۶

نتیجه گیری و تدوین گزارش نهایی تحقیق

این تحقیق در شرکت نودر واقع در تهران انجام گرفته است.

۱۱-۱) روش های تحلیل داده ها و آزمون فرضیه ها

در این تحقیق با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS، از روش تحلیل رگرسیون برای آزمون فرضیه ها استفاده می گردد. همچنین از آزمون پارامتری (t و z) برای بررسی وضعیت میانگین متغیرهای تحقیق استفاده خواهد شد. آزمون رگرسیون، آزمون پیرسون، و آزمون t در ادامه توضیح داده شده اند.

تحلیل همبستگی (آزمون پیرسون): در بسیاری از موارد کاربردی، به ویژه در علوم اجتماعی آنچه مورد نظر محقق است، فقط اندازه‏گیری همبستگی بین دو متغیر است. تکنیک همبستگی در رابطه با تعیین میزان وابستگی است (نادری & وسف نراقی, ۱۳۷۶, ص. ۵۰). همبستگی معیاری است که برای تعیین میزان ارتباط دو متغیر مورد استفاده قرار می­گیرد. همبستگی پارامتری شامل ضریب همبستگی پیرسون می­باشد که آن را با علامت r و یا ρ نشان می­ دهند. ضریب همبستگی پیرسون برای محاسبه درجه و میزان ارتباط خطی بین دو متغیر در سطح فاصله­ای و نسبی به کار می­رود. فرمول ضریب همبستگی پیرسون در رابطه(۱-۱) نشان داده شده است.
رابطه(۱-۱): فرمول آزمون پیرسون
برای آزمون فرضیه های اهم ۱ و ۲ از آزمون پیرسون استفاده شده است.
رگرسیون: در رگرسیون به دنبال بر آورد رابطه­ای ریاضی و تحلیل آن هستیم، به طوری که بتوان به کمک آن کمیت یک متغیر مجهول را با بهره گرفتن از متغیر یا متغیرهای معلوم تعیین کرد. گاهی دو یا چند متغیر تاثیر عمده­ای روی متغیر وابسته­ای دارند. در این وضعیت از رگرسیون چندگانه جهت پیش بینی متغیر وابسته استفاده می­ شود. در رگرسیون چندگانه نیز فرض خطی بودن رابطه بین متغیرها برقرار می­باشد و بر همین اساس معادله رگرسیون چندگانه با سه متغیر وابسته به شکل زیر تعریف می­ شود که برای آزمون فرضیه های فرعی ۱ تا ۶ بکار گرفته شده اند:
رابطه(۲-۱): معادله رگرسیون چندگانه
y= a + b _۱x₁+ b _۲x₂ + b _۳x₃
آزمون :tبرای بررسی فرضیه اهم سوم تا هشتم از آزمون معناداری ضریب همبستگی متغیرهای متقارن استفاده شده است. مقدار آماره t بر اساس فرمول زیر محاسبه می­ شود:
رابطه(۳-۱): معادله آزمون معناداری ضریب همبستگی متغیرهای متقارن

پس از محاسبه اگر مقدار |t| بدست آمده از مقدار محاسبه شده t در سطح ۵% و درجه آزادی(N-3) بزرگتر یا برابر بود تفاوت معناداری بین همبستگی­ها ® وجود دارد.

