشمگین که کنترل خود را از دست داده است با یک احساس ترس یا پریشانی توام است . دانستن علل عصبانیت ما در راهنمایی کودک یاری می کند . اگر استعدادهای کودکتان را کشف و علت عصبانیت او را در یابید در او یک حس امیدواری ایجاد می شود اگر چه شیوه کاملی برای پیشگیری از خشم در زندگی خانوادگی شما وجود ندارد ولی کارهایی وجود دارد که شما با انجام آنها می توانید شدت آن را در منزل کاهش دهید.

راه کارهای مناسب کاهش خشم
محیط خانوادگی را حمایت کنید .
مقایسه ساده یا آسان راحت است سعی کنید که هیچ گاه کودکتان را با فرزندان دیگران مقایسه نکنید که این امر موجب کاهش اعتماد به نفس در کودکان می شود.
از گفتن جملاتی نظیر اینکه آرزویم این بود که تو شبیه فلانی باشی اجتناب کرده و بیشتر برروی کارها و خدمات انجام شده کودکتان تمرکز کنید .
به جای دیدن نکات منفی در کودکتان نکات مثبت را در او ببینید و مجبورش کنید کارهای بهتری انجام دهد و باید به کودک آموخت که وقتی با مشکلی مواجه می شوند فکر خود را به کار ببندد و خود را با ایجاد خشم خسته و فرسوده نکند .
به کودکتان فرصت صحبت کردن بدهید و به آن کمک کنید تا احساسش را ابراز کند و راجع به اهمیت موضوعی که او را خشمگین کرده فکر کند و اگر این پیشامد آنقدر مهم نیست ذهن خود را به آن مشغول نکند . توجه کودک را در موقع خشم به چیز دیگر مشغول کنید . می توانید به او بگویید که در هنگام خشم و عصبانیت تا ده بشمارد تا عصبانیتش کاهش یابد . یا در هنگام عصبانیت چهره خود را در آیینه ببینید . به کودک بیاموزید که در هنگام عصبانیت استراحت کند و نفس عمیق بکشد چرا که در حالت عصبانیت بسیاری از ارگان های درونی فعالیت زیاده از حد دارند تعداد ضربان قلب زیادتر می شود عضلات منقبض تر می شود و تمامی این اعمال غیر ارادی است چون در حالت عصبانیت نیروی زیادی ایجاد می شود که می توان کودک را به بازی یا ورزش هایی مثل تنیس یا به کار مفیدتری مشغول کرد . اگر کودکی دارید که بسیار پر جنب وجوش و پرخاشگر است می توان از توصیه های زیر استفاده کرد:
فرستادن کودک به مهد کودک
تنظیم ساعت خواب کودک
محروم کردن کودک از خواسته هایش برای مثال وقتی پرخاشگری می کند او را در اتاقی که ترسناک و تاریک نباشد مدتی نگه دارید تا آرام شود . نباید گذاشت تا کودک با عصبانیت و جیغ کشیدن به خواسته هایش برسد .
از نظر دکتر کریستوفو سن روش محروم کردن یا توقف فعالیت زمانی موثر واقع می شود که با عشق و توجه همراه باشد . و در نهایت به کودک بیاموزید که عصبانیت را باید کنترل کرد چرا که خشم ممکن است او را وادار به گفتن کلمات والفاظی کند که بعداً باعث تاسف شود و خشم ممکن است ساعت ها در او احساس اندوه و یک حس خجالت و تقصیر کند .
نتیجه گیری
خشم را به جای انکار و سرکوب باید پذیرفت و ابراز کرد . ابرازی سازنده که در آن هدف ، نه تخریف دیگری بلکه بیان و رفع آسیب های عاطفی است .
والسلام
عوامل موثر بر پرخاشگری و ناسازگاری
عوامل خانوادگی :
روان شناسان بر این نکته توافق دارند که خانواده در پیدایش اختلالات کرداری فرد تاثیر مهمی دارد . محیط خانواده نخستین مرکز یادگیری کودک و نوجوان است در این محیط کودک یاد می گیرد چگونه وظایف اجتماعی خود را انجام دهد ، حقوق دیگران را محترم شمارد ، با افراد خانواده نزدیکان و خدمتگزاران ، سازگاری کند و صفات و خصایص نیک یا زشت را از آن ها یگیرد ، بطور کلی روابط خانوادگی در رشد هیجانی و عاطفی کودکان بسیار تاثیر دارد چنان که هر مشاجره و نزاع میان پدر و مادر بی ثباتی در خانواده زیاده روی در کنترل کودک ، محدود کردن او و به تعویق انداختن امیال و خواهش های او ، تنبیه بدنی، او را به فردی پرخاشگر تبدیل می کند . عوامل خانوادگی چون بی توجهی ، تبعیض قائل شدن والدین بین فرزندان ، تنبیه بدنی ، محدود کردن فرزندان ، نزاع افراد خانواده ، فقدان یکی از والدین در ایجاد رفتار پرخاشگرانه در کودکان بسیار تاثیر دارند.
عواملی چون بر طرف کردن خواسته هایی فرزندان و روابط صمیمانه ی اعضای خانواده در کاهش پرخاشگری آنان نقش مهمی ایفا می کنند اما فضای نا مساعد منزل تاثیر چندانی در رفتار پرخاشگرانه ندارد . از عوامل خانوادگی می توان به چند مورد اشاره کرد از جمله : پریشانی فکر بطور توقعات نقش مهمی را در طرز فکر و برداشت والدین ایفا می کنند . برای مادران که همیشه طبق آخرین مد لباس می پوشند درک این مسئله که طفل وی چطور می تواند یک لباس را چند روز متوالی بپوشد و آراسته نباشد مشکل است همچنین برای مادری که خجالتی ، ساکت و کم حرف ، داشتن یک کودک پر سر و صدا و نا آرام مشکل تر خواهد بود.
خستگی :
بسیاری از کودکان دائماً به اداره شدن و توجه نیاز دارند و برای والدین آنها این کار مشکل است زمانی که مادر و پدر با کودک دچار مشکل خواب هستند شبهای زیادی را بی خوابی کشیده اند علاوه بر آن نظافت منزل و تهیه غذاهای مخصوص و مورد نظر توجه بیش از حد بدون اینکه بهبودی در رفتار کودک حاصل شده باشد تمام اینها بسیار خسته کننده و روح آزارند.
عوامل اجتماعی
روان شناسان اظهار می دارند که در برقراری مناسبات اجتماعی گاه وقفه ای پیش می آید و بعضاً مانعی بر سر راه کودکان و نوجوانان قرار می گیرد و او را دچار ناکامی و تعارض می کند و به طور طبیعی بستر مساعدی برای رفتارهای انحرافی او فراهم می شود . تحقیر کردن نوجوان در حضور دیگران و ناتوانی در ارتباط برقرار کردن با دیگران و مشاهده ی فیلمهای خشونت آمیز ( تلویزیون ، ویدئویی ، ماهواره ای و … ) بازی های رایانه ای در ایجاد روحیه پرخاشگری در نوجوانان بسیار تاثیر دارند . بر عکس عواملی چون شرکت در مراسم مذهبی و معاشرت های خانوادگی و اجتماعی در کاهش پرخاشگری در نوجوانان بسیار موثرند . از دیدگاه آنان مشاهده ی صحنه های درگیری میان همسالان و ناکامی در دستیابی به موفقیت های ورزشی چندان تاثیری در ایجاد پرخاشگری در نوجوانان ندارند.
عوامل آموزشی :
نوجوان قبل از آنکه دانش آموز یک دستگاه تربیتی به حساب آید نوبالغی است که در پی کسب شخصیت است و هر جا آن را بیابد جذب می شود و می بالد . با هر ضربه ای که دریافت می کند ، جریمه دار می شود و می گریزد ، وقتی تمام راه های ابراز وجود و ثبات شخصیت برای مسدود می شود در ارزیابی از شخصیت خویش دچار تردید می شود و چنانچه تحقیر و انتقاد مکرر اولیای مدرسه نیز بر آن افزوده شود ، تزلزل و ناتوانی عمیق در ارکان شخصیت او رخ می دهد.
یکی از عوامل مدرسه ای که در رفتار دانش آموز بسیار تاثیر دارد موفقیت اوست بدین معنا که وقتی دانش آموز در فعالیت های درسی خود موفقیت بدست می آورد معمولاً با تقدیر و رضایت خاطر دیگران مواجه می شود و اعتماد به نفس پیدا می کند در حالی که عقب ماندن و مردود شدن مکرر معمولاً انتقاد و سرزنش دیگران را به دنبال دارد و دانش آموز را ناراحت و غمگین می کند و اعتماد به نفس او را از بین می برد و در نهایت باعث پرخاشگری او می شود .
عواملی چون تبعیض بین دانش آموزان توسط معلمان اهانت و سخت گیری در مقررات و تنبیه بدنی توسط اولیای مدرسه و هم چنین عدم موفقیت تحصیلی و حجم زیاده مطالب درسی و تکالیف مربوط ، اثرات بسیار زیادی در بروز پرخاشگری در دانش آموزان دارند. در جامعه آماری ما نوع مطالب و محتوای درسی را در رفتار پرخاشگرانه دانش اموز چندان موثر نمی دانند .
