درباره ریشه واژه بیمه دیدگاه و نگرشهای متفاوتی وجود دارد:
۱-۲-۲ در فرهنگ معین آمده است که برخی بر این باورند که این واژه از زبان هندی و واژه بیمه گرفته شده است و ریشه سانسکریت دارد که با واژه بیمه در زبان پارسی هم ریشه است.
۲-۲-۲ برخی دیگری بر این نظرند که بیمه ترجمه واژه روسی"استراخووانی” به معنای ضد بیم و ترس است و استدلال می کنند که نخستین بار روس ها در ایران به کارهای بیمه ای پرداختند.به همین جهت نزدیکی دو واژه بیم و بیمه در ذهن مردم سراینده ای را بر آن داشته است تا از سر شکوه و درد بگوید:
بر هر که رسد بیمی بر بیمه نماید رو در بیمه ام و در بیم این با که توان گفتن
برخی از مولفان نیز واژه بیمه را یکسره واژه فارسی می دانند و به استناد کتاب ابواسحاق ابراهیم اصطغری می‌گویند که بیمه نام شهری در دیار طبرستان و دیلم بوده است.
۳-۲ قرارداد بیمه:
طبق قانون مدنی ایران، (عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد.)
قرارداد بیمه بین بیمه گر و بیمه گذار که طرفین اصلی عقد هستند و مستقیماً در قرارداد ذی نفع،منعقد می شود. طبق ماده اول قانون بیمه ایران مصوب سال ۱۳۱۶ “بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می کند در ازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه، خسارت وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد".
متعهد را “بیمه گر"، طرف تعهد را “بیمه گذار” ، وجهی را که بیمه گذار به بیمه گر می پردازد،"حق بیمه” و آنچه را که بیمه می شود، “موضوع بیمه” نامند.
در عقد بیمه، رابطه حقوقی که بین بیمه گذر و بیمه گر به وجود می آید منشا تعهد است. متعهد که بیمه گر است تعهد می‌کند که تحت شرایط معینی در صورت بروز حادثه که به تعهد بیمه گر تحقق می بخشد از بیمه شده رفع زیان کند.بیمه گذار یا بیمه شده کسی است که دارایی یا شخص او در معرض خطر مورد تعهد بیمه‌گر قرار گرفته باشد. بیمه گذار برای رفع زیان مالی احتمالی یا جبران آثار مالی صدماتی که به جان و سلامت او

وارد می شود، حق بیمه می پردازد و با پرداخت حق بیمه موجب می شود که قرارداد اعتبار یابد.جز بیمه عمر ، اصولاٌ بیمه عقدی است لازم به موجب قانون مدنی ایران،"عقد لازم آن است که هیچ یک از طرفین معامله حق فسخ آن را نداشته باشد مگر در موارد مشخص". هرگاه هر یک از طرفین یا هر دو بتوانند عقد را به میل خود فسخ کنند آن عقد جایز است. عقد، ممکن است برای یک طرف لازم و برای طرف دیگر جایز باشد.
طبق قانون مدنی ایران برای صحت هر معامله شرایط زیر اساسی است:
۱- قصد طرفین و رضای آن
۲- اهلیت طرفین
۳- موضوع معینی که مورد معامله باشد.
۴- مشروعیت جهت معامله
۴-۲ توافق و تنظیم قرارداد و تنظیم بیمه نامه:
در تنظیم قرارداد بیمه گذار معمولاً مستقیما به شرکت بیمه یا نمایدگی آن مراجعه می کند یا نماینده و دلال شرکت بیمه برای تشویق بیمه گذار به محل اقامت او مراجعه و مزایای بیمه یا بیمه های مورد نظر از تشریح و او را به خرید بیمه تشویق می نماید. در هر دو حالت، فرم پیشنهاد بیمه که قبلا بیمه گر آماده کرده است در اختیار متقاضی گذاشته تا آن را تکمیل و پس از امضا به بیمه گر تسلیم کند. در صورتی که پیشنهاد بیمه مورد موافقت بیمه گر قرار گیرد،بیمه نامه تهیه می شود و بیمه گر ان را امضا می کند. سپس خود بیمه گر مستقیماً بیمه نامه امضا شده را برای بیمه گذار می فرستد یا این کار را بر عهده نماینده اش محول می کند.