۱۲-۱) تعاریف عملیاتی متغیرها

ویژگی های فنی: عبارت است از ویژگی های تکنیکی و فنی منحصرد به فرد یک محصول خاص که موجب تمیز دادن آن در مقابل محصولات رقبا گردد (اوریل سی واکر و همکاران ۲۰۰۴).
ویژگی های فیزیکی: عبارت است از ابعاد و مشخصات فیزیکی کلیدی یک محصول خاص که می تواند اطلاعات مفیدی را به ویژه در مراحل اول شناسایی و طراحی محصولات جدید بدست دهد (اوریل سی واکر و همکاران ۲۰۰۴).
معیارهای عینی: عبارت است از یک سری مشخصات موجود در محصولات یا اضافه بر آن ها که خریداران عمدتا بر اساس چنین ویژگی ها و مشخصاتی ارزیابی خود را انجام می دهند (اوریل سی واکر و همکاران ۲۰۰۴).
موقعیت یابی فیزیکی: یک راه ارزیابی موقعیت فعلی یک محصول در مقایسه با وضعیت محصولات رقبا و مقایسه آنها بر اساس یک سری مشخصات فیزیکی و عینی است می باشد. موقعیت فیزیکی یک محصول بر اساس ویژگی های فنی، ویژگی های فیزیکی، و معیارهای عینی سنجیده می شود (اوریل سی واکر و همکاران ۲۰۰۴).
نیاز مشتری: عبارت است از هر نوع احساس کمبودی که برای مشتری به وجود می آید و او تلاش میکند تا با بهره گیری از استعداد و توانایی خود نسبت به رفع آن اقدام نماید (اوریل سی واکر و همکاران ۲۰۰۴).
ویژگی ادراکی: عبارت است از منافعی که خریداران از خرید یک کالا دریافت می کنند. ویژگی ادراکی در واقع ارزیابی مصرف کننده بر اساس آن چیزی است که محصول انجام می دهد (اوریل سی واکر و همکاران ۲۰۰۴).
معیار ذهنی: عبارت است از معیارهایی نظیر نحوه عرضه محصولات، تجربه گذشته مشتری از محصولات، نقطه نظرات دیگران و بطور کلی معیارهایی که تحت تاثیر عواملی غیر از ویژگی های فیزیکی قرار دارند (اوریل سی واکر و همکاران ۲۰۰۴).
موقعیت یابی ادراکی: یک راه ارزیابی موقعیت فعلی یک محصول در مقایسه با وضعیت محصولات رقبا و مقایسه آنها بر اساس یک سری مشخصات ادراکی و ذهنی است می باشد. موقعیت ادراکی یک محصول بر اساس نیازهای مشتری، ویژگی های ادراکی، و معیارهای ذهنی سنجیده می شود (اوریل سی واکر و همکاران ۲۰۰۴).
مزیت هزینه ای:  هنگامی‌است که شرکتی کالا یا خدمات را با قیمت کمتر به بازار ارائه می‌دهد. در واقع مزیت هزینه ای عبارت است از تولید در سطح هزینه ای کمتر از رقبا. در این حالت سازمان می کوشد با اجرای تکنیکهای گوناگون قیمت کالای خود را به حدی برساند که رقبا را از دور خارج سازد. این کاهش قیمت در اثر منحنی یادگیری، کاهش ضایعات، اجرای زمانسنجی وغیره انجام می گردد (Porter, 2007).
مزیت منفعتی (تمایز): هنگامی‌است که شرکتی کالا یا خدمات ممتاز و منحصر به فرد را با همان قیمتی ارائه دهد که توسط بازار عرضه می‌شود. در واقع مزیت منفعتی (تمایز) عبارت است از ارائه کالا و خدمات متنوع با ویژگی‌های متمایز. هدف این استراتژی آن است تا با بکار گیری کلیه ابزارها کالا را در چشم خریداران به همتا جلوه دهد، محصول جدید بایستی به میزان کافی زمان را در اختیار سازمان قرار دهد تا به کسب سود بپردازد و به همین دلیل تفاوت آن بایستی تا حدودی غیرقابل تقلید باشد  (Porter, 2007).
استراتژی تمرکز: عبارت است از ایجاد تمرکز بر مشتریان خاص بازار. این مشتریان خاص توسط مدیریت و براساس سن / مسائل جغرافیایی/ سطح درآمد تعیین می گردند (Porter, 2007).
موقعیت یابی استراتژیک: موقعیت یابی استراتژیک را می توان بعنوان یک فعالیت استراتژیک برای یافتن بهترین ترکیب استراتژی های لازم برای دفاع کردن از یک شرکت در مقابل نیروهای رقابتی در صنعت تعریف کرد. در واقع موقعیت یابی استراتژیک، برونداد درک ساختار بازار و وضعیت هایی است که عملکرد شرکت را تعیین می کنند. هدف موقعیت‌یابی، ارائه گزاره‌های عمومی برای تبیین، پیش‌بینی و توصیه‌های سیاستی جهت موقعیت‌یابی استراتژیک بنگاه‌های اقتصادی است (حمیدی زاده، ۱۳۸۹، اوریل سی واکر و همکاران، ۲۰۰۴).

فصل دوم

مبانی نظری و پیشینه تحقیق

۱-۲) مقدمه

تهیه نقشه موقعیت‌یابی استراتژیک برای بنگاه از منظر مصرف کنندگان و رقبا، از جمله مهارت های تاکتیکی پویا قلمداد می شود که این مهارت ها نیازمند تحقیقاتی است که خودشناسی بنگاه شرط ضروری آن است.
هدف این فصل، تبیین محورهای اساسی موضوع تحقیق بر پایه ی متغیرهای فرضیه های تحقیق است لذا توانمندیهای بنیادی و ساز و کارهای آنها و تحلیل آثار مرتبط شکل دهنده ی مبانی و چارچوب نظری تحقیق است تا بتوان با بهره‌گیری از آنان، بنگاه‌ها قادر باشند به سرآمدی و تعالی رفتارهای تجارت بر پایه قاعده‌مندیهای اقتصادی نایل آیند.
محتوای تحلیلی این فصل در دو بخش پیشینه تحقیق و مجموعا در هفده قسمت امکان کاربرد محورهای چند گانه توانمندیها را به وجود می‌آورد. دست‌یابی به سرآمدی در کسب و کار، نه تنها محتاج کار سخت فکری- تحلیلی است بلکه تهیه برنامه‌های عملیاتی برای تحقق آرمانهای سرآمدی را مشکل‌تر می‌کند، لیکن شیرینی موفقیت‌های اقتصادی، پذیرش سختی‌ها را هموار می‌کند و انگیزه‌ها را ارتقا می‌بخشد. هدف موقعیت‌یابی، ارائه گزاره‌های عمومی برای تبیین، پیش‌بینی و توصیه‌های سیاستی جهت موقعیت‌یابی استراتژیک بنگاه‌های اقتصادی است. دست‌یابی به قاعده‌مندی‌های معینی از روابط علت و معلولی در صحنه تصمیم‌گیری و رفتار اقتصادی، بنگاه‌ها را آماده حرکت در راه کسب موفقیت به منظور محقق شدن اهدافی معین در چارچوب قاعده‌مندی‌های علم اقتصاد کاربردی و جهت‌گیری‌های سیاستی برای حضور برتر اقتصادی در بازار هدف می‌کند. انتظار می‌رود قاعده‌مندی‌های اقتصادی همراه با ماهیت و خصیصه‌های نهادی و علمی، مبنای تحلیل،
تبیین، پیش‌بینی و ارزیابی‌ها قرار گیرد و توصیه‌های سیاستی در چارچوب دیدگاه‌های سیستمی و جامع‌نگر، بنگاه‌ها را در راه برترهای اقتصادی یاری رسانند.