عصبانیت
مادرانی که از عهده ی اداره کودکان خود بر نمی آیند معمولاً به علت بی اثر بودن روش های انضباطی مانند فریاد زدنهای مداوم و کتک زدن که هیچ اثری ندارد ، عصبانی هستند گاهی مادر چنان کلافه می شود که رویای از دست کودک خلاص شدن فرار کردن و یا سپردن کودک به کسی دیگر را در سر می پروراند . عصبانیت تنها شامل حال کودک بلکه سایر فرزندان نیز می شود : این حالات ممکن است در نهایت به از دست دادن کنترل و کتک زدن تنبیه بدنی منجر گردد.
احساس گناه
مادری که تمام تمیدات خود را برای پرورش کودک بی ثم می بینی به ناچار احساس گناه می کند و به این نتیجه می رسد که مسبب اصلی ناسازگاریهای فرزندش خود اوست . این احساس زمانی که با ملامتهای دکتر ، معلمان و سایر مادران همه فامیل و مادر و پدر خود نیز همراه باشد، شدیدتر می شود .
در این شرایط مادر در توانایی های خود تردید می کند و می اندیشد که شاید مادر بدی بوده است که کودک او اینگونه و محیط زندگی خانوادگی او این چنین شده است او احساس نا امنی و بی کسی می کند مادر زمانی خود را به پارک می برد و او به اطفال دیگر حمله می کند و دعوا راه می اندازد خود را مقصر می داند و فکر می کنند که اطرافیان او را گناهکار می دانند . همچنین مادری که جملاتی از قبیل ” تو چه بر سر این طفل نمی آوری ؟ ” و یا “چرا نمی توانی این کودک را اداره کنی “و یا ” آیا ما هم با تو این گونه رفتار می کردیم ” را از زبان مادر خود می شنود که مادرش او را مقصر می داند .
نارضایتی
همه والدین این احساس را دارند ولی در مورد والدین کودکان ناسازگار این احساس هزاران بار قویتر است . این احساس بر خلاف احساس گناه که درونی است برونی بوده و معمولاً در مجامع عمومی و زمانی که مادر با نگاه های خیره مادران دیگر ، مغازه داران ، خریداران ، پیشخدمتهای رستوران ، رانندگان اتوبوس و سایر افرادی که شاهد رفتار ناهنجار طفل هستند روبرو می شود بروز می کند و در بیشتر مواقعی مشهود است که والدین خود را ناچار به اداره کودک می بینند.
بی کفایتی
مادر خود را دست تنها ، نابلد و بدون کنترل می بیند و در مقایسه خود با سایر مادران این حس شدیدتر می شود . مادری که طفل خود را برای ورزش به ورزشگاه می برد با انبوهی از مادران و فرزندان مقایسه می کنند. کودک که از تعویض یک برنامه به برنامه دیگر گریزان است نمی تواند به راحتی مانند سایر اطفال برنامه ها را دنبال کند و تنها با رفتار خویش توجه سایر افراد گروه را جلب می کند زمانی که معلم در کلاس نقاشی از کودکان می خواهد که روپوشهای خود را در آورده و قلم موها را کنار نهند کودک ناسازگار به خاطر حس عدم تطبیق با محیط و رعایت نکردن دستورات معلم در فرصت کوتاه ، از انجام این دستورات خودداری کرده و ممکن است شروع به نا آرامی و کج خلقی نماید . تا زمانی که مادر خود را به کودک رسانده و روپوش او را در آورده و قلم مو را از وی بگیرد و جا بجا کند سایر اطفال در حال پوشیدن کفشهای ورزشی و جورابهای خود و حضور در کلاس ژیمناستیک شده اند . در این حال مادر با سر پوشیدن کفشهای ورزشی و راضی کودک به ژیمناستیک جدال کند . با این رفتار ناهنجار و نگاه های متعجب بر روی کودک کدام مادری می تواند احساس رهبری و قدرت کند ؟
غمزدگی و افسردگی
اغلب مادران ناسازگار افسرده اند ، به خصوص بعد از گذراندن یک روز بد و یا یک هفته خسته کننده . گاهی این افسردگی در صورتی که تا اندازه ای زمینه ارثی نیز داشته باشد و سایر شرایط محیط نیز به آن کمک می کند باعث بستری شدن مادر می گردد . این احساس یک مسئله زود گذر و معمولی نیست بلکه ناراحتی است که عوارض مختلفی را می تواند در بر داشته باشد و اشکالات خواب و اشتها ، از دست دادن حافظه و تمرکز فکری ، کم شدن انرژی ، داشتن افکار منفی و خود کم بینانه و منفی بافی در مورد آینده این نوع فشارهای روحی را می توان در درمانگاه های مخصوص مداوا کرد و کسی که این گونه عوارض را در خود مشاهده می کند باید برای کمک به موسسات مخصوص مراجعه کند .
قربانی بودن
این احساس یکی از مهمترین سوالات برای مادران اطفال ناسازگار مطرح می سازد که چرا طفل من با من چنین می کند ؟ آیا آواز من متنفر است ؟ یا این کارها را از روی عمد انجام می دهد . هر چه مادران در این میان خود را ضعیف تر و مغبون تر می بینند کودک به نظر قویتر و سر آمدتر جلوه می کند . او احساس شما را کنترل می کند روز شما را اداره می کند و در اداره تمام زندگی شما نقش دارد . شما مغبون او شده اید .
احساس در دام بودن
مادران اطفال ناسازگار احساس می کنند که نمی توانند سرنوشت خود را تغییر دهند . آنها با کودکی که پرورشش بسیار مشکل ولی بی اعتنا است طرف شده اند هیچ کس موقعیت و احساسات آنها را درک نمی کند و آنها آزار می بینند . اغلب مادران بیشتر از حد تصور شما آرزوی فرار و رویای گریز از خانه و از کودکان ناسازگار خود را دارند .
درگیر بودن
این حس مخلوطی از احساسات مختلف است . عجب در اینجانب است که مادر بیشتر و بیشتر در مشکلات کودک غرق می شود و زیاده از اندازه سعی در بر آوردن احتیاجات و توقعات او دارد . باعث آن حس مادری است و فقط مادر می داند که کودک در چه شرایطی است . درک و دریافت زجری که کودکک می کشد مادر را وادار به مراقبت بیشتر و حفلظت از او می کند . این حفاظت ناشی از برخوردهای فکری و وجدان مادری است و این احساس در زنی که از او در دوران کودکی به طور غیر عادی توقع داشته اند که روی پای خود ایستاده و مانند یک فرد بالغ رفتار کند ، بیشتر مشهود است .
همه این عوامل زمانی که با رفتار روزانه کودک تداخل می کنند باعث احساس بردگی و اسارت شده و کودک دشمن مادر شمرده می شود راه حل این وضع ناخوشایند پاره کردن این زنجیر و دور و تسلسل از عکس العملهای پی در پی و مداوم درک و تمرین در به کار بردن روشها و راه هایی است که اداره و استقرار حاکمیت مادر را در مقابل کودک موجب گردد . با فهمیدن چگونگی به کار بردن این روش ها مادر می تواند از رنج و مضرات همراه با آنها در مورد خود و کودکش بپرهیزد.
توصیه های مهم برای کاستن ناسازگاری و پرخاشگری کودکان
از خود بپرسید آیا این رفتار حائز اهمیت است ؟ همان طور که قبلاً مشاهده کردید تنبیه بیش از حد بی اثر بوده و دور و تسلسل را تشدید می کند شما باید هر چه کمتر ولی موثر تنبیه کنید .
زمانی که شما شاهد رفتار « دست خودش نیست » که به خلق و خو ارتباط دارد می شوید و به مرور زمان می آموزید که چگونه با آن به صورتی متفاوت به وسیله اداره کردن رفتار ، و نه تنبیه کردن مدارا کنید ، کم و بیش به همان فهرست رفتار حائز اهمیت که در بخش قبلی آن را تهیه نموده اید بر می گردید . این طرز رفتار بد فقط می تواند به وسیله خود کمک بهبود یابد و اگر به او آشکارا بگویی که نباید آن را انجام دهد باید بیاموزد و بداند که اگر روزی از روی عمد آن را تکرار کند چه در انتظارش خواهد بود .
مجازات نمادین
از روی تجربیات من شدت وحدت مجازات به اندازه روشی که شما مجازات می کنید اهمیت ندارد. مثلاً پنج دقیقه در اتاق بودن همان اثر را بر روی کودک می گذارد که شصت دقیقه معمولی را گذراندن . در واقع نباید از یک کودک خردسال توقع داشت که بتواند برای مدت طولانی در اتاقش تنها بماند .
فکر نکنید اگر مجازات شما سبک باشد اقتدار خود را از دست می دهید . مهم این است که شما تنبیه را در نظر بگیرید و آن را تا به آخر مرحله اجرا در بیاورید این است که آن را موثر خواهد دانست .
بنابراین سعی کنید مجازات را منصفانه انتخاب کنید ولی آن را با جدیت و حتی سنگدلی اجرا نمایید.سنگدلی به معنای ترساندن کودک نیست بلکه نشان دهنده آن است که شما اقتدار و جدیت کافی رویارویی با کودک را دارید و آن را به طفل نیز بفهمانید . زمانی که کودک شما درک کرد شما در مورد تهدیدات خود جدی هستند در خواهد یافت که چقدر با یک جمله جدی ولی برنده می توانید او را ساکت کنید . اگر این کار را ادامه دهی تنبیه خواهی شد .
