جدول۳-۱:نتایج سرشماری جمعیت۱۳۹۰
جدول۳ -۲- شاخص های جمعیتی سال ۹۰
شاخص های جمعیتی
۳-۱۶- زبان‌های ایران
بنابر گزارش کتابچه سیا، امروزه ایران از قومیت‌های گوناگونی از جمله فارس‌ها (۶۱ درصد)، آذربایجانی‌ها (۱۶ درصد)، کردها(۱۰ درصد)، گیلک‌ها و مازندرانی‌ها(۷ درصد)، لرها(۶ درصد)، بلوچ‌ها )۲ درصد(، عرب‌ها )۲ درصد(، ترکمن‌ها و قشقایی‌ها )۲ درصد) و دیگران (۲ درصد) تشکیل یافته‌است.
بنابر برآورد دیگری از کنگره آمریکا، ۶۵ درصد از ساکنان ایران به زبان فارسی، ۱۶ درصد به زبان ترکی آذربایجانی، ۷ درصد به زبان کردی، ۶ درصد به زبان لری، ۲ درصد به زبان عربی، ۲ درصد به زبان بلوچی، ۱ درصد به زبان ترکمنی، ۱ درصد به زبان قشقایی و سایر زبان‌های ترکی و کم‌تر از ۱ درصد نیز به زبان‌های ارمنی، آشوری، گرجی و دیگر زبان‌های غیرفارسی و غیرترکی سخن می‌گویند.
در ایران در حدود ۷۵ زبان و گویش رواج دارد.بنابر تخمین کتابچه اطلاعات سیا، بزرگ‌ترین گروه‌های زبانی ایران را به ترتیب فارسی با گویش‌های مختلف )۵۸ درصد(، ترکی آذربایجانی با گویش‌های مختلف )۲۶ درصد(، کردی )۹ درصد) ، لری (۲ درصد)، بلوچی (۱ درصد)، عربی )۱ درصد(، ترکمنی)۱ درصد) و دیگر زبان‌ها (۲ درصد) تشکیل می‌دهند.
مهرداد ایزدی پژوهشگر کرد-بلژیکی-آمریکایی که کار وی را می‌توان در دانشکده امور بین‌الملل و عمومی دانشگاه کلمبیا آمریکا در وبسایت پروژه ۲۰۰۰ خلیج مشاهده کرد می‌گوید در سرشماری ایران در سال ۲۰۰۱ نشان می‌دهد که فارسی زبان نخست ۶۳٪ از ایرانیان می‌باشد.در حالی که وی درصدهای زیر را نیز ارائه می‌دهد:

• • ۳/۶۳% فارسی و لری

• • ۱۳% ترکی و گویشهای ترکی

• • ۷٪ کردی

• • ۶/۳٪ گیلکی

• • ۳% مازندرانی

• • ۲/۵% بلوچ

• • ۸/۲% عرب

• • دیگر زبانها مانند ترکمن، پشتو، ارمنی، سریانی، گرجی، قشقایی، براهویی، راجی، مینابی و دیگر زبانهای ایرانی غربی مانند (لاری، تالشی، تاتی، راجی، غیره(

بر پایه گزارش صندوق جمعیت ملل متحد نیز زبان جمعیت ایران متشکل از ۵۱٪ فارسی، ۲۴٪ آذری، ۸٪ گیلک و مازندرانی، ۷٪ کردی، ۳٪ عربی، ۲٪ بلوچی، ۲٪ لری، ۲٪ ترکمنی و ۱٪ دیگر زبانها مانند لکی، قشقایی، قزاقی، هزارگی، گرجی، ارمنی، تاتی، تالشی و…
تاکنون در هیچ‌یک از سرشماری‌های ایران پرسش‌های مربوط به وابستگی‌های قومی و زبانی پرسیده نشده است. اگرچه این پرسش در پرسشنامه‌های سرشماری سال ۱۳۶۵ مطرح شده بود ولی به دلیل ملاحظات سیاسی از جمع‌ آوری اطلاعات مربوط به آن خودداری شد. با این حال پژوهشها و برآوردهایی در مورد ترکیب قومی و زبانی کشور انجام شده‌است. یکی از این پژوهشها به نمونه‌گیری سازمان ثبت احوال کشور در مرداد ۱۳۷۰ باز می‌گردد که زبان مادری زنانی را که برای دریافت شناسنامه فرزندان خود به دفترهای ثبت احوال مراجعه کرده بودند، مورد پرسش قرار می‌داد. در این نظرسنجی از مجموع ۴۹٬۵۵۸ مادر، ۲/۴۶٪ به فارسی، ۶/۲۰٪ به آذری، ۱۰٪ به کردی، ۹/۸٪ به لری، ۲/۷٪ به زبان شمالی، ۵/۳٪ به عربی، ۷/۲٪ به بلوچی، ۶/۰٪ به ترکمنی، ۱/۰٪ به ارمنی و ۲/۰٪ به دیگر زبان‌ها تکلم می‌کردند. مشابه این نظرسنجی در سال ۱۳۷۳ هم انجام شد و به نتایج مشابهی رسید. در این نظرسنجی‌ها روشن شد که سطح باروری و ویژگی‌های جمعیتی بر حسب جامعهٔ زبانی مادران بسیار متفاوت است و شمار فرزندان زنده زاده شده در گروه‌های گوناگون زبانی میان ۲٫۹ تا ۵ قرار داشت اما مطالعه‌ای دیگر نشان داد که این اختلاف بیشتر از تفاوت‌های فرهنگی و اقتصادی این گروه‌ها ناشی می‌شود تا صرف تعلق قومی و زبانی آن‌ها.