۲-۲) بخش اول پیشینه تحقیق، موقعیت‌یابی استراتژیک

موقعیت‌یابی استراتژیک، ساز و کارهایی را از مبانی علم اقتصاد برای درک مزیت رقابتی فراهم می‌سازد که در آن چگونگی تشخیص کسب مزیت رقابتی، شروط پایدار ماندن مزیت رقابتی به وجود می‌آورد. استراتژی‌ عنصری حیاتی برای نیل به موفقیت سازمان قلمداد می‌شود. مطالعه استراتژی در عین مفید بودن به لحاظ عقلانیت نیز جذاب است (حمیدی زاده، ۱۳۸۹، ۲۷۲). موقعیت‌یابی در صدد است تا با ارائه دیدگاهی برای شناخت نحوه رقابت بنگاه‌ها، چگونگی ساماندهی فرایندهای تصمیم‌گیری را برای نیل به اصول مطمئن‌تری جهت اخذ تصمیمات استراتژیک مناسب، نشان دهد. بنگاه‌های اقتصادی می‌توانند با بهره‌گیری رهیافتهای موقعیت‌یابی و در راستای تفکرهای سیستمی اقتصاد، با حذف شکاف میان اندیشه‌ها و اقدامات؛ شناخت، تصمیم‌ها و رفتارها، و با تهیه نقشه‌های عملیاتی، موقعیت پیشی جو نسبت به رقبا برای خود ترسیم کنند. نوآفرینی در صحنه تجارت و اقتصاد، منوط به پویایی در عرصه‌های شناخت، تفکر، تحلیل، تصمیم و اقدام است. در “عوامل تعیین کننده ی موقعیت یابی استراتژیک پس از ورود شرکت های خارجی در یک بازار میزبان: دیدگاه سه پایه ی استراتژی" یو هنری زی و همکاران (۲۰۱۰) عنوان می کنند که شرکت ها خودشان را به صورت استراتژیک در مسیر ابعاد مهم و متفاوتی در بازار موقعیت یابی می کنند. در واقع شرکت ها باید تصمیم بگیرند که چگونه خودشان را بصورتی موفقیت آمیز موقعیت یابی کنند تا بتوانند به بهترین مزیت های رقابتی دست یابند چراکه یک موقعیت یابی موفق می تواند شرکت را در مقابل فشارهای رقابتی ایزوله کند. در اینجا جایگاه استراتژیک مربوط به بازاری می شود که شرکت در طی فرایند جداسازی منابع در اختیار می گیرد. یو هنری زی و همکاران (۲۰۱۰) سه عامل تمرکز بازار، منابع شرکت، و مسافت نهادی را سه پایه ی استراتژی نامیده اند و معتقدند که اینها عوامل مؤثر بر موقعیت یابی استراتژیک شرکت ها می باشند. این فصل رهیافتی برای نوآفرینی در صحنه موقعیت‌یابی و کسب برتری‌های اقتصادی است.

۳-۲) فرایند موقعیت‌یابی

جا انداختن یک محصول جدید در ذهن مشتریان یا دوباره جا انداختن و بهبود جایگاه یک محصول موجود در ذهن آنها، مستلزم انجام یک‌سری اقدامات و برداشتن گام‌هایی است. همان‌گونه که در نگاره ۱-۲ ملاحظه می‌کنید این اقدامات را در مورد کالاها و خدمات، در بازارهای داخلی و بین‌المللی، و برای محصولات موجود یا جدید می‌باید اجرا نمود. قصد نداریم که بگوییم ویژگی‌های تعیین‌کننده محصولات و ادراکات و نقطه‌نظرات مشتریان در رابطه با محصولات مختلف در کشورهای مختلف یا در دیگر بخش‌های بازار تغییری نمی‌کنند و ثابت می‌مانند؛ بلکه این ویژگی‌ها در مورد بسیاری از محصولات تغییر می‌کنند (اورویل سی واکر و همکاران، ۱۳۸۳، ۳۲۳).
۱. شناسایی مجموعه‌ای روا از محصولات رقابتی عرضه شده به یک بازار هدف
۲. شناسایی مجموعه‌ای از ویژگی‌های تعیین‌کننده‌ای که جایگاه محصولات موجود را مشخص می‌سازند
۳. جمع‌ آوری نظرات نمونه‌ای از مشتریان و مشتریان بالقوه نسبت به هر محصول با توجه به ویژگی‌های تعیین‌کننده فوق
۴. تعیین جایگاه فعلی محصول (موقعیت‌یابی) و میزان اهمیت آن نزد مشتری