مقررات و انتظارات را مشخص و روشن بیان کنید
هر کودکی وقتی بداند که والدین او به آنچه می گویند عمل می کنند بهتر رفتار خواهد کرد . رفتار به خصوصی که انجام آن مجاز نیست باید با ترتیب بخصوصی دنبال شود مقررات شما باید روشن و فهم آنها ساده باشد . در این صورت کودک شما می داند که توقعات شما چیست و چه مقرر شده است .
شما تا به حال روی مقررات اولیه مصمم شده اید و آنها را با سادگی و واقع بینی با طفل خود در میان گذاشته اید . قانون تازه ای در خانه مقرر شده است از حالا به بعد تو اجازه نداری که کسی را کتک بزنی . اگر این کار را تکرار کنی با حبس شدن در اتاقت مجازات خواهی شد . بار اولی که کودک شما مثلاً خواهرش را کتک زد ، خوب است که به او یاد آوری کنید اما اگر این کار دوباره نیز انجام داد به سرعت و به طور جدی عمل کنید و مجازات برنامه ریزی شده قبلی را انجام دهید . او خواهرش را کتک زده و در این مورد به او تذکر داده شده است ولی قانون را شکسته پس باید در اتاقش حبس شود بلافاصله بعد از رفتار بد ، مجازات باید به سرعت و جدی انجام شود و نباید آن را به تاخیر انداخت .

راهکار دوم: جداکرن احساسات منفی سالم از احساسات منفی ناسالم
الیس معتقد است که افراد حق دارند، متاسف، غمگین یا ناشاد شوند. به شرط آنکه این احساسات آن قدر شدید نباشند که روان رنجور شوند. گاهی اوقات، ناکامی و غصه شدید با افسردگی، یاس، شرم و تحقیر، مواجه می شود. بنابراین احساسات منفی گروه اول با احساسات منفی گروه دوم فرق دارند. الیس می گوید: این احساسات تابع دو مقیاس هیجانی مجزا هستند. ناکامی، تاسف و غصه، احساسات عمدتا سالمی هستند با این فرض که شما از چیزی که خیلی آن را می خواستید، محروم شده اید؛ ولی افسردگی، یاس، شرم و تحقیر خود، از باور های دیگرنشات می گیرند؛ مثل این که: ” من آدم بی عرضه ای هستم". شما با این باورها به شدت نامعقول و مطلق، خودتان را افسرده، شرمگین و تحقیر می کنید. چنین هیجاناتی اگرچه خالص و راست هستند، ولی مضر می باشند. به همین دلیل می توانید آنها را از احساسات ناسالم یا ناکام کننده، نامید.

راهکار سوم: تفکر انعطاف پذیر
الیس معتقد است که می توان تا حد زیادی ناراحت های هیجانی و رفتاری یعنی اضطراب شدید ، افسردگی، خشم، احساس بی ارزش بودن و متاسف شدن برای خود را کنترل و محدود کرد، به شرط آنکه به جای داشتن توقعات مطلق، خصوصا باید ها، حتما ها و قطعا ها، سلایق و مبنا ها را مبنای تفکر کرد و شخص می تواند مراقب گرایش خودش به تعمیم افراطی، زدن برچسب های غیر دقیق و افکار قالبی خودش باشد و آزاد اندیش باشد و کمتر پیشداروری کند.
الیس می گوید زندگی عاقلانه آنگونه که در رفتار درمانی عقلانی هیجانی مدنظر است، تصمیم گرفتن برای زندگی کردن و لذت بردن از آن، است و به عبارت بهتر، زندگی عاقلانه یعنی قبول واقع بینانه محدودیت های خود.^[۹۹]
۲-۲٫ تحریف های شناختی^[۱۰۰] در حوزه روان شناسی
تحریف های شناختی به معنای عدم شناخت صحیح واقعیتها و قدرت کنترل فکر است و اختلالاتی در طرز تفکر، استدلال و در برخورد با حالات فرد یا مسائل زندگی او ایجاد میکند.^[۱۰۱]
از آن جایی که تحریف های شناختی در نظریه شناخت درمانی “آرون تی بک”^[۱۰۲] بیان شده است، لذا پیش از ورود به بررسی تحریف های شناختی، اشاره ای به این نظریه و عوامل دخیل بر آن می شود.
۲-۲-۱٫ شناخت درمانی
شناخت درمانی، سیستمی از روان درمانی بر پایه نظریه ای از اختلالات هیجانی و تعداد وسیعی از مطالعات تجربی و بالینی است که تکنیک های درمانی مشخصی نیز دارد. این روش درمانی شکل سازمان یافته از روان درمانی است که برای کاهش علایم و کمک به بیمار برای یادگیری شیوه های موثر مقابله با مشکلاتی که از آنها رنج می برد، طراحی شده است. در شناخت درمانی، جهت گیری اصلی، حل مسئله است .^[۱۰۳]
شناخت درمانی توسط “آرون تی بک” ابداع شد، و بر نقش نظام های اعتقادی و تفکر در رفتار و احساس تاکید دارد. کانون شناخت درمانی، شناخت عقاید تحریف شده و تغییر تفکر ناسازگارانه به کمک برخی فنون است که شامل فنون عاطفی و رفتاری نیز می شود.^[۱۰۴] "بک” معتقد است که “ناراحتی های روانی لزوما حاصل نیرو های اسرار آمیز و نفوذ ناپذیر نیستند؛ بلکه اغلب در اثر فرایند های معمولی مانند اشتباه در یادگیری، استنباط های اشتباه بر اساس اطلاعات نادرست یا ناکافی و تمییز تصور از واقعیت به وجود می آیند. از این گذشته، اندیشه اگر حاصل فرضیه های اشتباه باشد ممکن است غیر واقع بینانه گردد و رفتار اگر مبتنی بر برداشت های غیر منطقی باشد، غیر عقلانی است. بدین صورت، مسایل روانی را می توان با اصلاح برداشت های اشتباه برطرف نمود. نظر به اینکه خویشتن نگری، فراست، آزمون واقعیت ها و یادگیری، اصولا فرایند های شناختی هستند . این طرز برخورد با بیماری های روانی “شناخت درمانی” نامیده می شود .^[۱۰۵]
شناخت درمانی به هیچ عنوان ادعا نمی کند که تفکر مختل، علت آشفتگی هیجانی است. بلکه آن را جزء لازم و ضروری این آشفتگی می داند. عوامل زیادی وجود دارند که فرد را آماده ابتلا به آشفتگی های روان شناختی می کنند؛ عوامل ژنتیک، عوامل رشدی، عوامل محیطی، عوامل خانوادگی، عوامل فیزیکی، فرهنگی و شناختی؛ تعامل میان این عوامل کمک می کند تا فرض ها (قواعد) و باور های اصلی غیر متعارف فرد درباره خودش و دیگران دردنیا شکل گیرد.^[۱۰۶]
هدف شناخت درمانی اصلاح افکار و باور های منفی و رفتاری مرتبط با آنهاست که باعث تداوم آشفتگی روان شناختی هستند. شناخت درمانی قصد ندارد از طریق “مثبت اندیشی” به مراد خود برسد و مردم را به آیین فکری درآورد، بلکه هدفش، آموزش “تفکر واقع بینانه” است؛ به گونه ای که فرد بتواند واقعیت را بهتر بشناسد.^[۱۰۷]
۲-۲-۱-۱٫ تاریخچه شناخت درمانی
اگرچه برخی از نظریه های روان درمانی نیز بر جنبه های شناختی درمان تاکید دارد ولی نام شناخت درمانی بر کارهای ” آرون بک ” گذاشته شده است. ” بک ” در سال ۱۹۲۱ متولد شد و دکترای پزشکی خود را در سال ۱۹۴۶ از دانشگاه یبل گرفت . در سال ۱۹۵۳ از هیات روان پزشکی و عصب شناسی آمریکا گواهینامه روان پزشکی گرفت. سپس به گروه روان پزشکی و عصب شناسی دانشگاه پنسلوانیا پیوست . وی در سال ۱۹۵۸ از موسسه روان کاوی فیلادلفیا فارغ التحصیل شد.
تحقیقات اولیه “بک"روی افسردگی( ۱۹۶۱،۱۹۶۴)، منجر به انتشار کتاب “افسردگی: جنبه های بالینی آزمایشی و نظری” شد که نقش مهم شناخت در افسردگی را بازگو می کرد. از آن زمان به بعد مولف یا همکار مولف بیش از ۳۰۰ مقاله و چند کتاب در مورد شناخت درمانی و درمان اختلالات هیجانی به رشته تحریر در آورند.^[۱۰۸]
بک که در آغاز روان کاو بود روی سخنان و تداعی های آزاد بیماران کار می کرد. ولی ازاین تعجب میکرد که بیمارانش افکاری دارند که به ندرت از آنها باخبرند. این افکار و شناخت ها که سریع و خودکار به نظر می رسیدند، تحت کنترل بیماران نبودند. غالبا به دنبال این افکار خودکار که بیماران از آنها بی خبر بودند احساسات ناخوشایندی در آنان ایجاد می شد که کاملا از آن ها با خبر بودند. بک با پرسش از بیماران خویش درباره افکار فعلی شان به برخی مضامین منفی مثل شکست یا بی کفایتی رسید که مشخصه دیدگاه بیمارانش در مورد گذشته، حال و آینده بودند. بک که روان کاو بود مشاهدات خود، روی افکار اتوماتیک را با مفهوم ” نیمه هوشیار ” فروید مقایسه کرد. بک (۱۹۷۶ ) به صحبت های مردم با خودشان و نحوه بازبینی خودشان یعنی نظام ارتباط درونی آنها علاقه مند شد. او معتقد بود که انسان ها بر مبنای اطلاعات درونی خویش مجموعه عقایدی پیدا می کنند. همان چیزی که ” آلبرت الیس” ( ۱۹۶۲) نیز به آن اشاره کرده بود.