۳-۱۷-آمارهای زبانی
به طور کلّی آمارهای گوناگونی از ترکیب زبانی مردم ایران از سوی منابع گوناگون ارائه گردیده‌است:
جدول۳-۳-ترکیب زبانی مردم ایران۲۰۰۸
جدول۳-۴-ترکیب زبانی مردم ایران۲۰۰۶
http://fa.wikipedia.org
http://fa.wikipedia.org
جدول۳-۵ جمعیت استانهای ایران بر پایه سرشماری سال‌های ۱۳۸۵‏، برآورد سال۱۳۸۹‏و ۱۳۹۰ خورشیدی
http://fa.wikipedia.org
۳-۱۸-تمدن ایرانی و تکثر فرهنگی
تکثر و تنوع فرهنگی ازجمله ویژگی هاییست که جامعه ایرانی را با بسیاری از جوامع دیگر متفاوت ساخته است. اینکه ایران چه تعداد قومیت را در خود جای داده است محل بحث و منازعه است. هنوز یک شاخص مشخص برای شناسایی قومیتها وجود ندارد و هرکس براساس یک معیار قومیتها را از یکدیگر تمییز میدهد.
تکثر و تنوع فرهنگی ازجمله ویژگیهاییست که جامعه ایرانی را با بسیاری از جوامع دیگر متفاوت ساخته است. اینکه ایران چه تعداد قومیت را در خود جای داده است محل بحث و منازعه است. هنوز یک شاخص مشخص برای شناسایی قومیت ها وجود ندارد و هرکس براساس یک معیار قومیت ها را از یکدیگر تمییز میدهد. تاریخ مشترک، زبان، مذهب، آداب و سنن، ویژگی های جسمانی و . . . همگی شاخص هایی هستند که برای شناخت یک قومیت و متمایز نمودن آن از دیگر اقوام به کار رفته­اند. با اینحال و بنا به مشهورترین روایت که در بسیاری از منابع به کار رفته است قومیت های فارس، آذری، کرد، بلوچ، عرب، ترکمن، لر، بختیاری، مازندرانی، گیلک، قشقایی، لک، تالشی، خلج، آشوری، کلدانی، مندایی(صائبی)، تات، گرجی، سیستانی، ارمنی، و یهودی اجزای ایران سیاسی امروز را تشکیل داده اند. ترکیب قومیتی ایران بر اساس داده‌های «کتاب واقعیت‌های جهان سیا» ۵۱٪ فارس، ۲۴٪ آذری، ۸٪ گیلک و مازنی، ۷٪ کرد، ۳٪ عرب، ۲٪ لر، ۲٪ بلوچ، ۲٪ ترکمن و ۱٪ از دیگر اقوام است.در روایتی متفاوت در کتابخانه کنگره ایالات متحده آمریکا به عنوان یکی از معتبرترین منابع این ترکیب اینگونه آمده است: فارس۶۵٪، آذری ۱۶ ٪، کرد ۷٪، لر ۶٪، عرب ۲٪، بلوچ ۲٪، ترکمن ۱٪، گروه‌های ترک‌تبار قبیله‌ای همچون قشقایی ۱٪، و گروه‌های غیرایرانی و غیرترک همچون ارمنی، آشوری، و گرجی کمتر از ۱٪. در مجموع قومیت های ایرانی را می­توان به دو دسته کلی تقسیم نمود. دسته اول قومیتهایی که در محدوده ایران امروز محصور گردیده­اند و دسته دوم قومیت هایی که دنباله آنها در کشورهای همسایه قرار گرفته است. با توجه به این تقسیم ­بندی در ادامه برای آشنایی مختصر به معرفی کوتاهی از قومیت های دسته دوم خواهیم پرداخت.
۳-۱۹- معرفی کوتاه قومیتهای مرزنشین ایران ومیزان مجانست اقوام کشورهای مجاور
۳-۱۹-۱- آذری ها
قوم آذری زبان های ایران غالباً در قسمت شمال غربی ایران سکونت دارند. این گروه که پس از اقوام فارس زبان در رتبه بعدی در ترکیب ملی ایران قرار دارد در استان های آذربایجان غربی ، آذربایجان شرقی ، اردبیل و زنجان استقرار داشته و ادامه­ آن به استان همدان و غرب گیلان گسترش یافته است؛ علاوه بر این، در شهرهای تهران، قم ، اراک و قزوین نیز به صورت ادغام اجتماعی جمعیت قابل توجهی را شامل می شود. آذری ها در متغیرهای زبان و احساس قومیت با فارس زبان­ها تفاوت دارند اما در متغیر دین و مذهب (شیعه) با اکثریت ملت مشترکند. ترک های آذری زبان ایران با ترک های قفقاز و ساکن در آن سوی مرزها وجوه مشترک زیادی دارند و آنها را بخشی از مردم ایران می دانند که بر اثر تحولات بین المللی وضعف حکومت مرکزی و طی قراردادهای ننگین گلستان و ترکمانچای از پیکره­ی ایران جدا شده اند . ترک های آذربایجان همواره از این موضوع رنجیده خاطرند و خواهان الحاق پاره جدا شده ایران به بدنه کشور هستند.
