بازرسی یعنی بازبینی و بررسی به منظور یافتن چیزی است. جستجو و بازرسی امری تصادفی یا اتفاقی نیست، بلکه کاملاً هدایت شده و سازمان یافته است.
بازرسی یعنی تفحّص یک خانه یا چندین آپارتمان یا محوطه ساختمان یا بازرسی بدنی یک فرد به منظور کشف اموال غیر قانونی، مسروقه یا قاچاق یا شواهد ومدارکی که در تعقیب قانونی یک عمل مجرمانه و متهم کردن فرد قابل استفاده می باشند.
مأمورین تحقیق انواع مختلفی از تحقیق را انجام میدهند. آنها صحنه های جرم، مظنونین، اجساد، خودروها، اتاق های هتل، آپارتمان ها، منازل و دفاتر اداری را جستجو و بازرسی می کنند.
قانون گذار در اصول ۳۹،۳۷،۲۵،۲۳،۲۲،۲۰،۱۹ قانون اساسی کشورمان بر کرامت انسان ارج نهاده و هرگونه تعرضی را جرم میداند و متخلف را برای قانون، مستحقّ مجازات دانسته است و در ق.آ.د کشورمان از ماده ۷۸الی ۱۱۱ نحوه بازرسی اماکن و منازل و کشف و ضبط آلات و عدوات جرم را مشروحاً توضیح داده است. با نگرش به اصول اشاره شده در قانون اساسی و قوانین ذکر شده، مشخص می شود کلیه اقدامات ضابطین قضایی در خصوص بازرسی از اماکن و منازل و بازرسی اتومبیل و افراد بایستی با اخذ مجوز قانونی ودر نظر گرفتن کلیه شرایط قانونی صورت پذیرد (ام.هس و بنت،۱۳۸۵: ۲۰۵-۲۰۶).

۲-۴-۲-۳-۴-۱)شرایط توجیه پذیری و قانونی بودن یک بازرسی:
حکم بازرسی صادر شده باشد.
بازرسی با اجازه دادن طرف مقابل همراه باشد.^[۵۲]
بازرسی منضم به بازداشت قانونی باشد.
وضعیت اضطراری وجود داشته باشد ( همان:۲۰۸).
۲-۴-۲-۳-۴-۲)جستجو و بازرسی با حکم:
به منظور اخذ حکم بازرسی معتبر، مأموران باید دو مورد از ملزومات قانونی بسیار مهم را رعایت کنند.
داشتن دلیل احتمالی برای اینکه در مکان مورد نظر شواهد ومدارک دال بر جرم وجود دارد.
آن مدارک را توصیف کنند ( کرارفورد^[۵۳]، ۱۳۷۸: ۲۷).
۲-۴-۲-۳-۴-۳)بازرسی با رضایت و کسب اجازه:
بازرسی و جستجوی بدون حکم در صورت رضایت از جانب فردی که صلاحیت انجام چنین کاری را داشته باشد. امکان پذیر است. این فرد می تواند همسر یا هم اتاقی بوده ودر صورت بازرسی مکان تجاری، شریک تجاری یا مالک خودرو و غیره باشد.
۲-۴-۲-۳-۴-۴)بازرسی همراه با بازداشت:
هر گونه بازداشت قانونی که همراه بازرسی فرد بازداشتی صورت گیرد جهت محافظت مأموران بازداشت کننده و دیگران و همچنین جلوگیری از امحاء شواهد و مدارک است. ممکن است هر گونه سلاح یا مواد یا شیء خطرناک که در طول بازرسی کشف می شود، جمع آوری و توقیف گردد (ام.هس و بنت،۱۳۸۵: ۲۱۱-۲۱۳).
۲-۴-۲-۳-۴-۵)بازرسی در یک وضعیت اضطراری:
در مواردی که مأموران پلیس به وجود موردی احتمالی اعتقاد دارند اما زمانی برای اخذ حکم ندارند. توضیح اینکه شرایط اضطراری که نیاز به بازرسی آنی را ایجاب می کند زمانی به وجود می آید که خطر خشونت یا جراحت برای مأموران یا دیگران، خطر فرار سوژه یا احتمال امحا یا پنهان کردن مدارک وجود داشته باشد ( هال^[۵۴],۱۳۷۵: ۲۵).
۲-۴-۲-۳-۴-۶)انواع بازرسی:
انواع بازرسی عبارتند از : بازرسی ساختمان- بازرسی زباله یا سطل های زباله- بازرسی خودرو- بازرسی مضنون- بازرسی بدنی- بازرسی دقیق- بازرسی دانش آموزان- بازرسی و باز بینی اجساد (ام.هس و بنت^[۵۵]،۱۳۸۵: ۲۲۸-۲۴۵).