” بک ” معتقد بود انسان ها بر مبنای عقاید مهم خویش، قوانین و معیار هایی برای خود تدوین می کنند به نام ” طرحواره (Schemas). ^[۱۰۹] طرح واره ها، الگو هایی فکری هستند که نحوه ادراک و تفسیر تجربه ها را مشخص می کنند. بک دریافت بیمارانش خصوصا افسرده ها گفتگو های درمانی خاصی دارند که حاوی سرزنش خود و نقد خود می باشند. این بیماران غالبا انتظار شکست یا فاجعه دارند و در مواقعی که تفسیر های مثبت مناسب ترند، تفسیر های منفی می کنند. ” بک ” بر مبنای همین مشاهدات، مفهوم جابه جایی شناختی منفی را مطرح کرد که درآن انسان ها، اطلاعات مثبت مرتبط با خودشان را نادیده می گیرند و روی اطلاعات منفی متمرکز می شوند. آنها گاهی با اغراق کردن درباره جنبه های منفی و سیاه و سفید در نظرگرفتن امور، مشاهدات خویش را تحریف می کنند. برخی از نمونه های تعمیم افراطی، اغراق و ذهنیت بافی، عبارتند از : “هرگز هیچ کاری را درست انجام نمی دهم ” ،” زندگی هرگز با من سرسازگاری ندارد"و “امیدی ندارم “. بک دریافت این نوع تفکر که مشخصه بارز افسرده ها می باشد، خودکار ( خودآیند) است و فرد بر آن وقوف ندارد. لذا بسیاری از این افکار به اعتقاداتی تبدیل می شوند که مضمون بی ارزش بودن، دوست داشتنی نبودن و از این قبیل را به خود می گیرند. هرچند کار های اولیه “بک” در زمینه افسردگی بود، ولی وی مفاهیم افکار خودکار، عقاید تحریف شده و طرحواره های شناختی را در مورد اختلالات دیگر نیز به کار می برد .^[۱۱۰]
۲-۲-۱-۲٫ عوامل نظری موثر بر شناخت درمانی بک
اگر چه نظریه بک در زمینه روان درمانی شناختی، محصول مشاهدات بالینی خودش است، ولی وی و همکاران او تا حدی از دیگر نظریه های روان درمانی، روان شناسی شناختی و علوم شناختی تاثیر پذیرفته اند. بک به دلیل روان کاو بودنش، برخی از مفاهیم خود را از روان کاوی گرفت. همچنین او معتقد بود بین شناخت درمانی و کار های “آلبرت الیس” و ” آلفرد آدلر"و خصوصا به دلیل تاکیدشان بر نقش مهم عقاید، شباهت هایی وجود دارد. نظریه های سازه های شخصی ” کلی”^[۱۱۱] و ” کار های پیاژه”^[۱۱۲] و در زمینه تحول شناخت نیز در تلقی وی از نقش شناخت ها در شخصیت بی تاثیر نبوده اند. مدل های رایانه ای تفکر عقلانی در علوم شناختی نیز در ادامه تحول و پیشرفت روان درمانی شناختی موثر بوده اند.^[۱۱۳]
۲-۲-۱-۳٫ تحریفهای شناختی در نظریه شناخت درمانی
استنباط کردن و نتیجه گیری جزء کارهای مهم انسان است؛گاهی عقاید یا طرحواره های مهم اشخاص، در معرض تحریف شناختی قرار می گیرند. تحریف های شناختی وقتی نمایان می شوند که پردازش اطلاعات، نادرست یا ناموثر باشند."بک” (۱۹۷۶) بسیاری از این تحریفهای شناختی خودآیند را شناسایی کرده است:^[۱۱۴]
تحریف شناختی اول: ذهن خوانی ^[۱۱۵]؛ درباره چیزی فکر کردن بدون شواهد کافی؛ مانند این که، فلانی جواب سلام مرا نداد. پس حتما از دست من ناراحت است.
تحریف شناختی دوم: پیش گویی^[۱۱۶]؛ یا به عبارتی پیش بینی منفی؛ مثل این فکر: من در امتحان شکست می خورم.
تحریف شناختی سوم: فاجعه سازی^[۱۱۷]؛ در این تحریف شناختی، انسان ها در مورد رویدادی مهم اغراق می کنند و از آن، یک رویداد وحشتناک می سازند. افکاری چون می دانم وقتی با مدیر منطقه صحبت کنم ،حرف احمقانه ای می زنم که موقعیت کاری من را به خطر خواهد انداخت و باعث می شود یک جلسه مهم به یک فاجعه تبدیل شود.
تحریف شناختی چهارم: بر چسب زدن^[۱۱۸]؛ به خود و دیگران صفات کلی و منفی نسبت دادن؛ مثل این فکر که: من آدم بدبختی هستم.
تحریف شناختی پنجم: نادیده گرفتن جنبه های مثبت^[۱۱۹] (یا فیلتر منفی ذهن)؛ نادیده انگاشتن کارهای مثبت خود و یا دیگران و همیشه جنبه های منفی امور را دیدن. مثل این فکر: هیچ کس مرا دوست ندارد.
تحریف شناختی ششم: تعمیم افراطی^[۱۲۰]؛ استنباط الگوهای کلی منفی بر پایه یک حادثه. مانند این فکر من در همه کارهایم شکست می خورم.
تحریف شناختی هفتم: تفکر دو قطبی^[۱۲۱]؛ به وقایع پیرامون و انسان های اطراف با دید همه یا هیچ نگاه کردن. در این تحریف شناختی، به جای این که حوادث بر پایه چیزی که هستند ارزیابی شوند، بیشتر آن ها را بر اساس چیزی که باید باشند، تفسیر می شوند. مانند این فکر: باید در کنکور قبول شوم.
تحریف شناختی هشتم: شخصی سازی^[۱۲۲](استدلال هیجانی)؛ یکی دیگر از تحریف های شناختی، نسبت دادن بروز حوادث به خود است. به عبارت بهتر، رویدادی که ربطی به فرد ندارد، به خودش ربط دهد و از احساسات خود برای تفسیر واقعیت استفاده کند. مانند این فکر که چون دلم شور می زند، پس اتفاق ناگواری رخ می دهد.
تحریف شناختی نهم: بزرگ نمایی یا کوچک نمایی امور: بزرگ دیدن اشکالات و ناچیز شمردن نقاط قوت خود.^[۱۲۳]
۲-۲-۱-۴٫ راهکارهای مقابله با تحریفهای شناختی در شناخت درمانی
بک معتقد است که اگر تحریفهای شناختی مکرر باشند، به ناراحتی یا اضطراب، افسردگی و دیگر اختلالات روانی منتهی می شوند؛ و لذا هدف اصلی در شناخت درمانی، حذف سوگیری ها یا تحریف های فکری است تا انسان ها بهتر کار کنند. در شناخت درمانی به شیوه پردازش اطلاعات مراجعان که احساسات و رفتارهای ناسازگارانه آنان را حفظ می کند، توجه می شود. شناخت درمانگرها تحریف های شناختی مراجعان را زیر سوال می برند، می آزمایند و مورد بحث قرار می دهند تا احساسات، رفتارها و تفکر مثبتی در بیماران خود ایجاد کنند:^[۱۲۴]
راهکار اول: برخورد با فرضیه های اولیه بیماران
نخستین اقدام در شناخت درمانی، یاری مراجعان، در شناخت و تغییر افکار و باورهای غیر انطباقی آن هاست. چون این کارها تاثیر مثبتی در خلق و خو، رفتار و واکنش های فیزیکی و چگونگی واکنش درمان جویان در مقابل عوامل استرس زای محیطی دارد.
برخورد با فرضیه های اولیه در کار درمان بیماران روانی و از جمله بیماران افسرده که نظام شناختی آن ها لزوما نظامی بسته است، نقش مهمی بازی می کند. نظام ذهنی بیمار گونه ای است که اطلاعات مغایر با باورهای خود را به سادگی نمی پذیرد. فرضیه ها، به راحتی به عنوان واقعیت های بی چون و چرا پذیرفته می شوند. بهبود در اثر آشنا کردن ذهن بیمار با اطلاعات جدید و یا نقطه نظرهای متفاوت امکان پذیر می شود.
راهکار دوم: صحنه سازی
روش دیگری برای آزمودن باورهای بیمار، صحنه سازی است. بیمار و درمانگر با تدارک موقعیتی فرضی درباره درست بودن فرضیه مورد بحث تحقیق می کنند و جواب می گیرند. بیمار با دریافت اطلاعات مثبت درباره عملکرد و موفقیت های خود، میزان توقعاتش از خود را بالا می برد. گرایش بیمار افسرده به تعمیم مبالغه آمیز در جهت مثبت به او کمک می کند برداشت های اشتباه خود را اصلاح کند .