در واقع بیمه نامه سندی است که دلیل قرارداد بیمه محسوب می شود . در عمل ، بیمه نامه به فرمهای چاپی اطلاق می شود که بیمه گر برای انواع بیمه آماده کرده و حاوی شرایط عمومی بیمه است . علاوه بر شرایط عمومی ، برخی شرایط خصوصی هم به بیمه نامه اضافه می شود.
تنظیم بیمه نامه و درج توافق طرفین قرارداد در بیمه نامه ، نهایتاً ضرورت را دارد زیرا سند کتبی منافع بیمه گذار و بیمه گر را بهتر تأمین میکند. معمولاً برای جلوگیری از اشتباه و سوء تفاهم ، توافق شفاهی یا مبادله تلگرام و تلکس را با صدور گواهی بیمه و بیمه نامه تأیید می کنند.
۵-۲ فواید بیمه:
بیمه داراى مزایاى بسیارى است که از جمله مى توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیمه نوعى خدمت در زمان معین به افراد جامعه است .
- بیمه به عنوان اهرمى مهم در ایجاد نظم اجتماعى و آرامش جامعه است .
- بیمه گذار در پر تو بیمه ، از خطرات احتمالى آینده و نگرانیهاى مربوط به خود یا دارایى خویش ، ایمن مى‌شود و آرامش مى یابد.
- بیمه گـذار بـا پـرداخـت حـق بـیـمـه کـه مـعـمـولاً قـابـل پـرداخـت تـوسـط عـمـوم اسـت ، از تـحـمـل زبـانـهـاى شـدیـد و یـا غـیـر قـابـل تـحـمـل ، مـصـون مـى مـانـد یـا حـداقـل بـا قـبـول ضـررى انـدک ، از تحمل زبانهاى بزرگ رهایى مى یابد.
- بـیـمـه نـقش اقتصادى دارد، در حال حاضر، نقش کلیدى صنعت بیمه در زندگى روزمره افراد جوامع توسعه یافته کاملا آشکار است . تمام صنایع کـوچـک و بـزرگ و بـخـشـهـاى کـشـاورزى ، صـادرات ، واردات ، تـوزیـع کـالا، درمـان ، تأمین اجتماعی ، مسـکـن ، اتومبیل ، لوازم خانگى و…، تحت پوشش بیمه قرار دارند. به دلیل وجود پوشش بیمه است که همه بخشهاى اقتصادى جامعه بکار مى گیرند.
- بـیـمـه سبب ایجاد سرمایه مى شود، زیرا اقساطى را که بیمه گذار (در بیمه عمر و نظایر آن ) مى پردازد، ارزش سرمایه اى ندارند و در معرض هزینه شدن مى باشند. ولى بر اثر عقد بیمه (در بیمه عمر و نظایر آن ) بیمه گذار صاحب سرمایه اى هنگفت مى شود.
- بـیمه یک سرمایه گذارى بى خطر است ، زیرا هرگونه پس انداز، همیشه در معرض خطراتى چون سرقت و از بین رفتن مى باشد. اما سرمایه اى که براى بیمه گذار در شرکت بیمه گرد مى آید، محفوظ است .
۶-۲ اصول معاملات بیمه ای:
معاملات بیمه ای را اصول خاص آن از سایرمعاملات و روابط حقوقی بین افراد متمایز می‎کند و هر یک از طرفین قرارداد اعماز بیمه گرو بیمه گذار ملزم به ایفاء تعهداتی هستند.