در زیر به برخی از مطالعات صورت گرفته و نتایج بدست آمده از کاربرد این مدل در مناطق مختلف اشاره شده است:
آریا^[۴۹] و همکاران (۲۰۰۹) به بررسی ارزیابی فرایند بیابان­زایی در کشور هندوستان پرداختند. در این تحقیق با بهره گرفتن از روش مدالوس و با هفت شاخص پوشش گیاهی، فرسایش بادی، فرسایش آبی، شوره­زایی، برجستگی­های یخبندان و لغزش توده ای در نظر گرفته­اند.نتایج این تحقیق نشان داد که سطح تخریب اراضی حدود ۳۵ درصد می­باشد که عمده­ترین عوامل تخریب فرسایش آبی و پوشش گیاهی و فرسایش بادی در منطقه مورد مطالعه گزارش شد[۶۴].
لادیسا^[۵۰] و همکاران (۲۰۰۲)، نوع و شدت بیابان­زایی منطقه باری ایتالیا^[۵۱] را با بهره گیری از روش مدالوس بررسی نمودند. با بهره گرفتن از سه شاخص کاربری اراضی، مدیریت کیفیت و شاخص فشار انسانی به کمک میانگین هندسی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نوع شدت و نقشه بیابان­زایی را در منطقه بدست آورد [۹۴].
زهتابیان و همکاران (۱۳۸۷) به بررسی معیارهای آب و خاک در روند بیابان­زایی منطقه خوش دهلران پرداختند. در این تحقیق از روش مدالوس با بهره­ گیری از هشت شاخص برای معیار آب و هشت شاخص برای معیار خاک منظور گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که معیار آب با میانگین ارزش عددی ۵۱۷/۱ در کلاس شدید و معیار خاک با متوسط وزنی ۳۸۱/۱ در کلاس متوسط طبقه بندی می گردد و بیابان­زایی در منطقه شدید بوده و درحال گسترش است[۲۷].

