کلیات تحقیق

۱-۱- مقدمه

فعالیت بدنی و ورزش یکی از مهم ترین فعالیت های بشر امروز است. شواهدی وجود دارند که نشان می دهند، فعالیت بدنی از جنبه جسمانی، روانی، اجتماعی و احساسی برای افراد سنین گوناگون فواید زیادی در بر دارد. فعالیتهای حرکتی و ورزشی به لحاظ ایجاد تعادلهای فیزیولوژیکی و بهبود بخشیدن عملکردهای حیاتی بدن، سلامتی و شادابی تن و روان فرد را در پی دارد و از طرفی برخورداری افراد از سلامت و بهداشت جسمی- روانی، بقاء و خود شکوفایی یک جامعه را تضمین میکند.

شواهدی وجود دارد که نشان می دهد ارتباط بین آگاهی و نگرش نسبت به عملکرد مفید و فعالیت بدنی منظم در بین افراد وجود دارد. شناخت خصوصیات فردی و آگاهی از نگرشها و گرایشهای افراد به فعالیتهای حرکتی و ورزشی نقش مهمی در تصمیمگیریهای تربیتی، آموزشی و بهداشتی دارد و میتواند دستاندرکاران و متولیان ورزش را در فراهم کردن امکانات متناسب با تمایلات، تواناییها و نیازهای جسمی- روانی افراد به منظور ایجاد زمینه های لازم برای توسعه و گسترش فعالیتهای حرکتی و ورزشی و برنامه ریزی واقع بینانه و اصولی کمک نماید. به نظر می رسد بررسی میزان آگاهی و نگرش سنجی افراد از عوامل مؤثر ترغیب آنها به انجام فعالیت های حرکتی و ورزشی می باشد.
دوران نوجوانی دورانی است که زمینه بسیاری از بیماری های پرخطر سنین میانسالی و کهنسالی از آن نشأت می گیرد(عطارزاده حسینی ،۱۳۸۳). دانش آموزان به عنوان رکن اساسی نظام آموزشی کشور در دستیابی به اهداف نظام آموزشی، نقش و جایگاه ویژه ای دارند. امروزه عملکرد دانش آموزان در زمینه ورزش و فعالیت های جسمانی مقوله ای مهم، ومورد توجه دست اندرکاران تعلیم وتربیت است. بهبود ورزش در مدارس، بخصوص مقطع دبیرستان، نه تنها موجب سلامت روح و جسم فراگیران می شود، بلکه نشاط جامعه و بهبود عملکرد تحصیلی فراگیران در سایر زمینه ها را نیز به همراه دارد.