۲-۴-۲-۳-۴-۷)محدودیت اصلی در بازرسی:
تمام بازرسی ها یک محدودیت دارند. و آن اینست که حیطه آن باید محدود شود. بازرسی کلی بر خلاف قانون اساسی است. با در نظر داشتن محدودیت های قانونی در بازرسی، اکنون خود بازرسی را مد نظر داشته و با بازرسی و جستجوی صحنه جرم آغاز کنید. گرچه هر صحنه جرمی منحصر به فرد است، اما از برخی راهکار های کلّی می توان بهره برد (ام.هس و بنت،۱۳۸۵: ۲۱۵).
۲-۴-۲-۳-۴-۸)جستجوی صحنه جرم:
یکی از وظایف اصلی مأموران کشف جرم، جستجوی بازرسی قانونی و کامل صحنه جرم است. هر چند شواهد ومدارک در ابتدا قابل روئیت نیستند، اما در اکثر صحنه های جرم به نوعی وجود دارند. هدف از جستجو و بازرسی در طول یک تحقیق، در صحنه جرم یا جای دیگر، کشف شواهد و مدارکی است. که در موارد ذیل کمک می کند:
تشخیص وقوع یک جرم و نوع خاص آن.
تشخیص زمان وقوع جرم
شناسایی مجرم
توضیح چگونگی وقوع یک جرم
پیشنهاد و ارائه دلایل وقوع جرم
طی یک جستجو یا بازرسی موفقیت آمیز از صحنه جرم، تمام شواهد و مدارک موجود بایستی مشخص، شناسایی و حفظ شوند.
۲-۴-۲-۳-۴-۹)سازماندهی جستجوی صحنه جرم:
پس از رسیدگی به موارد اضطراری، محافظت از صحنه جرم، یافتن و فراخواندن شاهدان برای مصاحبه، تکمیل عکس برداری و ترسیم کروکی صحنه جرم، باید یک برنامه جستجو تنظیم گردد. همچنین باید یک ستاد جستجو خارج از صحنه برای جلوگیری از امحاء شواهد و مدارک تشکیل شود. لذا سازماندهی جستجو شامل تقسیم وظایف، انتخاب الگوی جستجو، به کارگیری نیروها و تجهیزات و دادن دستورات لازم می شود (همان:۲۱۶-۲۱۷).
۲-۴-۲-۳-۵)مدارک عینی:
پیشینه علوم قانونی امروز، به سال ۱۹۱۰ بر می گردد.زمانی که دکتر ادموند لوکارد^[۵۶]، جرم شناس فرانسوی «اصل تبادل»^[۵۷]، را بنیان نهاد. این فرضیه اساسا بیان می کند که مجرم همیشه چیزی را از صحنه جرم برداشته یا مدرک جرمی را از خود به جا می گذارد.
هر صحنه جرمی داستانی را بیان می کند. نکته مهم، کلید کشف اشیاء یا مدارکی است که نتیجه آغاز، میانه و پایان غم انگیزی را آشکار می سازد. هیچ شی ای هر قدر کوچک و بی ارزش باشد، نباید نادیده گرفته شود. هدف اصلی یک تحقیق، یافتن مشخص کردن و نگهداری شواهد و مدارک جهت تشخیص حقایق پرونده، بررسی آتی در آزمایشگاه و ارائه مستقیم در دادگاه می باشد (وکسلر^[۵۸], ۲۲:۱۳۷۸-۲۵).
اخیراً جمع آوری شواهد و مدارک به علت اهمیّت آن در محاکمات معروف، مرکز توجه واقع شده است. این موضوع آگاهی و هوشیاری مردم را نه فقط نسبت به جمع آوری شواهد و مدارک بلکه اهمیت ذخیره، نگهداری و بررسی آنها را نیز ارتقاء بخشیده است (برچر^[۵۹],۱۳۷۸: ۶۶ ).
۲-۴-۲-۳-۵-۱)تعریف مدرک عینی:
هرچیز واقعی است که در تشخیص حقایق یک پرونده کمک می کند.مدرک عینی را می توان روئیت کرد لمس نمود، بویید یا چشید؛ آن نیمه جامد یا مایع است؛ بزرگ یا خیلی کوچک می باشد. ممکن است در صحنه جرم نزدیک شما و یا مایل ها دورتر باشد. احتمال دارد که همراه مظنون یا قربانی باشد.
برخی شواهد ومدارک، جرمی را به جرم مشابه یا مظنونی را به مظنون دیگر مرتبط می سازد. شواهد و مدارک می توانند در حالی که پرونده ظاهراً به نتیجه نرسیده، سرنخ های تازه ای را مهیّا کنند. علاوه بر این، شواهد ومدارک، اثبات کننده اظهارات شاهدان نمی شوند. یک جرم باید به وسیله تحقیق مستقل و شواهد و مدارک عینی اثبات شود.