راهکار سوم: برنامه ریزی برای فعالیت
نظر به اینکه بیمار خود را غیر مفید و بی کفایت می داند؛ اگر او را به انجام دادن فعالیت هایی تشویق کرد، به طوری که خود را شخص بالقوه موثرتری احساس کند، روحیه اش بهتر می شود.
راهکار چهارم: وظایف درجه بندی شده
منظور این است که بیمار بتواند موفقیت را تجربه کند. به همین دلیل این شیوه را گاه ” موفقیت درمانی” نامیده اند. درمانگر در شروع، مسئولیت های ساده ای را به بیمار واگذار می کند. دشواری مسئوولیت محوله باید به اندازه ای باشد که بیما بتواند به راحتی از عهده آن بر آید.
راهکار پنجم: امتیاز تسلط و لذت درمانی
بیمار باید با توجه به احساس خود، اندازه تسلط و نیز رضایت حاصله از هر فعالیت را برای خود، در نظر بگیرد. منظور این است که بیمار با درک رضایت ناشی از انجام دادن ماهرانه فعالیت هایش، خشنودی ناشی از آن را در ذهن نگه دارد. شاید بتوان گفت بیمار تحت تاثیر شناخت های منفی خود، نمی تواند معنای مثبتی برای تجربه هایش در نظر بگیرد .اما وقتی بیمار، حوادث روزانه خود را یادداشت می کند و برای هر کدام بر حسب مورد، لذتی در نظر می گیرد، معلوم می شود که بیش از حد انتظارش لحاظات شاد داشته است.
شناسایی تجربه های خوشایند، به خصوص برای افزایش احساس شایستگی و توانایی بیمار مفید است.
راهکار ششم: اطاعت نکردن از باید ها
قواعد زندگی این افراد اغلب در قالب بایدهای انعطاف پذیر بیان می شود، مثل: نباید هیچ کس را ناخشنود رها کنم” یا “من همیشه باید قوی و با کفایت باشم". شناخت درمانگران معتقدند که یکی از راه های تعدیل این قواعد ، اطاعت نکردن از آن هاست.
راهکار هفتم: در نظر گرفتن دلایل دیگر
نظر به اینکه برخی از بیماران به خصوص افراد افسرده با برداشت های خود، برخورد منفی دارند، می توان با در نظر گرفتن سایر توضیحاتی که ممکن است وجود داشته باشد، به بیمار کمک کرد تا با شناسایی انحرافات فکری خود به برداشت های دقیق تری دست یابد. در این شرایط، بیمار می تواند راه حل های جدیدی برای مسایل خود بیاید.
راهکار هشتم: تعیین تکالیف منزل

پ ) منطقه گرمسیر یا منطقه مراتع زمستانه: این منطقه در تابستان بسیار سوزان است، حال آن که در فصل سرما
در اینجا آب­­و­­­هوا بسیار مطبوع است. روی هم رفته خرم­آباد دارای زمستانی معتدل و تابستانی گرم است. از ویژگی­های آب و هوایی آن اعتدال هوا، کاهش اختلاف دمای سالانه به دلیل رطوبت و کمی مدت یخبندان می­باشد (نقی بیرانوند ۱۳۹۱ ).
۳ – ۵ – ۱ - دما
دما یکی از عناصر مهم اقلیمی است که در اثر تابش خورشید که منبع انرژی حرارتی زمین است ایجاد می­ شود و نقش مهمی در زندگی انسان و پراکنش حیوانات و گیاهان دارد. تاثیر دما بر گیاهان را نمی­ توان نادیده گرفت زیرا تمام فرایند­های فیزیکی، شیمیایی، بیوشیمیایی درون گیاهان تحت تاثیر دمای هوا و خاک قرار می­گیرد. عوامل مختلفی در میزان انرژی دریافتی و دمای منطقه نقش موثر دارند که عبارتند از: عرض جغرافیایی، جهت ناهمواری­ها، ارتفاعات و تاثیر توده­های هوای سرد و گرم در فصول مختلف سال، بنابراین عوامل نامبرده شده در کنترل دمای منطقه نقش دارند. میانگین حداکثر دما در خرم­آباد ۳/۲۵ درجه سانتی ­گراد و میانگین حداقل دما ۱/۹ درجه سانتی ­گراد می­باشد. متوسط دما در خرم آباد ۳/۱۷ درجه سانتی گراد و حداکثر مطلق دما در خرم­آباد ۴۷ درجه سانتی ­گراد مربوط به مرداد­ماه است که در سال­های ۱۳۳۹ و ۱۳۴۰ اتفاق افتاده است. حداقل مطلق دما ۶/۱۴- درجه سانتی ­گراد مربوط به دی ماه است که در سال ۱۳۸۶ اتفاق افتاده است ( بانک اطلاعات هواشناسی استان لرستان سال ۱۳۹۱ ).

نمودار ۳ – ۱ – وضعیت دمای فصلی و سالانه ۳۰ ساله ایستگاه خرم­آباد
۳ – ۵ – ۲ - بارش
بارش که در تامین منابع آبی مهم­ترین عامل اقلیمی محسوب می­ شود، یکی از متغیرترین پدیده ­های هواشناسی است، به طور کلی بارش زمانی حادث می­ شود که هوای مرطوب تا ارتفاع معینی بالا رود تا بر اثر سرد شدن بی­رویه به نقطه اشباع برسد. عدم وجود هر یک از دو عامل مانع وقوع بارش می­ شود. در فصل زمستان در خرم­آباد به علت وجود هر دو عامل، بارش روی می­دهد، حال آن­که در فصل تابستان به­ علت استقرار مراکز پرفشار جنب حاره عامل صعود وجود نداشته است. در ضمن رطوبت کافی نیز موجود نمی ­باشد. لذا در تابستان بارندگی رخ نمی­دهد (بانک اطلاعات هواشناسی استان لرستان ۱۳۹۱ ). زمان بارش به طور کلی در زمستان و اوایل بهار و در پاییز است که بیشتر نامنظم و دارای تغییرپذیری بوده و همچنین بیشتر ریزش­ها در فصل زمستان به صورت برف می­باشد که اغلب در دامنه­ها و تا اواسط بهار باقی می­ماند و با گرم شدن هوا ذوب گشته و باعث پر آب شدن رودها و در پاره­ای مواقع باعث طغیان آن­ها می­گردد. متوسط بارش در خرم­آباد ۵۱۲ میلی­متر می­باشد که بیشترین بارش­ها مربوط به فصل زمستان است و در فصل تابستان خرم­­آباد از بارش کمی برخوردار است. بیشترین بارش ۶/۸۱۴ میلی­متر که در سال ۱۳۷۱ اتفاق افتاده است و کمترین بارش هم ۸/۲۲۰ میلی­متر در سال ۱۳۷۸ اتفاق افتاده است (بانک اطلاعات هواشناسی استان لرستان ۱۳۹۱ ).
۳ – ۶ – بادهای غالب در شهرستان خرم­آباد
از نظر وزش باد در شهرستان خرم­آباد موارد زیر قابل ذکر است: باد غالب اغلب از جهت جنوب­­غربی می­وزد، سهم باد غالب از کل باد سالانه به میزان ۱۶ درصد است، میانگین سرعت باد روزانه برابر با ۲/۶ متر بر ثانیه است. سهم باد آرام در سال برابر با ۸/۵۵ درصد و سرعت شدیدترین باد در طول دوره آماری برابر با ۴۰ متر بر ثانیه و از سمت غرب می باشد (اداره کل هواشناسی استان لرستان – مرکز آمار ).
فصل چهارم : مواد و روش­ها
فصل چهارم­­
مواد و روش­ها
۴ – مواد و روش­ها
۴ – ۱ - ایستگاه هواشناسی منطقه مورد مطالعه
در مطالعات مربوط به آب­و­هواشناسی، دانسته ­های آب­و­هوایی ایستگاه­های آب­و­هواشناسی و سینوپتیکی مهم­ترین و با ارزش­ترین منابع اطلاعاتی تلقی می­شوند که از دیده­بانی­های پیوسته در ایستگاه آب­و­هواشناسی کشور به دست می­آیند. ارقام هفتگی، ماهانه و سالانه آن در اختیار موسسات و افراد وابسته قرار می­گیرد (کاویانی و علیجانی ۱۳۸۰ ). آمار و داده ­های آب­و­هوایی به عنوان اصلی­ترین منبع اطلاعاتی به حساب می­آیند. در این گونه مطالعات که محاسبات به صورت شبکه­ ای صورت می­پذیرد، هر چه تراکم ایستگاه بیشتر باشد، نتایج حاصل از آمار و اطلاعات دقیق­تر خواهد بود. لذا محدوده کوچک­تری را در برمی­گیرد که این کار به دقت مطالعه می­افزاید.
در پژوهش حاضر جهت بررسی روند نوسانات اقلیمی از حداقل دما و روزهای یخبندان، در ایستگاه هواشناسی خرم­ آباد استفاده شده است.
جدول ۴ – ۱ - مشخصات ایستگاه سینوپتیک خرم آباد

۴ – ۲ - متغیر­های مورد نیاز:
در این مطالعه از عناصر اقلیمی موجود در هواشناسی دو متغیر اقلیمی را مورد ارزیابی قرار داده­ایم.