۳-۱۹-۲- کردها
کردهای ایران از دو مذهب شیعه و سنی برخوردار هستند. کردها که سومین گروه جمعیتی از ملت ایران به شمار می آیند، در غرب کشور، در استانهای کردستان، جنوب آذربایجان غربی زندگی می­ کنند و بخش هایی از منطقه کرد نشین خارج از قلمرو سیاسی ایران مشتمل بر نواحی شمالی عراق، جنوب شرقی ترکیه و شمال شرقی سوریه است. دسته جاتی از کردها در شمال خراسان و گروهی نیز در کشور ارمنستان به صورت اقلیت قومی به سر می برند . در مجموع کردها در ریشه ­های نژادی ، زبانی ، تاریخی و برخی خصلت های فرهنگی با بخش مرکزی ایران دارای مشترکات هستند اما از جهات مذهبی ، قومی و زبان محاوره با بخش مرکزی ایران تفاوت دارند و در عوض با نواحی کرد نشین خارج از مرزها همگونی دارند. مردم کرد ایران در طول تاریخ و ازمنه گذشته نه با مشکلی مواجه بوده اند و نه مشکلی برای حکومت مرکزی به وجود آورده­اند. اما در اواخر حکومت قاجار و آغاز کار حکومت کمونیستی شوروی، این کشور سعی داشت در ایران نیز حکومتی کمونیستی تأسیس کند. به همین جهت دست به تشکیل حزب کمونیست ایران زد تا با فعال نمودن آن در حکومت ایران نفوذ کند.
۳-۱۹-۳- عرب ها
عرب های ایران در بخش مرکزی و جنوب غربی استان خوزستان استقرار دارند . خوزستان به لحاظ توپوگرافی و ساختار قومی و فرهنگی به دو بخش خوزستان مرتفع و خوزستان کم ارتفاع تقسیم می­ شود. خوزستان مرتفع بین دشت کم ارتفاع خوزستان و دامنه­های غربی رشته کوه زاگرس واقع است؛ این بخش از نظر فرهنگی و انسانی در واقع، امتداد گستره جغرافیایی بخش مرکزی است و اساساً قشلاق عشایر و ایلات لر و بختیاری ناحیه زاگرس به شمار می­رود. به دلیل غلبه فرهنگ ایرانی باید این منطقه را دنباله بخش مرکزی ایران دانست که در شرق و شمال جلگه خوزستان گسترش دارد و بر خوزستان کم ارتفاع مشرف است. خورستان کم ارتفاع بخشهای غربی و جنوبی جلگه خوزستان را شامل می­ شود. مردم این خرده ناحیه که عمدتاً عرب و دارای فرهنگ خاص هستند از بافت فرهنگی و انسانی خوزستان مرتفع متمایزند. ساکنان منطقه عرب نشین خوزستان از حیث زبان و قومیت اصالتاً عرب و عمدتاً شیعه هستند و قلمرو آنان به مناطق جنوبی عراق گسترش پیدا می­ کند. تجانس مذهبی منطقه عرب نشین خوزستان و دنباله برون مرزی آن،‌نوعی گرایش رفتاری در مردم این منطقه نسبت به بخش مرکزی ایران به وجود آورده است. به سبب وجود ذخایر عظیم نفتی در استان خوزستان قدرتهای بزرگ از دیرباز توجه خاصی به این قسمت از سرزمین ما داشته اند و در اواخر حکومت قاجار در صدد جدا کردن این قسمت از خاک ایران بوده اند. جنبش قومی شیخ خزعل مهمترین تحرک قومی در آن زمان محسوب می­شد.
۳-۱۹-۴- بلوچ ها
