درصد اهداف
۶۸%
۱۹%
۱۳%
۲-۷ - ارزشیابی از دیدگاه برنامه قصد شده
امانی و همکاران(۱۳۸۶) در کتاب راهنمای معلم، سال سوم راهنمایی روش های ارزشیابی برنامه را به شرح زیرتوصیف می کند.
ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را متخصصان این امر، فرایند جمع آوری اطلاعات از آموخته های آنان و قضاوت در مورد حدودآن آموخته ها تعریف می کنند به عبارت دیگر، معلم در فرآیندارزشیابی، اطلاعاتی جمع آوری می کندتابا تفسیرآنها تعیین کندکه دانش آموزچه دانشی فرا گرفته و چه توانایی هایی کسب کرده است. برعکس تصور بسیاری از معلمان، بسیارپیچیده است. درفرآیند ارزشیابی هردرس، اطلاعاتی که جمع آوری می شود. ابزار جمع آوری آن باید درجهت هدفهای آموزش آن درس باشد، اصل نهایی درفرآیند ارزشیابی این است که معلم باید آنچه را که به دانش آموز یاد داده است، ارزشیابی کند. بنابراین ارزشیابی معتبر، ارزشیابی است که باهدفهای برنامه آموزشی هم خوانی داشته باشد.
ارزشیابی یک فرایند است و نه فرآورده. می دانیم هر فرآیندی زمان بر است ولی امتحانهای مرسوم و سنتی چنین نیستند. چون درروش سنتی ارزشیابی، معمولاً در مورد آنچه دانش آموز از باب محتوی فرا گرفته موفق است، ولی آموزش مهارتها مورد ارزیابی قرار نمی گیرد.در بسیاری از کشورها ارزشیابی های مرسوم وسنتی کتبی منسوخ شده و جای خود را به ارزشیابی های بسیار معتبر ی مانند:ارزشیابی براساس مشاهده عملکرد دانش آموز، گفتگو با او و تنظیم پرونده هایی برای جمع آوری اطلاعات وقضاوتهای فردی اواشاره کرد. براین اساس، ارزشیابی درزمان خاص یا درپایان یک دوره، تعیین کننده وضعیت دانش آموزنیست، بلکه فرآیندارزشیابی با فرایند آموزش پیوسته ودرهم تنیده تلقی می شود.این رویکرد جدید، به معلم فرصت کافی میدهد تادرحدامکان در مورد پیشرفت تحصیلی هردانش آموز اطلاعاتی جمع آوری کند به این دلیل،ارزشیابی یک فرایند مستمر می شودو ارزشیابی مستمرهمراه با ارزشیابی تدریجی، جایگاه با ارزش خود را پیدا می کند. ازآنجا که آموخته ها در سه حیطه دانشی، مهارت و نگرش است و لزوماً معلم در ارزشیابی باید آنچه را دانش آموز در این سه حیطه فرا گرفته ارزشیابی کند، در عمل، فرایند جمع آوری این اطلاعات از طریق ارزشیابی های مستمر و ارزشیابی پایانی امکان پذیراست. ارزش یابی مستمر در فرایند آموزش نقش مهمی ایفا میکند.در هر مرحله،معلم باید آموزش را از جایی شروع کند که دانش آموز از نظر مهارت،نگرش و دانش در آنجا قرار دارد. اگرمعلم این نکته ی مهم در آموزش را قبول داشته باشد،باید فرصت هایی ایجاد کند که ازطریق ان،بتواند وضعیت فعلی دانش آموز را ازنظر مهارت،نگرش و دانش به درستی شناسایی کند. یکی از هدف های اصلی ارزش یابی مستمر این است که معلم دریابد، نقاط ضعف و قوت دانش آموز چیست؟ به چه کمکی احتیاج دارد؟ البته ارزش یابی مستمر، نباید به هیچ وجه، به رتبه بندی و دسته بندی دانش آموزان بیانجامد.ارزش یابی مستمر،ارزش یابی عملکرد دانش آموزطی فعالیت های گوناگون داخل کلاس و آزمایشگاه(آزمایش پرسش،پاسخ و گفتگوحین تدریس) و نیز فعالیت های خارج از کلاس است. تهیه فهرست ارزشیابی براساس فعالیتهای دانش آموزان در طرح درس معلم، کاری متفاوت باروالی است که تا کنون انجام داده اند. لازم است معلم ازلزوم تدوین آن در بهره دهی آموزشی خود آگاه شود. بدیهی است معلم اگر به لزوم تدوین فهرست ها و استفاده از آنها عقیده پیدا کند، خود بهترین فردی خواهد بود که می داند: اولاً چگونه آنهارا تنظیم کند و ثانیاً ازچه روش هایی برای بالا بردن بهره دهی فهرست ها استفاده کند؟ تهیه فهرست ارزشیابی به معلم کمک می کند تا به خوبی در یابد، کدام دانش آموز در گروه ها، در طراحی تحقیق و در مراحل انجام آن موفق است؟ کدام یک ازدانش آموز در میان نتایج وبرقراری ارتباط مهارت لازم را کسب کرده است؟ چند نفردر استفاده از ابزار علاقمند و دقیق اند؟ نقاط قوت و ضعف هر یک ازدانش آموزان چیست و هریک به چه کمکی احتیاج دارند؟