۱-۲- بیان مسئله تحقیق

از دیرباز داشتن فعالیت بدنی منظم در اقشار مختلف مردم، آرمان متعالی جوامع بوده است(آرنت و همکاران^[۱] ،۲۰۰۰ ؛ ماکن هاپت^[۲] ،۲۰۰۲). علی رغم تأیید وجود چنین یافته ای، هنوز بسیاری از جوامع با نبود یا کمبود فعالیت بدنی دراقشار مختلف خود مواجه اند. این امر در حالی است که فعالیت بدنی منظم یکی از مهم ترین مؤلفه های اثرگذار بر سبک زندگی سالم محسوب می شود(کاماردین و فازی ،۲۰۰۷). یافته های اخیر نشان می دهند فعالیت بدنی آثار مثبت و معناداری بر سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی افراد در تمامی دوره های زندگی دارد و ابزاری کارآمد در ارتقای کیفیت زندگی اقشار مختلف مردم است(کاماردین و فازی^[۳] ،۲۰۰۷). فعالیت بدنی منظم به عنوان یک رفتار مهم ارتقاء دهنده سلامت باعث پیشگیری و یا به تأخیر انداختن انواع بیماری های مزمن و مرگ و میر زودرس می گردد، همچنین در کاهش خطر بیماری های مغزی، قلبی، فشارخون، چاقی و غیره نیز موثر است(لی سی دی و بلر^[۴] ،۲۰۰۳).
میزان پیشنهادی فعالیت بدنی برای نوجوانان به منظور دست یابی به این فواید بین ۳۰ تا۶۰ دقیقه فعالیت متوسط تا شدید در روز است. اما تحقیقات انجام شده ی اخیر نشان داده اند که فعالیت جسمانی در نوجوانان کاهش یافته است، این روند کاهش به طور فزاینده در میان دانش آموزان دبیرستانی ادامه می یابد و تا بزرگسالی تداوم پیدا می کند(گیلمن و همکاران^[۵] ،۲۰۰۱). بر اساس یک مطالعه کشوری ۶۰ درصد از دانش آموزان ایرانی کم تحرک بودند و میزان فعالیت جسمانی دانش آموزان با افزایش پایه تحصیلی کاهش یافته است و در دختران این کاهش شایع تر از پسران بوده است(همشهری آنلاین ،۱۳۸۸). همچنین، در مطالعه ای که درسال ۲۰۰۶ در ایالات متحده ی آمریکا انجام شد، به این نتیجه رسیدند که فقط ۸/۳۵ درصد دانش آموزان دبیرستانی، میزان پیشنهادی فعالیت بدنی را انجام می دهند (هاشمی ،۱۳۸۸). همچنین درطی تحقیقات دیگری محققان دریافتند که نگرش و تلقی دانش آموزان نسبت به فعالیت بدنی از دوره راهنمایی به دبیرستان، میل به منفی تر شدن دارد و شرکت در فعالیت بدنی نیز رو به کاهش می رود. ایروان^[۶] درسال ۲۰۰۷ معتقد بود افزایش وزن به طور قابل ملاحظه ای بلافاصله بعد از دوران دبیرستان افزایش می یابد که ممکن است به طور مستقیم به کاهش فعالیت های بدنی نسبت داده شود.
درایران، یکی از موانع مهم افزایش فعالیت بدنی عدم وجود آگاهی در مورد مزایای فعالیت بدنی وهمچنین، عدم وجود اطلاعات کافی در مورد سطوح و محدوده فعالیت جسمانی و ورزش می باشد(سازمان جهانی بهداشت^[۷] ،۲۰۰۳). آنچه مسلم است ادراک و نگرش افراد به موانع و مزایای مشارکت در فعالیت بدنی، عاملی اثرگذار بر تصمیم گیری های آنان در مشارکت در فعالیت منظم و سلامت محور است. لذا، ارزیابی ادراک و نگرش افراد به فعالیت های حرکتی، جایگاه ویژه ای را در پژوهش های کاربردی به خود اختصاص داده است(دفلاندر و کرانت^[۸] ،۲۰۰۴). آلپورت^[۹] نگرش را نوعی آمادگی ذهنی و عصبی سازمان یافته با تجربه تعریف می کند که بر واکنش به تمامی موضوعات و موقعیت های وابسته به نگرش تأثیری پویا ومستقیم بر جای می گذارد(عطارزاده حسینی ،۱۳۸۳ ؛ سیرز و