۴ – ۲ – ۱ - دمای حداقل روزانه ثبت شده در طول دوره آماری سی ساله
۴ – ۲ – ۲ - روزهای یخبندان ثبت شده در طول دوره آماری سی ساله
۴ – ۳ – مواد و روش­ها
۴ – ۳ – ۱ - گردآوری داده ­های مورد استفاده
در این تحقیق از روش کتابخانه­ای استفاده شده است. اطلاعات مورد نیاز درباره عناصر آب­و­هوایی با مراجعه به منابع گوناگون محلی و اینترنتی از جمله: سایت سازمان هواشناسی استان و ادارات و نهادهای مرتبط استخراج شده است. ابتدا داده ­های ساعتی ثبت شده درجه حرارت ایستگاه خرم­آباد در هشت نوبت مختلف روزانه طبق ساعت گرینویچ گردآوری شده، و در طول ۳۰ سال دمای حداقل آن به صورت جداگانه استخراج گردید. سپس داده ­ها را به بانک اطلاعاتی Excel وارد نموده و با بهره گرفتن از نرم­افزار آماری Minitab به رسم نمودارهای آماری و محاسبه شاخص­ های مرکزی و تحلیل دیگر یافته­های تحقیق پرداخته شده است.
۴ – ۴ – همگنی داده ­ها :
۴ – ۴ – ۱ – روش آزمون همگنی برای سری­های زمانی دما
روش SNHT^[58] یکی از متداول­ترین روش­ها برای بررسی همگنی داده ­های دما و بارش می­باشد که توسط محققان زیادی در سراسر دنیا مورد استفاده قرار گرفته است. این روش توسط پژوهشگران مختلف ارائه داده شده و برای دقت بیشتر در تشخیص نوسانات جوی از ناهمگنی­ها توسط عوامل غیر جوی، این آزمون با در نظر گرفتن سری­های مرجع ^[۵۹]مورد استفاده قرار می­گیرد. در این روش سری­های زمانی مورد آزمون بر اساس پایداری تفاوت پارامتر d بین دما در ایستگاه مورد آزمون و سری مرجع پایه گذاری شده است. ناهمگنی در سری مورد آزمون توسط تغییرات در سری d آشکار می­گردد. برای کاهش تاثیر مکانی روی مقادیر دما از رابطه ( t ˍˍ t ) استفاده گردیده که t متوسط مقادیر دما و r ضریب همبستگی بین ایستگاه آزمودنی و مرجع برای مثال ( t _io ˍˍ t_o ) و ( t _jr ˍˍ t _j )، به ترتیب مقادیر دما در ایستگاه مورد آزمون و در هر ایستگاه مرجع می­باشد. پارامتر d در هر گام زمانی i برای k ایستگاه مرجع بر اساس معادله زیر محاسبه می­گردد. این آزمون از دو روش همگنی نرمال استاندارد مطلق و همگنی نرمال استاندارد نسبی انجام می­گیرد که در اینجا با توجه به اینکه فقط سری زمانی یک ایستگاه مورد بررسی قرار می­گیرد، از روش همگنی نرمال استاندارد مطلق استفاده شده است. در واقع این روش یک ضرورت برای پژوهش­های اقلیمی است که
باید قبل از هر محاسباتی انجام شود، و پس از تایید همگنی داده ­ها توسط آزمون می­توان بقیه روند مطالعات تحقیق
را ادامه داد ( نساجی زواره، ۱۳۹۲).
۴ – ۴ – ۲ - روش همگنی نرمال استاندارد مطلق:
فرض صفر این آزمون، همگنی سری را همراه با توزیع نرمال با میانگین صفر و واریانس یک در مقابل ناهمگنی سری
و وجود حداقل یک نقطه مانند M که داده ­های قبل از آن با میانگین _۱μ و داده ­های بعد از آن با میانگین _۲μ باشند را ارائه می­ کند ( الکساندرسون^[۶۰] ۱۹۸۶ ، رحیم زاده ۱۳۹۰ ). برای انجام این آزمون سری به صورت سری استاندارد شده i = 1 , 2 , …n و Z_i در می ­آید. سپس دنباله T_K از رابطه زیر محاسبه می شود.
۱ ) (
برای k = 1 , 2 ….n – ۱ که در آن Z̅ _k میانگین k داده اول و Z̅ _{n – k} میانگین n – k داده باقی مانده است، رسم می شود. راهکارهای دیگری نیز برای بررسی بیش از چند نقطه ناهمگن برای این آزمون در نظر گرفته شده است. آماره این آزمون در حقیقت بیشینه T_{0 =} Max T_k می­باشد که به عنوان نقطه تغییر نیز شناخته می­ شود (الکساندرسون و موبرگ^[۶۱] ۱۹۹۷ ).
رابطه بین آزمون T₀ , T_n به صورت زیر تعریف می­گردد:
۲ ) (
جدولی به شرح زیر توسط ( الکساندرسون و موبرگ ۱۹۹۷ )، برای مقادیر بحرانی ارائه گردید. مقادیر بحرانی برای دوره­ های آماری طولانی مدت توسط خلیق^[۶۲] و اواردا^[۶۳] ( ۲۰۰۷ ) اصلاح شد. مقادیر بحرانی در سطح اطمینان ۵% و ۱% در جدول ۴ – ۲ آمده است.

جاهای مقدسه و جمیع متعلقات آنها در دایره‌ای که دویست ذرع شعاع آن باشد مجزی و مستنثی می‌شود.
فصل چهارم- چون معادن نفت شوشتر و قزوین و دالکی بندر بوشهر که بالفعل دایر و مبلغ دوهزار تومان جمع دیوانی دارند و متعلق به دیوان همایون اعلی می‌باشند شرط شد که آنها ر انیز دولت به موجب فصل اول به صاحب امتیاز واگذار نماید مشروط بر اینکه علاوه بر صدی شانزده مذکور در فصل دهم که باید به دولت برسد صاحب امتیاز همه ساله دوهزار تومان جمع حالیه معادن مذکور را نیز به دولت کارسازی دارد.
فصل پنجم- طرح‌ریزی و نقشۀ ‌کارگذاشتن لوله‌ها به توسط مهندسین صاحب امتیاز و یا خود او خواهد بود.
فصل ششم- قطع نظر از آنچه در فوق ذکر شد این امتیاز شامل ولایات آذربایجان و گیلان و مازندران و خراسان و استرآباد نخواهد بود. ولی به شرط اینکه دولت علیه به هیچ کس اجازه ندهد که لوله‌های نفت به طرف رودخانه و سواحل جنوبی ایران تأسیس نمایند.
فصل هفتم- تمام اراضی که به صاحب امتیاز واگذار شده و همچنین اراضی که صاحب امتیاز به موجب فصل سیّم استملاک خواهد کرد و همچنین تمام محصولات آنها که به خارجه حمل شود از هر نوع مالیات و عوارضی در مدت این امتیازنامه معاف خواهد بود و تمام اسباب و آلات لازمه برای تفتیش و استخراج معادن و بسط آنها و کذالک به جهت تأسیس لوله‌ها در وقت دخول به ایران به هیچ وجه من‌الوجوه حقوق گمرک را نخواهند پرداخت

فصل هشتم- صاحب امتیاز مکلف است که بدون تعلل و تأخیر به خرج خود یک یا چند نفر را از اهل خبره به ایران به جهت تفتیش صفحاتی که صاحب امتیاز احتمال وجود معادن مزبور را در آن‌ها می‌برد بفرستد و در صورتی که راپورتهای آن اشخاص خبره به عقیده صاحب امتیاز کافی باشد صاحب امتیاز مکلف است که بدون تأخیر و به خرج خود اجزای علمی لازمه با اسباب و آلات و ادوات استخراج به جهت تعمیق و کندن چاه‌ها و امتحانات لازمه بفرستد.
فصل نهم- دولت علیه ایران به صاحب امتیاز اجازه می‌دهد که یک یا چند شرکت به جهت انتفاع از آن امتیاز تأسیس نماید. اسامی و نظام‌نامۀ آن شرکتها بتوسط صاحب امتیاز معین خواهد شد مشروط بر اینکه در ایجاد هر شرکتی صاحب امتیاز آن ایجاد را رسماً به توسط کمیسر به دولت اطلاع بدهد و نظامنامه آن شرکت را با تعیین محلی که شرکت مزبور باید در آنجا کار کند بدولت اظهار دارد و مدیرهای شرکتها نیز بتوسط او انتخاب خواهند شد. این شرکت یا آن شرکتها تمام حقوق صاحب امتیاز را خواهد داشت ولی از طرف دیگر آنها باید تمام تعهدات و مسئولیت صاحب امتیاز را در عهدۀ خودگیرند.
فصل دهم- بین صاحب امتیاز از یک طرف و شرکتی که تشکیل کند ازطرف دیگر قرارداد خواهد شد که یکماه بعد از تاریخ تأسیس رسمی شرکت اول صاحب امتیاز مکلف است مبلغ بیست‌هزار لیره انگلیسی نقداً و بیست‌هزار لیره دیگر اسهام پرداخته شده به دولت علیه بدهد. علاوه بر آن شرکت و تمام شرکت‌هایی که تأسیس خواهد شد مکلف خواهند بود که از منافع خالص سالیانه خود صدی شانزده به دولت علیه سال به سال کارسازی نمایند.
فصل یازدهم- دولت علیه مختار است که یک نفر کمیسر معین نماید که آن کمیسر طرف شور صاحب امتیاز و مدیران شرکتها خواهد بود و محض خبر این تأسیس هرگونه اطلاعات مفیده داشته باشد به آنها داده همه نوع راهنمایی به آنها خواهد کرد و محض حقوق دولت متفقاً با صاحب امتیاز هرگونه تفتیشی که مفید بداند به عمل خواهد آورد.