سپهر (۱۳۸۴) برای ارزیابی آب­های زیرزمینی با بهره گرفتن از مدل مدالوس اصلاح، شاخص­ های هدایت الکتریکی، میزان کلر، نسبت سدیم جذبی و سطح ایستابی آب در منطقه فیدویه- گرمشت را در نظر گرفت. نتایج نشان داد در حدود ۳۸ درصد از منطقه در وضعیت متوسط و نه درصد در کیفیت بالا قرار دارد. همچنین ۵۳ درصد از منطقه در وضیعت نامناسب کیفی می­باشد که خود از عوامل اصلی بیابان­زایی به حساب می ­آید[۳۱].
بخشنده مهر (۱۳۸۷) در بررسی بیابان­زایی در منطقه سگزی با بهره گرفتن از مدل مدالوس با معیار خاک از شاخص های: بافت خاک، درصد سنگریزه، عمق خاک، زهکشی، درصد گچ خاک، هدایت الکتریکی، نسبت جذب سدیم و درصد مواد آلی استفاده کردند. نتایج نشان داد که معیار کیفیت خاک در دو کلاس متوسط و پایین قرار می­گیرد که هر کدام به ترتیب مساحتی برابر با ۳۸/۱۵ و ۶۲/۸۴ درصد از کل منطقه را به خود اختصاص دادند. همچنین طبق ارزیابی آنها، شاخص ماده آلی در این معیار بیشترین تاثیر را در بیابان­زایی منطقه داشت[۱۴].
پروانه و همکاران (۱۳۸۸) وضعیت بیابان­زایی منطقه طبس مسینا را مورد ارزیابی قرار داد و جهت بررسی معیار خاک از شاخص های: بافت خاک، درصد سنگریزه سطحی و عمقی، جمع شدن آب، خطر سیل گیری، درصد گچ، میزان مواد آلی خاک، اسیدیته خاک، قلیائیت خاک، عمق خاک، شوری و درصد آهک استفاده نمود. طبق این بررسی، منطقه در دو کلاس متوسط و شدید بیابان­زایی قرار گرفت که مساحت هر کدام به ترتیب از ۵۸/۲۴۱۱ و۶۷/۷ هکتار بود. همچنین این نتایج نشان داد که به ترتیب شاخص­ های درصد ماده آلی و درصد سنگریزه سطحی و عمقی به عنوان شاخص های خاک، بیشترین تاثیر را بر بیابان زایی منطقه دارند[۱۶].
آزادنیا (۱۳۸۵) با بهره گرفتن از معیارهای آب و خاک مدل مدالوس وضعیت بیابان­زایی در منطقه عین خوش دهلران را ارزیابی نمودند. نتایج حاصل از ارزیابی نشان­دهنده این بود که بیابان­زایی در منطقه شدید بوده و در حال گسترش است. معیار آب در کلاس شدید و معیار خاک در کلاس متوسط طبقه بندی گردید. در این رابطه شاخص­ های درصد مواد آلی، بافت خاک و جنس سازند از معیار خاک و سه شاخص خشکی، هدایت الکتریکی آبهای زیرزمینی و افت آبهای زیززمینی از معیار تخریب منابع آب بیشترین تاثیر را در منطقه داشتند[۱۱].
جیرودن (۲۰۰۵) با انجام مطالعاتی به شناسایی مناطق حساس به بیابان­زایی در منطقه سیسیل پرداخت. هدف از این مطالعه شناسایی مناطق حساس به بیابان­زایی در منطقه سیسیل یکی از مناطق ایتالیا، با توجه به شرایط آب و هوایی و تغییرات پوشش زمین با بهره گرفتن از مدل مدالوس و چهار شاخص آب و هوا، خاک، پوشش گیاهی و سیستم های مدیریت بود. نتایج این تحقیق نشان داد که ۹/۶ درصد از منطقه سیسیل به بیابان­زایی بسیار حساس ، ۵/۴۶ درصد دارای حساسیت متوسط، ۵/۳۲ درصد حساسیت کم و تنها ۲/۷ درصد غیر حساس می باشد [۸۱].
هنردوست و همکاران (۲۰۱۱) به منظور ارزیابی شدت و خسارت بیابان­زایی در بخش شمالی دشت گرگان، از مدل مدالوس اصلاح شده استفاده کردند. نتایج نشان داد که ۴۸/۵۲، ۲۷/۴۴ و ۷۹/۲ درصد از منطقه به شدت، در حد متوسط و کمی تحت تأثیر بیابان­زایی است و شاخص خاک و ماندابی شدن مهمترین عوامل مؤثر بر روند بیابان­ز­ایی در منطقه مورد مطالعه به شمار رفته است. در این تحقیق برنامه‌های مدیریتی جهت پایداری پروژه‌های کشاورزی را ضروری خوانده و در قسمت جنوبی نسبتاً حساس به بیابان­زایی معرفی شده است [۸۷].
در مطالعاتی که به روش مدالوس در ایران صورت گرفته است نتایج قابل توجهی به شرح زیر به دست آمده است:
- وجود تعداد نسبتا کافی از معیارها و شاخص­­­های منطبق با شرایط منطقه و در نظر گرفتن جنبه­ های مختلف تخریب سرزمین در این روش باعث شده است تا برآورد دقیقی از شدت و وضعیت بیابان­زایی و تعیین شاخص­ های موثر در تخریب اراضی صورت گیرد.
- نتایج حاصل از ارزیابی بیابان­زایی به کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی بیانگر این موضع بود که استفاده از GIS به بالا بودن دقت و سرعت عمل بیشتر کارشناس کمک قابل ملاحظه­ی می­ کند. بنابراین می­توان گفت که GIS ابزار بسیار سودمندی برای تهیه نقشه های بیابان­زایی می باشد.
- با توجه به اینکه معیارها و شاخص­ های بیابان­زایی در هر منطقه مختص آن منطقه بوده و با نقاط دیگر متفاوت است، روش مدالوس قابلیت پذیرفتن معیارهای متفاوت و متعدد را داشته و به دلیل آنکه امتیازات از طریق میانگین هندسی محاسبه می­شوند، با توجه به عوامل تشدید کننده بیابان­زایی در هر منطقه، معیارها و شاخص­ های مورد نظر تعیین می شوند.
۲-۲- ۲- مدل­های ارزیابی بیابان­زایی در ایران
۲-۲- ۲-۱- اصول و مفاهیم روش ^[۵۲]MICD
مدل کلاس­بندی شدت بیابان­زایی در ایران (ICD) یک روش کمی چند عامله طبقه‌بندی شدت بیابان­زایی است [۱۲].که بر اساس نیاز­های مطالعاتی و ساختارهای محیطی و اجتماعی­-اقتصادی حاکم بر بیابان­های ایران توسط اختصاصی و مهاجری در سال ۱۳۷۴ ارائه شده است. این مدل در مساحتی بالغ بر ۱۰ میلیون هکتار از اراضی مرکز تا جنوب ایران مورد آزمون و بررسی قرار گرفته است [۹].
این روش نیز به نوبه خود دارای ایراداتی است که برخی معایب این روش عبارتند از: ۱- ارزیابی و ارزش‌دهی کاملاً کیفی به برخی از عوامل که دقت ارزش­دهی را کاهش می‌دهد. ۲- دامنه ارزش­های عوامل موجود در این روش زیاد می‌باشد، این امر سبب اختلاف نظر کارشناسان در هنگام ارزش­دهی به این عوامل می‌شود. ۳- دو برابر کردن ارزش عوامل محیطی در مناطقی که عاری از پوشش بوده و ارزش عوامل انسانی در آن مناطق صفر می‌باشد، این مسأله باعث می‌شود در این مناطق تأثیر عوامل طبیعی در بیابان­زایی و همین­طور شدت بیابان­زایی دو برابر، برآورد شود. ۴- عدم توجه به کاربری اراضی و نقش فرآیندهای بیابان­زایی درهر کدام [۳].
در سال ۱۳۸۲، اختصاصی با اصلاحاتی که در مدل ICD به ­وجود آورد، روش طبقه ­بندی بسط یافته بیابان­زایی در ایران را معرفی کرد. در مدل ارزیابی بیابان­زایی MICD ابتدا به کمک مطالعات پایه از جمله نقشه رخساره ­های ژئومورفولوژی و نقشه کاربری اراضی، نقشه کوچکترین واحدهای همگن بیابانی را تعیین کرد و در هر کدام اقدام به ارزش­دهی و ارزیابی بیابان­زایی نمود [۸].
به­ طور کلی در عرصه ­های مختلف چهار واحد همگن بزرگ کاری به­شرح زیر می­توان تفکیک کرد که در هرکدام نوع معیار و شاخص­ های مورد استفاده متفاوت است:

1. 1. واحد اراضی کشاورزی (زراعی، باغی، دیم، آیش و بایر)

1. 1. واحد اراضی مرتعی و جنگلی (مرتع، جنگل، بیشه­زار و …)

1. 1. اراضی فاقد کاربری (اراضی کویری، تپه­های ماسه­ای، سطوح سنگفرشی، تپه­ها، کوه­های لخت و …)