۲-۴-۲-۳-۵-۲)انواع مدارک عینی:
۱-مدارک بسیار کوچک: اقلام بسیار کوچک از قبل مو یا الیاف به شواهد و مدارک بسیار کوچک ^[۶۰]موسومند. ۲-۲-مدارک مستقیم:شواهد ومدارک مستقیم^[۶۱]یک حقیقت را بدون نیاز به مدارک دیگر اثبات می کند.
۳-مدارک قاطع: شواهد ومدارکی که به وسیله قانون مشخص شده اند. مدارک قاطع^[۶۲] نامیده می شوند.
۴-شواهد ومدارک فرعی:شواهد و مدارکی که صرفا فردی را مجرم می سازند، مانند رد پای مظنونی که نزدیک صحنه جرم یافت شده، شواهد و مدارک فرعی^[۶۳] خوانده می شود. تصوّر غلط عموم این است که شواهد ومدارک فرعی بدون حقایق دیگر برای تأیید آنها، قابل قبول نخواهد بود؛ اما بسیاری از محکومیت ها در اصل طبق شواهد ومدارک فرعی حاصل شده اند.
۵-شواهد ومدارک تبرئه کننده:^[۶۴]یعنی مدارک عینی که بی گناهی شخص را اثبات می کند. به طور مثال، داشتن گروه خونی متفاوت از گروه خونی یافت شده در یک صحنه قتل موجب تبرئه ی مظنون می شود.
۶-شواهد و مدارک مربوط:^[۶۵] این شواهد مظنون را به جرم مرتبط می سازند.مدارک مربوط عبارتند از آثار انگشت، ردپا، لکه خون، مو والیاف.
شواهد و مدارک اساسی جرم:^[۶۶]مشخص می کنند که جرمی رخ داده است. برخلاف عقیده عوام، اساس جرم در یک پرونده قتل، جسد نیست بلکه حقیقتی است که مرگ از یک عمل مجرمانه ناشی شده است. شواهد و مدارک اساسی جرم، عناصر جرم را تأیید می کنند. آثار ابزار روی درب ورودی، مدارک اساسی جرم در سرقت از اماکن است.شواهد و مدارک عینی کافی نیستند. به منظور ارزشمند بودن شواهد ومدارک، باید آنها به طور قانونی جمع آوری، ضبط و به طور صحیح و قانونی پردازش شوند (ام.هس و بنت^[۶۷]،۱۳۸۵: ۲۶۶-۲۶۸).
۲-۴-۲-۳-۵-۳)پردازش شواهد ومدارک عینی:
پردازش شواهد و مدارک عینی عبارت است از: کشف، شناسایی و بررسی آنها؛ جمع آوری، ثبت و مشخص کردن آنها؛ بسته بندی، انتقال و نگهداری؛ ارائه آنها در دادگاه و امحاء مدارک پس از بسته شدن پرونده.
۲-۴-۲-۳-۵-۴)مدارک عینی که اغلب مورد بررسی قرار می گیرند:
آثار انگشت – آثار صدا – رد لاستیک وکفش – آثار گاز گرفتگی – ابزار و آثار ابزار – اسلحه ومهمّات – شیشه – خاک ومواد معدنی – مایعات بدن( از قبیل خون) – مو والیاف – عایق ایمنی – طناب و نوار چسب – مواد مخدر – اسناد- آثار و نشانه های رختشویی و خشکشویی( همان:۲۸۷).
۲-۴-۲-۳-۶)کسب اطلاعات:
مطالب و اطلاعات بدست آمده از طریق بازجویی و تحقیق ومدارک عینی به یک اندازه مهم هستند. بسیاری از پرونده های مختومه بر مدارک عینی و هم بر اطلاعات کسب شده از طریق مصاحبه و بازجویی اتکا داشته است. مدارک عینی می توانند پایه واساسی را برای بازجویی و تحقیق از افراد در باره یک جرم ایجاد کنند و باز جویی می تواند سر نخ هایی را برای یافتن مدارک عینی فراهم سازد. هر کدام از موارد مذکور یا هر دو، اطلاعات و مطالب لازم را برای به انجام رساندن موفق یک تحقیق جنایی مهیّا می سازند.
۲-۴-۲-۳-۶-۱)منابع اطلاعات:
علاوه بر مدارک عینی، سه منبع اصلی اطلاعات موجود است.
گزارش و یادداشت ها، از جمله موارد یافت شده در اینترنت؛