به علاوه اطلاعات حاصل از فهرست های ارزشیابی در برنامه ریزی برای ایجاد فهرست مناسب جهت رفع ضعفها و توانا کردن دانش آموزان به معلم کمک میکند و به طراحی مراحل بعدی آموزش جهت می دهد. ضمناً اگر اطلاعات مستند حاصل از این نوع ارزشیابی به والدین منتقل شود، آنان در ارائه کمک به فرزندان خود در فرایند آموزش با معلم همسو خواهند بود. ممکن است به دلایلی لازم شود که درپایان هردوره درسی گزارشی یک صفحه ایی از وضعیت هریک از دانش آموزان تهیه شود ودراختیاروالدین قرارگیرد. به این ترتیب والدین،درجریان نکات قوت وتوانایی ها و بعلاوه نقاط ضعف فرزندخود قرارمیگیرند ودرمی یابند که چگونه به فرزندشان کمک کندتا مؤثرواقع شود. تهیه این فهرست ها در همسو کردن تلاش والدین دانش آموز ومعلم، کمک بسیاری به دانش آموز می کند. با داشتن چنین فهرست هایی، ارزشیابی گزارش مستندی است که به معلم امکان قضاوت صحیح وعادلانه می دهدآرامش خاطرحاصل از این نوع آموزش وارزشیابی هرچندزحمت دارد،اما ارزش دارد.دردوره راهنمایی دو نوع ارزشیابی دربرنامه قصدشده منظورشده است:
۱- ارزش یابی مستمر: ارزش یابی ازفعالیت های یادگیری هردانش آموز به طورانفرادی یاگروهی در طول سال ارزش یابی مستمرنام دارد. این ارزش یابی براساس مشاهدات معلم و تعامل بین معلم ودانش آموز درهنگام انجام هر فعالیت و یابر اساس پرسش های کتبی و شفاهی درطی ترم یانوبت صورت می پذیرد. لازم است معلم برای ایجاد سهولت درثبت مشاهدات، فهرستی از حدود انتظارات خود در هنگام انجام هرفعالیت توسط دانش آموز را تنظیم کندو ارزش یابی براساس آن انجام دهد.در تهیه این فهرست ها بایدبه هدفهای دانشی، مهارتی و نگرشی درهرفعالیت یادگیری توجه شود. ارزش یابی ازفعالیت های خارج از کلاس نیزبراساس کار هردانش آموز و باتوجه به ملاک هایی که معلم تنظیم می کند، انجام می شود.
۲- ارزش یابی پایانی: در طراحی ارزش یابی پایانی که به طور معمول در پایان هر نوبت به صورت کتبی صورت می پذیرد لازم است مطالب زیر مورد توجه قرار گیرد:
الف-در طراحی پرسش ها نباید به پرسش های حافظه مداراکتفا گردد.تعدادی پرسش نو،تفکربرانگیز، مهارت سنج و خلاقیت برانگیز درآزمون گنجانده شودبه عبارت دیگردرطراحی پرسش های کتبی، لازم است به دانش و مهارت به شکل توأم توجه شود. مهارت هایی که سنجش آنها به طورکتبی نیز امکان پذیر است(تفسیریافته ها،پیش بینی، طراحی تحقیق…) می توان همراه با پرسش های مربوط به دانستنی مورد توجه قرار داد.
ب- توصیه شده است پایان نوبت، یک آزمون عملکرد طرح واجرا شود(فعالیت هایی که انجامآنها نیاز به ابزارو انجام فعالیت های عملی دارد.بدیعی است فعالیت مربوط به آزمون عملکردی بایدبرای دانش آموز
جدید باشد.) دراین صورت معلمان مجازند ۵ نمره از ۲۰ نمره را به آزمون عملکردی اختصاص دهند.
جدول ۲-۱۴ ارزش یابی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره راهنمایی در درس علوم تجربی
شماره
نوع ارزش یابی
موضوع ارزش یابی
بارم
۱
ارزش یابی مستمر
ارزش یابی از فعالیت های دانش آموزدر مدرسه (دانستنی ها، مهارتها و نگرش ها)
۱۵ نمره
ارزش یابی از فعالیت های دانش آموزدر خارج ازمدرسه
۵ نمره
۲
ارزش یابی پایانی
ارزش یابی کتبی
۱۵ نمره
ارزش یابی عملکردی (عملی)
۵ نمره