1. 1. واحد اراضی شهری و صنعتی (مناطق مسکونی و شهری، مناطق صنعتی، جاده­ها و فرودگاه­ها و ترمینال­ها و پارک­ها …)

از ویژگی­های این روش این است که برای کاربری­های مختلف اراضی یا واحدهای همگن مختلف از معیارها و شاخص­ های متفاوتی برای ارزیابی وضعیت بیابان­زایی استفاده می­ شود. از آنجا که فرایند، معیارها و شاخص­ های بیابانزایی در هر کدام از کاربری­ها متفاوت می­باشد، باید برای هر مورد، معیارها و ضوابط خاص تعریف شود [۱۴].
در زیر به برخی از مطالعات صورت گرفته و نتایج بدست آمده از کاربرد این مدل در مناطق مختلف اشاره شده است:
ابریشم (۱۳۸۳) وضعیت فعلی بیابان­زایی حوضه فخرآباد – مهریز، واقع در استان یزد را بر اساس روش­های مدالوس تغییر یافته^[۵۳]، ICD و MICD به طور جداگانه ارزیابی و نقشه مربوط به هر یک را تهیه کرد. و بر اساس نتایج بدست آمده، منطقه مورد مطالعه را جزء بیابان­های طبیعی محسوب و نقش عوامل انسانی را در بیابان­زایی منطقه بسیار کم گزارش کرد. براساس روش ICD، منطقه مورد مطالعه در دو کلاس شدت بیابان­زایی کم (II) و متوسط (III)، بر اساس روش MICD، منطقه مورد مطالعه به چهار کلاس شدت بیابانزایی آرام (I)، کم (II)، متوسط (III) و زیاد (IV) و براساس روش مدالوس تغییر یافته، منطقه مورد مطالعه به سه کلاس شدت بیابانزایی کم (II)، متوسط (III) و زیاد (IV) تقسیم شد. و با توجه به نتایج بدست آمده و مقایسه نتایج حاصل از سه روش ذکر شده با شرایط منطقه مورد مطالعه، ایشان روش­های مدالوس تغییر یافته و MICD به ترتیب برای ارزیابی وضعیت فعلی بیابان­زایی مناسب دانست[۱].
احمدی و همکاران (۱۳۸۴) به منظور ارزیابی و تهیه نقشه وضعیت بیابان­زایی در منطقه فخرآباد- مهریز از دو مدل ICD وMICD استفاده کردند. در روش ICD، منطقه مورد مطالعه از نظر شدت بیابان­زایی در دو کلاس کم: ۸۲۳۵۱ هکتار (۵۹/۹۱ درصد) و کلاس متوسط: ۷۵۶۵ هکتار (۴۱/۸ درصد)؛ اما در روش MICD، منطقه مورد مطالعه از نظر شدت بیابان­زایی در چهار کلاس آرام، کم، متوسط و زیاد قرار گرفت؛ که کلاس آرام ۳۳۳۲۷ هکتار (۰۶/۳۷ درصد)، کلاس کم ۸۳۴۶ هکتار (۲۸/۹ درصد)، کلاس متوسط ۳۷۲۴۵ هکتار (۴۲/۴۱ درصد) و کلاس زیاد ۱۰۹۹۸ هکتار (۲۳/۱۲ درصد) از مساحت منطقه را به خود اختصاص داد. با توجه به نتایج بدست آمده و مقایسه نتایج با شرایط مشاهده شده در منطقه، روش MICD روش مناسب­تری برای ارزیابی وضعیت بیابان­زایی در منطقه مورد مطالعه معرفی شد[۴].
چمن‌پیرا و همکاران (۱۳۸۵) با بهره گرفتن از روش ICD نقشه وضعیت فعلی بیابان­زایی حوضه آبخیز کوهدشت را با وسعت حدود ۴۵۶۰۰ هکتار تهیه کردند. نتایج این ارزیابی نشان داد که بیابان­زایی یا تخریب منابع با شدت متوسط در منطقه به وقوع پیوسته است. نتایج به‌دست آمده به شرح زیر بود: حدود ۲/۳۵ درصد حوضه را شدت بیابان­زایی کم، حدود ۳۲ درصد بیابان­زایی متوسط و حدود ۷/۳۲ درصد بیابان­زایی زیاد شامل می­ شود. مهمترین عوامل مؤثر در بیابان­زایی محدوده مطالعاتی را تخریب منابع آب ناشی از پمپاژ و افت سفره و در درجه بعد تخریب منابع گیاهی بر اثر تبدیل اراضی مرتعی و جنگلی به شهری یا چرای بی‌رویه دام برشمردند[۲۰].
زهتابیان و همکاران (۱۳۸۵) با تجزیه و تحلیلی که روی دو مدل ICD و فائو یونپ^[۵۴] در حوضه آبخیز ماهان انجام دادند، شاخص‌ها و زیر شاخص‌های مؤثر در معیار فرسایش بادی و عوامل انسانی و محیطی بالقوه آن را شناسایی و مناسبت‌ترین آنها را انتخاب کردند. براساس نتایج،همه منطقه مورد مطالعه (۲۹/۹۰۱ کیلومتر مربع) در کلاس متوسط شدت بیابانزایی از نظر فرسایش بادی قرار گرفت[۲۹].