حقوق و مشاغل کمیسر دولتی صریحاً در نظامنامه شرکتی که تشکیل شود معین خواهد گردید. صاحب امتیاز همه ساله ابتدا از تاریخ تشکیل شرکت اول مبلغ هزار لیره انگلیسی به کمیسر دولتی حق خواهد داد.
فصل دوازدهم- عمله و فعله که در تأسیسات فوق کار می‌کنند باید رعیت شاهنشاه باشد به استثنای اجزای علمی از قبیل مدیر و مهندس و عماق و مباشرین.
فصل سیزدهم- در تمام جاهایی که مدلل شود که اهالی محلیه حالاً از نفت آنها متمتع می‌شدند شرکت باید به آنها مجانی همین مقدار نفت را که سابقاً جمع می‌کردند حالا بدهد. این مقدار به اظهار خود آنها و به تصدیق حکومت محلیه معین خواهد شد.
فصل چهاردهم- دولت علیه متعهد می‌شود که اقدامات لازمه در حفظ امنیت و اجرای مقصد این امتیاز و اسباب و آلات و ادوات مذکوره در فوق بعمل آورد و کذالک نماینده‌ها و اجزای علمی و وکلای شرکت را در تحت حمایت مخصوصه خود گیرند و چون دولت علیه این تکالیف خود را اداء کرد، صاحب امتیاز و شرکتهای تشکیل شده دیگر به هیچ اسم و رسم حق مطالبه خسارت از دولت علیه ندارد.
بعد از انقضای مدت معینۀ این امتیاز تمام اسباب و ابنیه و ادوات موجوده شرکت به جهت استخراج و انتفاع معادن متعلق به دولت علیه خواهد بود. شرکت حق هیچگونه غرامت از این بابت نخواهد داشت.
فصل شانزدهم- اگر در مدت دو سال از تاریخ این امتیازنامه صاحب امتیاز نتواند شرکت اولی مذکوره در فصل هشتم را تأسیس نماید این امتیاز از درجه اعتبار به کلی ساقط است.
فصل هفدهم- درصورتی که مابین طرفین متعاهدین منازعه و اختلافی در تأویل و ترجمه این امتیازنامه و کذالک در باب حقوق و مسئولیت طرفین مشاجره‌ای اتفاق افتد حل مشکل و مسئله در تهران به دو حکم رجوع خواهد شد و آن دو حکم به توسط طرفین معین خواهند شد و نیز آن دو حکَم قبل از مبادرت به مرافعه حکم ثالث ر امعین خواهند کرد. حُکم آن دو حکم و یا درصورتی که حکمین مزبورین متفق نشوند حُکم حکم ثالث قطعی خواهد بود.
فصل هجدهم- این امتیازنامه در دو نسخه به فرانسه نوشته شده و به همان مضمون به فارسی ترجمه شده است. اگر اختلافی در مضمون این امتیازنامه مابین دو زبان حاصل شود متن فرانسۀ او اولویت دارد و به آن متن باید رجوع کرد. ملاحظه شد صحیح است فی شهر اودئیل در صاحبقرانیه ۱۳۱۹٫
ضمیمۀ ۲
متن قرارداد نفتی ۱۹۳۳
مقدمه
به قصد برقرارکردن امتیاز جدیدی بجای امتیازی که در تاریخ ۱۹۰۱ به ویلیام ناکس دارسی داده شده بود این امتیاز را دولت ایران اعطاء و کمپانی نفت انگلیس و ایران محدود، آن را قبول نماید. روابط طرفین مذکور در فوق در آتیه برطبق این قرارداد خواهد بود.
تعریفات
بعضی اصطلاحات مستعمله در این قرارداد قطع نظر از هر معنی دیگری که ممکن است درحال یا در آتیه در موارد دیگر داشته باشد در این قرارداد مطابق تعریفات ذیل معنی خواهد شد.
دولت
یعنی دولت شاهنشاهی ایران
کمپانی
یعنی شرکت نفت انگلیس و ایران محدود و تمام شرکتهای تابعۀ آن
شرکت نفت انگلیس و ایران محدود
یعنی شرکت نفت انگلیس و ایران محدود یا هر شخص حقوقی دیگری که با تصویب دولت ایران مطابق ماده ۲۶ این امتیاز به او منتقل شود.
شرکت تابعه
یعنی هر شرکتی که در آن کمپانی حق تعیین‌ بیش از نصف مدیران را مستقیماً یا غیرمستقیم داشته باشد و یا آنکه کمپانی در آن شرکت بطور مستقیم یا غیرمستقیم مالک یک مقداری سهام باشد که بیش از پنجاه درصد حق رأی در مجمع عمومی شرکت مزبور را برای کمپانی تضمین نماید.
نفت
یعنی روغن نفت خام و گازهای طبیعی و قیرها (اسفالت‌ها) و مومهای طبیعی و تمام مشتقات دیگری که یا از مواد مذکوره حاصل می‌شود و یا بوسیله اختلاط و امتزاج این مواد به مواد دیگری بدست می‌آید.
عملیات کمپانی در ایران
یعنی تمام عملیات صنعتی و تجاری و فنی که کمپانی منحصراً برای اجرای این امتیاز انجام می‌دهد.
ماده اول
دولت برطبق مقررات این امتیاز مانع‌للغیر تفحص و استخراج نفت را درحدود حوزه امتیاز به کمپانی اعطاء می‌کند و همچنین حق انحصاری تصفیه و هرنوع عملی را در نفتی که خود تحصیل کرده و تهیه آن برای تجارت، خواهد داشت و همچنین دولت در تمام وسعت خاک ایران به کمپانی حق غیرانحصاری حمل و نقل نفت وتصفیه و هرنوع عملی در آن و تهیه آن برای تجارت و همچنین فروش آن در ایران و صادرکردن آن را اعطاء می کند.
ماده دوم
الف- حدود حوزه امتیاز تا تاریخ ۳۱ دسامبر ۱۹۳۸ عبارت خواهد بود از حوزه ای که واقع است در جنوب خط بنفشی که در روی نقشه که طرفین امضاء کرده و منظم به قرارداد است، رسم شده است.
ب- کمپانی باید منتهی تا ۳۱ دسامبر ۱۹۳۸ در حوزۀ مذکور در فوق یک یا چندین قطعه زمین را بهر شکل و وسعتی و در هر نقطه که مقتضی می‌داند انتخاب نماید.
مجموع سطح یک یا چند قطعه که انتخاب شده باشد نباید از یکصدهزار میل مربع انگلیسی (۱۰۰۰۰۰میل مربع) تجاوز نماید. هر میل ساده مطابق است با یک هزاروششصدونه متر.
کمپانی در تاریخ ۳۱ دسامبر ۱۹۳۸ یا قبل از آن یک قطعه یا قطعاتی را که به طریق فوق انتخاب کرده کتباً به دولت اطلاع خواهد داد .
بهر اطلاع نامه نقشه‌ها و اطلاعات لازمه برای تشخیص و تجدید قطعه یا قطعات منتخبه ازطرف کمپانی ضمیمه خواهد شد.
ج- بعد از تاریخ ۳۱ دسامبر ۱۹۳۸ کمپانی دیگر حق تفحص و استخراج نفت را جز در قطعه یا قطعاتی که مطابق (paragraphe) (ب) فوق انتخاب کرده است نخواهد داشت و حوزه امتیاز بعد از این تاریخ عبارت خواهد بود از قطعه یا قطعاتی که بدین طریق انتخاب گردیده و انتخاب آن‌ها نیز بترتیب مذکور در فوق به دولت اطلاع داده شده باشد.