همکاران^[۱۰] ،۱۹۹۱). نگرش ها از باورهای ما نسبت به افراد و اشیاء متولد شدند. آنها رفتارهای ما را به روش های بی شمار شکل دادند و مشارکت ما را در فعالیت ها و اهدافی را که بنا نهادیم و آنهایی را که تصمیم به ترک آنها گرفتیم را تعیین می کنند. عقاید و نگرش ها از طریق حرکات و زبان افراد بیان می شود. علت مطالعۀگستردۀ مفهوم نگرش در سال های اخیر، توانایی شناخته شده آن درتأثیرگذاری برعملکرد افراد است. نظر به این که نگرش بر رفتار اثر می‌گذارد و با رفتار یک رابطه علت و معلولی دارد. دستیابی به نگرش افراد بهترین راه تشخیص رفتار مشارکتی افراد در فعالیت های حرکتی است(زاکاریان و همکاران^[۱۱] ،۱۹۹۴). ارتقای دیدگاه و نگرش مثبت به تربیت بدنی عنصر مهمی در پی فعالیت های جسمانی مادام العمر است(سیلورمن و ساب رامانیام^[۱۲] ،۱۹۹۹).
نکتۀ مهم قابل ملاحظۀ پژوهشگران، نگرش نوجوانان و جوانان به ورزش است. به زعم اکثرآنان، دوره‌های سنی جوانی و نوجوانی دوره هایی اند که نگرش ها رشد می کنند و علاوه برشکل گیری، زمینه برای تغییر مساعد آن ها فراهم است(تولسون و چررت^[۱۳] ،۱۹۹۴). رفتارهای دانش آموزان متأثر از باورها و نگرش های آنها است. شناخت این نگرش ها به معنای اصلاح برنامه های کلاسی و آموزش می باشد. ترودئا و همکاران^[۱۴].(۱۹۹۸)، پاسخ گویی به نیازهای دانش آموزان را دردوره های تحصیلی پایین مهمتر از مقاطع تحصیلی بالاتر می دانند، چون آنها نگرش مثبت و تجربه لازم را برای مشارکت ورزشی در سالهای آتی بدست می آورند. در تربیت بدنی، کسب شناخت از باورهای دانش آموز یک منبع مهم برای درک نگرش ها و علایق آنها و مشارکت انها در برنامه کلاسی است(استراند و اسکانتلینگ^[۱۵] ،۱۹۹۴). یک رابطه مثبت و قابل توجه بین نگرش های دانش اموزان دبیرستانی نسبت به تربیت بدنی و شرکت در فعالیت های اوقات فراغت وجود دارد( چانگ و فیلیپ^[۱۶] ،۲۰۰۲).
با توجه به نقش فعالیت بدنی و ورزش در سلامت افراد، بخصوص دانش آموزان و با توجه به نتایج تحقیقات متعدد مبتنی بر آثار مفید و مثبت ورزش و فعالیت بدنی، در این پژوهش محقق به دنبال این است که میزان آگاهی، نگرش و عملکرد دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش چقدراست؟
۱-۳- ضرورت و اهمیت تحقیق
فعالیت بدنی عمدتاً به عنوان ضرورتی برای رشد و تکامل طبیعی کودکان و نوجوانان شناخته می شود. شرکت در فعالیت بدنی منظم، در کاهش خطر ابتلا به چاقی، بیماری قلبی وعروقی، فشار خون، دیابت نوع دو، سرطان روده، استئو آرتریت(ساییدگی مفصلی) و پوکی استخوان بزرگسالان مؤثر است. یکی از اهداف سازمان جهانی بهداشت تا سال۲۰۱۰، افزایش تعداد افرادی است که برای حفظ سلامت، فعالیت جسمانی کافی داشته باشند(سعید ،۱۳۸۶ ص۸۶-۷۱). همچنین فعالیت جسمانی به عنوان یک شاخص مهم جامعه سالم^[۱۷] در سال۲۰۱۰ مدنظر بوده است(پانا و همکاران^[۱۸] ،۲۰۰۴). ون مچلن^[۱۹] (۱۹۹۷)معتقد است فعالیتهای بدنی طولانی مدت، به عنوان بهترین گزینه برای سلامتی جامعه است (وکیلی ،۱۳۸۹). فعالیت جسمانی متوسط می تواند توسط هرکس ، در هر روز از زندگی و بدون هیچ هزینه ای انجام شود. فعالیت بدنی متوسط باید در تمام روزهای هفته یا حداقل ۵ روز درهفته انجام شود تا اثرات بهداشتی مثبت داشته باشد و فعالیت بدنی شدید نیز باید۳ روز درهفته انجام شود(پاهو^[۲۰] ،۲۰۰۲).