یکی دیگر از اقوام ایرانی که در این سرزمین سابقه ای بس طولانی دارند قوم بلوچ در استان سیستان و بلوچستان می باشند. این استان هم مرز با کشورهای پاکستان و افغانستان بوده و از جنوب سواحل دریای عمان را در بر می گیرد. استان سیستان و بلوچستان شامل دو بخش کلی است؛ بخش شمالی آن را سیستان و بخش جنوبی آن را بلوچستان در بر می گیرد. هر دو قوم اصلاً ایرانی بوده که سیستانی ها عمدتاً شیعه و بلوچ ها اغلب سنی مذهب هستند. سیستانی ها از اصیل ترین اقوام آریایی می باشند و زبانشان ریشه در زبان فارسی دارد اما در مورد بلوچها اختلاف نظر وجود دارد. بلوچستان ایران با ایالت بلوچستان در جمهوری فدرال پاکستان و ناحیه بلوچ نشین افغانستان، پیوند فضایی و جغرافیایی مشترک دارد. سرزمین بلوچستان با مساحتی ۱۷۵۰۰۰کیلومتر مربع در جنوب­شرقی ایران واقع است. برای بیان ملموستر وسعت بلوچستان باید گفت که فاصله شهر زاهدان در شمال آن تا چابهار در جنوب آن ۷۰۵ کیلومتر و عرض آن از کوهک تا شرق جازموریان ۵۹۰ کیلومتر است. بلوچ ها از جهت مذهب با بلوچ های قلمرو اهل سنت پاکستان شبه قاره هند مجانست و با بخش مرکزی ایران تفاوت دارند. از نظر ریشه زبان و لهجه، زبان بلوچی را همانند پشتو، تاجیکی و کردی عضو خانواده­ زبانهای ایرانی می­دانند، اما لهجه­های بلوچی در مناطق بلوچ نشین ایران و پاکستان به مراتب به هم نزدیکترند تا به زبان فارسی، بنابراین، بلوچستان ایران و پاکستان در سه متغیر مذهب، زبان و قومیت با یکدیگر تجانس دارند. ترکیب این سه متغیر همسو، بر همگرایی دو بخش بلوچ­نشین پاکستان و ایران تأثیر گذاشته و آرمان سیاسی بلوچستان بزرگ را در قالب تلاش سیاسی «بلوچستان» آزاد پدید آورده است. برخی ایشان را از اقوام آریایی و برخی معتقدند بلوچ ها اصالتاً عرب هستند.
۳-۱۹-۵- ترکمن ها
ترکمن های ایران در بخش شمالی استان گلستان و ناحیه ای کوچک از شمال غربی خراسان، یعنی شهرهای گنبد ، بندر ترکمن، مراوه تپه و جرگلان بجنورد استقرار دارند. قلمرو قوم ترکمن از این منطقه واقع درشرق دریای مازندران آغاز شده به سمت آسیای مرکزی گسترش و امتداد پیدا می کند. ترکمن ها که نسبت به دیگر اقوام حاشیه ای ایرانی، قلمرو فضایی محدودتری دارند همانند اقوام کرد و بلوچ در سه خصیصه و متغیر زبان ، قومیت و مذهب از بخش مرکزی ایران متمایزند و بالعکس با کشور ترکمنستان دراین سه ویژگی اشتراک وتجانس دارند. http://www.irdc.ir
عکس:۳-۱- جاده پایانه رازی خوی - ایران - ترکیه
۳-۲۰- مرزهای سیاسی ایران خشکی و آبی:
اصطلاحی است که در جغرافیای سیاسی از آن برای مشخص کردن مرزهای جغرافیای ایران استفاده می‌شود و مفهوم آن خطوطی است فرضی که محدوده کشور ایران را با کشورهای همسایه معین می‌کند. ایران بیش از ۶۰۰۰ کیلومتر با کشورهای افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، ترکیه، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و عراق مرز مشترک (خشکی) دارد. ایران همچنین دارای ۲۷۰۰ کیلومتر مرز آبی در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان می‌باشد. ایران طولانی‌ترین مرز را با عراق و کوتاه‌ترین مرز را با ارمنستان دارد.
طول مرز ایران با کشورهای همسایه

• •  عراق: ۱۴۵۸ کیلومتر

• •  ترکمنستان: ۹۹۲ کیلومتر

•  افغانستان:۹۳۶کیلومتر