ماده سوم

شکل ۳-۷- (الف) اثرات P-δ، (ب)اثرات P-D ……………………………………………………………………41
شکل ۳-۸- بردار ضریب تاثیر هنگام اعمال زلزله در جهت X …………………………………………..44
شکل ۳-۹- قاب مهاربندی شده ۴ طبقه و ۳ دهانه……………………………………………………………….۴۷
شکل ۳-۱۰- تغییر شکل نهایی سازه توسط SAP2000……………………………………………………….49
شکل ۳-۱۱- تغییر شکل نهایی سازه توسط برنامه نوشته شده در MATLAB ………………….49
شکل ۳-۱۲- مود اول سازه توسط SAP2000………………………………………………………………………50
شکل ۳-۱۳- مود اول سازه توسط برنامه نوشته شده در محیط MATLAB……………………….50
شکل ۳-۱۴- انواع فرزندان……………………………………………………………………………………………………..۵۵
شکل ۴-۱- طیف شبه شتاب مؤلفه افقی زلزله السنترو (El Centro) ………………………………….63
شکل ۴-۲- قاب مهاربندی شده ۴ طبقه و ۳ دهانه و گروهبندی اعضای آن …………………….۶۳
شکل ۴-۳- قاب خمشی ۴ طبقه و ۳ دهانه و گروهبندی اعضای آن………………………………….۶۳
شکل ۴-۴- تابع هدف (وزن) در برابر تکرار، تحت بارگذاری D+L ………………………………….64
شکل ۴-۵- تابع هدف (وزن) در برابر تکرار، تحت بارگذاری ۰.۷۵ (D+L+E)…………………….65
شکل ۴-۶- تابع هدف (وزن) در برابر تولید نسل، تحت بارگذاری D+L ………………………….66
شکل ۴-۷- تابع هدف (وزن) در برابر تولید نسل، تحت بارگذاری ۰.۷۵ (D+L+E)…………….66
شکل ۴-۸- قاب مهاربندی شده ۱۰ طبقه و ۵ دهانه و گروهبندی اعضای آن……………………۶۹
شکل ۴-۹- قاب خمشی ۱۰ طبقه و ۵ دهانه و گروهبندی اعضای آن……………………………….۶۹
شکل ۴-۱۰- تابع هدف (وزن) در برابر تکرار، تحت بارگذاری D+L…………………………………70
شکل ۴-۱۱- تابع هدف (وزن) در برابر تکرار، تحت بارگذاری ۰.۷۵ (D+L+E)…………………..71
شکل ۴-۱۲- تابع هدف (وزن) در برابر تولید نسل، تحت بارگذاری D+L…………………………72
شکل ۴-۱۳- تابع هدف (وزن) در برابر تولید نسل، تحت بارگذاری ۰.۷۵ (D+L+E)………….72
شکل ۴-۱۴- قاب مهاربندی شده ۱۸ طبقه و ۷ دهانه و گروهبندی اعضای آن…………………۷۵
شکل ۴-۱۵- قاب خمشی ۱۸ طبقه و ۷ دهانه و گروهبندی اعضای آن……………………………..۷۵
شکل ۴-۱۶- تابع هدف (وزن) در برابر تکرار، تحت بارگذاری D+L…………………………………76
شکل ۴-۱۷- تابع هدف (وزن) در برابر تکرار، تحت بارگذاری ۰.۷۵ (D+L+E)…………………..77
فصل اول
مقدمه
۱-۱-زمینه تحقیق
منظور از بهینه­سازی^[۱]در مهندسی عمران یافتن طرحی برای سازه است که ضمن رعایت ضوابط فنی، حداقل هزینه اقتصادی را داشته باشد. قابهای ساختمانی معمول­ترین سازه­های مهندسی عمران می­باشند. بنابراین، بهینه­سازی این نوع سازه­ها کمک بزرگی از نظراقتصادی خواهدبود. طراحی بهینه قاب­های ساختمانی بصورت گسترده در دهه­ ۶۰ میلادی مورد مطالعه قرار گرفت؛ زیرا یافتن پاسخ بهینه بصورت تحلیلی، تنها برای قاب­های ساده و منظم امکان­ پذیر است. از دهه ۸۰ میلادی با پیشرفت سریع تکنولوژی کامپیوتر، روش­ها و برنامه ­های کامپیوتری زیادی در زمینه بهینه­سازی سازه­های واقعی، تحت قیود طراحی عملی^[۲]، ارائه شده است ]۱[. از آنجا که روش منحصر به فردی برای حل بهینه تمامی مسائل بهینه­سازی وجود ندارد، از اینرو روش­های متعددی برای حل مسائل بهینه­سازی توسعه یافته است ]۲[. در حالت کلی، روش­های بهینه­سازی مورد استفاده در مهندسی را می­توان به دو دسته متمایز تقسیم نمود:

الف) گرادیانی^[۳]
ب) اکتشافی^[۴]
از مشهورترین روش­های بهینه­سازی گرادیانی می­توان به روش­های برنامه­ ریزی خطی (LP)^[5]، برنامه­ ریزی مرتبه دوم (QP)^[6] و برنامه­ ریزی غیرخطی (NLP)^[7] و از روش­های اکتشافی نیز می­توان به روش­های الگوریتم ژنتیکی (GA)^[8]، شبیه­سازی بازپخت (SA)^[9]، بهینه­سازی هجوم ذرات (PSO)^[10] و بهینه­سازی فازی (FO)^[11] اشاره نمود. در بهینه­سازی گرادیانی، بدست آوردن جواب بهینه نیازمند محاسبه گرادیان­ها و تحلیل حساسیت^[۱۲] است. روش­های تحلیل حساسیت در شکل ۱-۱ آورده شده ­اند.
شکل ۱-۱- رویکردهای مختلف برای تحلیل حساسیت ]۳[
علاوه بر مشکلات موجود در زمینه انتخاب روش بهینه­سازی و نحوه تحلیل حساسیت، نحوه اعمال بار لرزه­ای نیز از عوامل مهم موجود در مساله بهینه­سازی می­باشد. بطور کلی بار ناشی از زلزله را می­توان به سه طریق بر سازه اعمال نمود:
الف. استاتیکی معادل (ESL)^[13]
ب. تحلیل طیف پاسخ (RSA)^[14]
پ. تحلیل تاریخچه زمانی (THA)^[15]
در این تحقیق به بهینه­سازی قاب­های مهاربندی شده و مهاربندی نشده فولادی، تحت بارهای ثقلی و لرزه­ای، با بهره گرفتن از روش برنامه­ ریزی درجه دو متوالی (SQP)^[16]و الگوریتم ژنتیکی (GA) پرداخته شده است. بار ناشی از زلزله نیز مستقیما با بهره گرفتن از روش تحلیل طیف پاسخ (RSA) بر روی سازه اعمال می­ شود. در انتها نتایج حاصل از اعمال این روش­ها بر روی قاب­های ۴، ۱۰ و ۱۸ طبقه مهاربندی شده و مهاربندی نشده فولادی با یکدیگر مقایسه و بحث و بررسی­های لازم صورت گرفته است.
۱-۲-فرضیات تحقیق
فرضیات اعمال شده در این تحقیق عبارتند از :
تحلیل الاستیک خطی
چشم­پوشی از اثرات اندرکنش خاک و سازه
استخراج قاب­ها بصورت دو بعدی از کل سازه
چشم­پوشی از ضوابط طراحی لرزه­ای و جزئیات اتصالات
۱-۳-لزوم انجام تحقیق
در مناطق لرزه­خیز مانند کشور ما ایران، نیاز مبرمی به طراحی بهینه سازه­های مقاوم در برابر زلزله می­باشد. طراحی بهینه این سازه­ها نقش بسزایی در کاهش آمار خسارات و تلفات ناشی از زلزله دارد. در اکثر تحقیقات صورت گرفته که در فصل آتی به آنها اشاره می­گردد، فرضیات ساده کننده زیادی مورد استفاده قرار گرفته­اند که در میان آنها می­توان به قاب برشی^[۱۷]، ستون قوی-تیر ضعیف^[۱۸] و غیره اشاره کرد. علاوه بر این فرضیات، هدف بسیاری از تحقیقات سال­های اخیر، مقایسه روش­های بهینه­سازی با یکدیگر و کاهش زمان همگرایی نتایج بوده است. بنابراین لزوم تحقیقی که در آن، بهینه­سازی با بهره گرفتن از قیود طراحی موجود در مبحث ۱۰ مقررات ملی ساختمان ایران (۱۳۸۷) و استاندارد ۲۸۰۰ (ویرایش سوم) و اعمال بارگذاری واقعی زلزله انجام شده باشد، به شدت احساس می­ شود.
۱-۴-شیوه تحقیق
برای طراحی یک سازه مقاوم در برابر زلزله، یکی از بهترین روش­های توصیه شده در آیین­ نامه­ های طراحی، روش تحلیل طیف پاسخ (RSA) می­باشد. در این روش، پاسخ­های سازه در محدوده الاستیک خطی می­باشند و برخلاف روش تحلیل تاریخه زمانی، متغیر زمان از پاسخ حذف می­ شود ]۴[. برای انجام این روش، در ابتدا باید تحلیل مودال^[۱۹] صورت گرفته و فرکانس­های طبیعی سازه محاسبه شوند. سپس با بهره گرفتن از طیف طرح، که در آن تمامی فرکانس­های ممکن در مقابل پاسخ­های حداکثر رسم شده ­اند و با بهره گرفتن از روش­ آماری ترکیب مربعی کامل (CQC)^[20]،پاسخ­های حداکثر سازه محاسبه ­شوند. بنابراین تابعی در محیط MATLAB برای تولید طیف پاسخ الاستیک نوشته شده است که طیف جا به ­جایی (Sd)^[21]، شبه سرعت (Spv)^[22] و شبه شتاب (Spa)^[23] زلزله دلخواه را با بهره گرفتن از حل عددی روش خطی نیومارک، برای محدوده دوره تناوب و میرایی دلخواه، محاسبه می­نماید.
بجای استفاده از برنامه ­های تجاری آماده، برنامه­ای در محیط MATLAB نوشته شده است که قادر به انجام تحلیلهای استاتیکی، P-Delta و دینامیکی طیف پاسخ می­باشد. این برنامه بر­اساس روش المان محدود (FEM)^[24] نوشته شده است، برای ایجاد محیطی کاربر پسند، ورودی­های برنامه در فایل پیوست اکسل (Excel) به برنامه معرفی می­شوند. در این فایل باید مختصات گره­ها، شماره المان­ها و گره­های ابتدا و انتهای آن­ها، درجه آزادی هر گره، بارهای متمرکز استاتیکی در هر گره، بارهای یکنواخت بر روی هر المان، مشخصات هر المان که شامل مدول الاستیسیته و جرم مخصوص می­باشند و در انتها شتابنگاشت زلزله مورد نظر و میرایی ثابت سازه، وارد شوند. شکل ۱-۲ فلوچارت برنامه نوشته شده را نشان می­دهد.