فعالیت بدنی به عنوان یک عامل تعیین کننده مهم در بهبود سلامت جسمی شناخته شده است ولی رفتارهای فعالیت بدنی نیز با بسیاری از حالت های مثبت روانشناسی ارتباط دارد. تاثیری که فعالیت بدنی روی جسم دارد با بهبود تصور، کنترل وزن و اخلاق است که نقش اساسی در نتیجه وضعیت روانی بازی می کند. اعتماد به نفس پایین، تبعیض اجتماعی، نگرانی، افسردگی و خود کشی همگی با افزایش در صد چربی بدن یا وضعیت وزن نا سالم در ارتباط هستند. به طور کلی این یافته ها به اهمیت فعالیت بدنی روی سلامت اجتماعی ، ذهنی و جسمی شخص اشاره می کند(پاولیک و کینلن^[۲۱] ،۲۰۰۷).
با وجود این، از سال ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۹ میزان فعالیت جسمانی دانش آموزان از۴۲ درصد به۲۹درصد کاهش داشته است. در سال۲۰۰۰ ، نزدیک به نیمی از گروه سنی۲۱-۱۲ سال فعالیت جسمانی منظم نداشتند و در سال ۲۰۰۱، فقط ۳۰ درصد از افراد ۱۸سال و بزرگتر فعالیت جسمانی منظم داشتند. اهمیت دادن به فعالیت های بدنی و ورزش مدرسه ای به حدی اهمیت یافته که توجه جهانی به آن رو به افزایش است و مسؤلان ارشد تربیت بدنی ورزش دنیا، به خصوص آموزش و پرورش را به چالش کشیده اند، به طوری که درچند دهه اخیرموضوع تربیت بدنی و ورزش مدرسه ای درسطر اول اولویت های برنامه ای و پژوهشی بسیاری ازکشورها و نهادهای بین المللی قرار گرفته است(بایلی و دیسمور^[۲۲] ،۲۰۰۴).
مطالعه نگرش به فعالیتهای حرکتی و ورزشی به عنوان خواستگاه رفتار آگاهانه در جهت نیل به اهداف بهزیستی و تندرستی از اهمیت زیادی برخوردار است. بدین منظور شناخت خصوصیات فردی و آگاهی از نگرشها و گرایشهای افراد به فعالیتهای حرکتی و ورزشی نقش مهمی در تصمیمگیریهای تربیتی، آموزشی و بهداشتی دارد و میتواند دستاندرکاران و متولیان ورزش را در فراهم کردن امکانات متناسب با تمایلات، تواناییها و نیازهای جسمی- روانی افراد به منظور ایجاد زمینه های لازم برای توسعه و گسترش فعالیتهای حرکتی و ورزشی و برنامه ریزی واقع بینانه و اصولی کمک نماید. آثار متقابل حضور در فعالیت های حرکتی و ورزشی بر نگرش افراد، متفاوت بودن این نگرش ها با توجه به ویژگی های متفاوت فردی، همسان نبودن نیازها، تفاوت در میزان بهره مندی از تأثیرات حرکت و فعالیت های ورزشی، و به طور کلی درهم آمیختگی زندگی فردی و اجتماعی عواملی اند که بیش از پیش اهمیت پرداختن به مقولۀ نگرش را یادآور می شوند و بر تأثیرات اجتماعی و انکارناپذیر فعالیت های حرکتی و ورزشی صحه می گذارند(رمضانی نژاد ،۱۳۷۶ ؛ ماتی و چریستور^[۲۳] ،۱۹۹۸ ؛ ساندرز و ممری^[۲۴] ،۱۹۹۰ ؛ تری^[۲۵] ،۱۹۹۶).
اهمیت آگاهی ازفعالیت بدنی در ارتقای میزان مشارکت نوجوانان در این فعالیت ها، به طور کلی ثابت شده است. اما امروزه یافته های تحقیقاتی، کاهش مداوم آگاهی و نگرش نسبت به ورزش در میان دانش آموزان ،به خصوص دانش آموزان دبیرستانی را نشان می دهند، به همین دلیل در این تحقیق به بررسی میزان آگاهی، نگرش و عملکرد دانش آموزان دبیرستانی شهرستان یزد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش خواهیم پرداخت.