سیلاخوری (۱۳۹۱) با بهره گرفتن از مدل MICD پتانسیل بیابان‌زایی را در منطقه شهرستان سبزوار از استان خراسان رضوی مورد بررسی قرار داد. نتایج حاصل از ارزیابی این مدل نشان‌دهنده این امر است که کلاس بیابانزایی در منطقه سبزوار از کم (II) در واحد کوهستان تا شدید (V) در واحد پلایا و تپه‌های ماسه‌ای افزایش یافت که نشان‌دهنده حساسیت متفاوت واحدهای کاری این منطقه است. بر اساس نتایج بدست آمده با بهره گرفتن از این مدل بیشترین درصد منطقه مورد مطالعه را کلاس متوسط (II) به خود اختصاص داد[۳۲].
۲-۲- ۲-۲- اصول و مفاهیم روش ^[۵۵]IMDPA
پس از نهایی شدن متن کنوانسیون بین ­المللی مقابله با بیابان­زایی در ژوئن ۱۹۹۴، ایران یکی از اولین کشورهایی بود که عملاً از دی ماه سال ۱۳۷۵ به عضویت این کنوانسیون درآمد. براساس بند یک از ماده ۹ متن این کنوانسیون، تهیه برنامه اقدام ملی مقابله با بیابان­زایی در چارچوب برنامه ­های توسعه ملی مورد تأکید قرار گرفت. از جمله اقداماتی که می­بایست برای ایجاد امکان اجرای برنامه اقدام ملی و مقابله با بیابان­زایی انجام گیرد تعیین شاخص ­ها و معیارهای بیابان­زایی کشور بود. این مهم با هدف گذر از مرحله شناخت کیفی به کمی به ویژه جهت ارزیابی و وضعیت پتانسیل شدت بیابان­زایی انجام شد. نهایتاً ایجاد امکان مدیریت این پدیده با تکیه بر شرایط خاص اکولوژیکی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور، در قالب طرح ملی تعیین شاخص ­ها و معیارهای بیابان­زایی توسط دفتر تثبیت شن و بیابان­زدایی سازمان در سال ۱۳۸۳ نهایی شد و به دنبال آن مدل IMDPA معرفی گردید. طرح جامع تعیین شاخص ­ها و معیارهای بیابان­زایی در ایران که توسط دکتر حسن احمدی با مشارکت ۳۵ نفر از اساتید و محققین برجسته کشور، استفاده از ۴۰ منبع معتبر داخلی، یکصد منبع خارجی و پانزده منبع سازمان­های بین ­المللی تدوین گردید در نوع خود و حتی در سطح آسیا اولین طرحی است که در سطح ملی جهت کمی­سازی معیارها و شاخص­ های تأثیرگذار بر روند بیابان­زایی در زیست بوم­های طبیعی کشور تدوین ­شد. براساس نتایج این طرح، ۹ معیار ۳۵ شاخص بیابان­زایی در ایران همراه با روش­شناسی ارزیابی کمی و کیفی آنها در قالب مدلی ارائه گردید که مقرر است در ادامه این مدل در سه ناحیه اقلیمی خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب کشور کالیبره شود. در روش فوق شدت بیابان­زایی به کمک ۹ معیار خاک، فرسایش بادی، فرسایش آبی، اقلیم، آب، پوشش گیاهی، کشاورزی، توسعه تکنولوژی و مدیریت مورد ارزیابی قرار می­گیرد [۳۸].
در زیر به برخی از مطالعات صورت گرفته و نتایج بدست آمده از کاربرد این مدل در مناطق مختلف اشاره می شود:
عبدی (۱۳۸۶) در منطقه ابوزید­آباد کاشان وضعیت بیابان­زایی را با بهره گرفتن از مدل IMDPA مورد بررسی قرار داد و نقشه بیابان­زایی آن را ارائه و کلاس بیابان­زایی کل منطقه را متوسط برآورد کرد. وی همچنین ابراز کرد که مدل یاد شده دارای محاسن زیر می­باشد: ۱- انعطاف پذیری ۲- استفاده از میانگین هندسی به جای میانگین وزنی ۳- استفاده از تکنولوژی سیستم اطلاعات جغرافیایی که سبب می­ شود خطای کارشناسی به حداقل ممکن برسد[۳۹].
رضایی‌راد (۱۳۸۷) با بهره گرفتن از مدل IMDPA و تأکید بر معیارهای خاک، آب و آبیاری، پوشش گیاهی و اجتماعی – اقتصادی، پتانسیل بیابان‌زایی حوضه چشمه‌خان را مورد بررسی قرار داد. نتایج نشان داد که منطقه مورد مطالعه تحت دو کلاس کم و ناچیز (I) و متوسط (II) قرار دارد که به ترتیب ۵۱/۳۶ درصد و ۴۹/۶۳ درصد از کل مساحت منطقه را می‌پوشانند. از بین معیارها، معیار پوشش گیاهی مساحت بیشتری را به کلاس شدید اختصاص داده و معیار آب و آبیاری کمترین نقش را در بیابان‌زایی منطقه داشتند[۲۵].
شاکریان (۱۳۸۹) وضعیت فعلی بیابان‌زایی منطقه جرقویه اصفهان را با بهره گرفتن از مدل IMDPA مورد بررسی قرار داد. در این مطالعه سه‌ معیار آب، خاک و پوشش گیاهی مورد مطالعه قرار گرفت. و با توجه به این سه معیار وضعیت بیابان‌زایی را در منطقه متوسط و شاخص هدایت الکتریکی آب با ارزش عددی ۶۲/۳ را مؤثرترین عامل در بیابان‌زایی منطقه معرفی کرد[۳۳].