۱-۶-۲ اصل حسن نیت
۲-۶-۲ اصل غرامت یا اصل زیان
۳-۶-۲ اصل نفع بیمه پذیر
۴-۶-۲ اصل جانشینی
۵-۶-۲ اصل تعدد بیمه
۶-۶-۲ اصل داوری
۷-۶-۲ اصل علت نزدیک
۸-۶-۲ اصل اتکائی
۷-۲ تاریخچه صنعت بیمه در جهان و ایران
۱-۷-۲ چگونگی پیدایش بیمه و سیر تحول آن:
پژوهشگران بر سر تاریخ بیمه توافق ندارند بعضی معتقدند که بیمه در شکل ابتدایی آن برای نخستین بار چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح پدید آمده ، و برخی دیگر اظهار می دارتد که ششصد قبل از میلاد به وجود آمده است و همچنین در مورد محل پیدایش بیمه نیز نظر های متفاوتی وجود دارد بعضی خاستگاه بیمه را مصر و عراق (بابل) می‎دانند در حالی که برخی دیگر محل پیدایش بیمه را چین و هند ذکر می کنند برخی ادعا کرده‌اند که یونانی ها و رومی ها آغاز گران بیمه بوده اند.
برخی می نویسند: اندیشه مبنایی بیمه به معنای همکاری در سختیها و تقسیم خطر و توزیع خسارت بر دوش افراد و کمک به زیان دیده از قدیم نزد مصری ها هندی ها و رومی ها و عرب ها و ایرانی ها شناخته شده بود.
از آنجا که بیمه نسبت نزدیک با خطر و وقوع حاثه زیان بار دارد و بشر از سپیده دمان تاریخ باخطر روبرو بوده است و مقابل با خطر، زمان و مکان نمی شناسد از این رو می توان گفت زمینه های پیدایش بیمه نزد همه اقوام و ملل در همه سرزمین ها بنا به استعداد و ابتکار هر ملت و نوع فعالیت و دور و نزدیک بودن آنها با خطرها وجود داشته است. احساس خطر با احساس همگرایی و همیاری و خیر خواهی در تمامی نمونه های بیمه ابتدایی به نوعی خود نمایی کرده است ^.
۲-۷-۲ بیمه در قرون وسطی:
در قرون وسطی (۷۴۶-۱۴۵۲) میلادی شاهزادگان ملوک الطوایفی در مقابل مالیاتی که می گرفتند موظف بودند خسارتهایی را که در راه های مملکت آنان به مسافرین و تجار وارد می شد جبران نمایند عمل جبران خسارت در ایالت “آلزاس” نیز وجود داشته است بطوری که هر گاه خانه یکی از اهالی دچار حریق می شد سایر اهالی موظف به ساختن آن بودند. وام دادن با بهره زیاد که به اشکال مختلف توسط یونانیها و رومی ها قبل از میلادعمل می شد قرن اولیه بیمه دریایی را در قرون وسطی پی ریزی کرد.