۱-۴- اهداف تحقیق

برای این تحقیق یک هدف کلی، یک هدف آرمانی، یک هدف کاربردی و چهار هدف ویژه متصور است. که به شرح ذیل بیان می شود:

۱-۴-۱- هدف کلی

بررسی میزان آگاهی، نگرش و عملکرد دانش آموزان دبیرستانی شهرستان یزد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش.

۱-۴-۲- هدف آرمانی

دانش آموزان دبیرستانی جهت کسب سلامتی و بهبود عملکرد ورزشی و فعالیت بدنی، باید آگاهی و نگرش مطلوبی نسبت به فعالیت بدنی و ورزش داشته باشند.

۱-۴-۳- اهداف ویژه

۱- توصیف ویژگی های جمعیت شناختی دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد
۲- تعیین میزان آگاهی دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش
۳- تعیین میزان نگرش دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش به تفکیک پایه تحصیلی
۴- تعیین میزان عملکرد فعالیت بدنی دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش به تفکیک پایه تحصیلی
۵- تعیین ارتباط بین نگرش به فعالیت بدنی و میزان آگاهی از فعالیت بدنی در دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد
۶- تعیین ارتباط بین نگرش به فعالیت بدنی و عملکرد فعالیت بدنی در دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد
۷- تعیین ارتباط بین آگاهی به فعالیت بدنی و عملکرد فعالیت بدنی در دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد
۸- مقایسه آگاهی نسبت به فعالیت بدنی در بین دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد به تفکیک پایه تحصیلی
۹- مقایسه نگرش نسبت به فعالیت بدنی در بین دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد به تفکیک پایه تحصیلی
۱۰- مقایسه عملکرد نسبت به فعالیت بدنی در بین دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد به تفکیک پایه تحصیلی

۱-۵- سؤالات تحقیق

۱- ویژگی های جمعیت شناختی دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد چگونه است؟
۲- میزان آگاهی دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش در هر پایه تحصیلی چگونه است؟
۳- میزان نگرش دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش در هر پایه تحصیلی چگونه است؟
۴- میزان عملکرد دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش در هر پایه تحصیلی چگونه است؟
۵- آیا بین نگرش به فعالیت بدنی و میزان آگاهی دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد ارتباط معنی داری وجود دارد؟
۶- آیا بین نگرش به فعالیت بدنی و عملکرد فعالیت بدنی دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد ارتباط معنی داری وجود دارد؟
۷- آیا بین میزان آگاهی نسبت به فعالیت بدنی و عملکرد فعالیت بدنی دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد ارتباط معنی داری وجود دارد؟
۸- آیا بین میزان آگاهی دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش به تفکیک پایه تحصیلی اختلاف معنی داری وجود دارد؟
۹- آیا بین میزان نگرش دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش به تفکیک پایه تحصیلی اختلاف معنی داری وجود دارد؟
۱۰- آیا بین میزان عملکرد دانش آموزان پسر دبیرستانی شهرستان یزد نسبت به فعالیت بدنی و ورزش به تفکیک پایه تحصیلی اختلاف معنی داری وجود دارد؟

۱-۶- تعاریف مفهومی و عملیاتی مفاهیم و متغیّر ها

۱-۶-۱- آگاهی نسبت به فعالیت بدنی و ورزش

تعریف مفهومی: یعنی میزان دانش، اطلاعات و آشنایی دانش آموزان نسبت به مفاهیم مرتبط با فعالیت بدنی و ورزش.
تعریف عملیاتی: به مجموع امتیازات کسب شده توسط دانش آموزان با بهره گرفتن از پرسشنامۀ محقق ساخته در سئوالاتی که برای اندازه گیری میزان آگاهی طراحی شده است.

۱-۶-۲- نگرش نسبت به فعالیت بدنی و ورزش

تعریف مفهومی: نگرش همان طرز فکر، عقیده و میزان آمادگی فرد برای انجام فعالیت بدنی و ورزش می باشد.