امکان محدود بسیاری از دریانوردان به آنها اجازه نمی داد بدون مشارکت و همکاری بازرگان که از وضع مساعدی برخوردار بودند با حوادث بزرگ دریایی مقابل کنند. وامی که بازرگانان به دریانوردان می دادند دارای شرایط خاصی بود به این توضیح که اگر کشتی یا محمله آن به دنبال حوادث دریایی از بین می رفت وام دهنده حق مطالبه وام را نداشت. بر عکس وقتی کشتی یا محموله صحیح وسالم به مقصد می رسید علاوه بر استرداد آن سهمی از فروش کالا نیز که به نسبت دوری و نزدیکی راه بین ۱۵ تا ۴۸ درصد متغییر بود دریافت می‌داشت.این عمل را نمی توان بیمه به حساب آورد زیرا خسارت قبل از تحقق خطر پرداخت می شد و حق بیمه بعد از وقوع خسارت مورد محاسبه و مطالبه قرار می گرفت. چنین عملی به شرط بندی و سفته بازی بیشتر شباهت دارد تا بیمه، خاصه آنکه سود حاصل از این کار هیچگونه تناسبی با خطر نداشت. کلیسا که در این دوره تنها مقام مرجع عالی مورد احترام و مطلع بود. این عمل از در مخالفت درآمد و گریگور پاپ نهم در سال ۱۲۲۲ میلادی به موجب فرمانی اینگونه عملیات را به عنوان رباخواری محکوم کرد. برای فرار از این ممنوعیت جوامع تجاری در ازای دریافت مبلغی که از قبل تعیین می شد بازپرداخت ارزش کشتی یا محموله را در قبال خطر از بین رفتن تضمین می کردند. راه حل جدید که دیگر متضمن شرکت وام دهنده در سود خالص از محموله نبود بعد از مدتی از وضع جنینی خود خارج و شکل گرفت بالاخره بیمه دریایی مقدار یافت و اولین قرارداد بیمه دریایی از نیمه چهاردهم منعقد شد.
مازارین مرد ساسی و مذهبی فرانسه که اصالتا ایتالیایی بود بری رفع اشکالات مالی کشور طرحی ترسیم کرد که با اجرای این طرح برای اوراق قرضه ای که از طرف دولت لوئی چهاردهم منتشر شده بود خریداران زیادی علاقمند می شدند. تونتی پیشنهاد می کرد از عده ای داوطلب هر سال تا مدت معینی وجوهی دریافت شود و در پایان که مثلا ۱۰ تا ۱۵ سال بود و بهره متعلقه به آنها که در قید حیات هستند پرداخت شود. این عمل که بنام مبتکر آن به تونتین (Tontine) معروف شد و هنوز هم در فرانسه یکی دو موسسه به همین نام وجود دارد در حقیقت نوعی بیمه عمر به شرط حیات است. در بیمه عمر به شرط حیات بیمه گر از تعدادی بیمه شده حق بیمه های دریافت می کند، لکن آنها که قبل از سن معین فوت می کنند حقی ندارند، بلکه شرط استفاده از بیمه زنده بودن در پایان قرار داد است .
در سال ۱۷۰۵ یک شرکت انگلیسی با جمع آوری یک گروه ۲۰۰۰ نفری عملی عکس همل تونتین انجام داد با این ترتیب که در مقابل اعضا گروه متعهد شد که در صورت فوت ایشان، در پایان مدت قرارداد وجوه پرداختی اعضا را به اضافه بهره متعلقه آن بین وراث اعضا متوفی تقسیم کند، یعنی بیمه به شرط . در این قرارداد بر عکس حالت قبلی به اشخاص زنده هیچگونه سهمی تعلق نمی گیرد . در اواخر قرن هیجده و اوایل قرن نوزده به دنبال انقلاب صنعتی حوادثی که برای کارگران اتفاق می افتاد افزایش می یابد و بیمه حوادث ناشی از کار که منجر به مصدوم شدن یا مجروح شدن ضرورتی اجتناب ناپذیر مطرح می شود. بعدها به علت اهمیت اجتماعی که حوادث ناشی از کار پیدا می کند و بویژه تحت تاثیر فعالیت اتحادیه های کارگری این نوع بیمه اجباری و در اغلب کشورها از بخش خصوصی جدا و زیر نظر مستقیم دولت قرار می گیرد. لکن اجباری و دولتی شدن بیمه حوادث ناشی از کار مانع گسترش بیمه حوادث جسمانی در بخش خصوصی نگردید.
با نگاهی اجمالی به تاریخ بیمه به دست می آید که سابقه بیمه به عنوان یکی از عقود متعارف و تجاری آن قدرها طولانی نیست و از ابداعات ایتالیایی ها یا اسپانیایی ها در قرن چهاردهم و پانزدهم میلادی است.