ناطقی و همکاران (۱۳۸۸) برای بررسی شدت بیابان­زایی دشت سگزی از مدل IMDPA استفاده و سه معیار آب، زمین و پوشش گیاهی را مورد ارزیابی قرار دادند. نقشه نهایی بیابان­زایی بدست آمده حاکی از کلاس شدید و بسیار شدید روند بیابان­زایی در منطقه بود. نتایج به دست آمده معیار آب با میانگین وزنی ۹۷/۳ (کلاس خیلی شدید) را مؤثرترین عامل در بیابان­زایی منطقه معرفی کرد. همچنین معیار زمین با میانگین وزنی ۲۶/۳ و معیار پوشش گیاهی با میانگین وزنی ۱۲/۳ هر دو در کلاس شدید بیابان­زایی قرار داشتند[۵۵].
سیلاخوری (۱۳۹۱) با بهره گرفتن از مدل IMDPA و تأکید بر چهار گروه آب و هوا، زمین شناسی، پوشش زمین و انسانی ، پتانسیل بیابان‌زایی را در منطقه شهرستان سبزوار از استان خراسان رضوی مورد بررسی قرار داد. نتایج نشان داد که منطقه مورد مطالعه تحت دوکلاس متوسط (II) و زیاد (III) تقسیم شد که بیشترین سطح منطقه را کلاس بیابان‌زایی متوسط (II) (07/85 درصد) به خود اختصاص داد. در مقایسه گروه‌ها، گروه پوشش با میانگین وزنی ۵۷/۲ بیشترین و گروه انسانی با میانگین وزنی ۵۵/۱ کمترین تأثیر را در بیابان‌زایی داشتند [۳۳].
۲-۳- شبکه ­های باور بیزین
یک مدل شبکه های باور بیزین، مجموعه ­ای از متغیرهای مرتبط از طریق احتمالاتی است که در نهایت نتیجه مورد نظر را تحت تاثیر قرار می­ دهند [۹۷]. در یک نمودار شبکه بیزین، متغیرها ( گره ها^[۵۶])، داده ­ها و پارامترها به اشکال متفاوتی مانند بیضی یا مستطیل­هایی هستند که از طریق پیکان­ها ( اتصالات^[۵۷]) به هم متصل می­گردند. یک اتصال میان گره­ها از گره A ( گره والد^[۵۸]) به گره B ( گره فرزندی^[۵۹])، نمایشگر ارتباط مستقیم عملکردی و یا همبستگی آماری میان این دو گره است. هر گره فرزندی ( گره ای که یک یا چند اتصال به آن وارد می شود) دارای یک جدول احتمالی شرطی، CPT ^[۶۰]، است که احتمال هر یک از حالات گره را مشروط به حالات گره­های ولدی آن گره تعیین می­ کند [۱۰۴].
شکل ۲-۱ نمونه ای از یک شبکه باور بیزین ساده را نمایش می­دهد. در این جا هر یک از مستطیل ها نشان دهنده یک گره یا متغیر شبکه های باور بیزین می باشند که از طریق پیکان هایی به هم متصل شده اند. بر اساس این شکل متغیر A و B ( گره های ورودی شبکه)، دو متغیر موثر بر متغیر C می باشند. همچنین متغیر C خود متغیر موثر بر متغیر D، یعنی گره نهایی یا هدف می باشد. بر این اساس هریک از گره های A و B به عنوان گره های ولدی گره C ( گره فرزندی) و گره C به عنوان گره ولدی برای گره D محسوب می شوند. هر گره در مدل شبکه بیزین، ۲ یا تعداد بیشتری حالت متفاوت دارد که توزیع احتمالات میان این حالات به گونه ای است که مجموع احتمالات آن ها برابر با ۱ یا ۱۰۰% می باشد. منظور از یک حالت، وضعیت و شرایط متغیر مورد نظر می باشد. گره های شبکه بیزین می­توانند نمایش دهنده حالات طبقه بندی شده، ترتیبی، پیوسته و یا حتی ارزش­هایی عددی ثابت باشند. شکل ۲-۲ نمونه ساده ای جهت تشریح عملکرد شبکه ­های باور بیزین نمایش می باشد. براساس این شکل گره A، متغیر موثر بر گره B می باشد. فرض کنید گره A دارای دو حالت E و F و گره B دارای دو حالت G و H می باشد. در این صورت براساس قضیه بیز به عنوان پایه و اساس شبکه های باور بیزین، رابطه احتمالاتی میان این دو متغیر به صورت رابطه ۲-۲، تعریف می گردد.

برای اینگونه بال ها، که نمای افقی آن ها در شکل ۴-۱ دیده می شود، مدل پیچیده­تری را باید بکار برد. در شکل ۴-۲ خط ساده برآزایی سرتاسر دهانه بال را فرا گرفته است. گردش Γ بر حسب y در راستای خط برآزا تغییر می­ کند. اکنون این مدل را با قرار دادن مجموعه خط های برآزا بر روی صفحه بال و در ایستگاه های وتری مختلف، گسترش می دهیم.

شکل۴‑۲- خط برآزا قرار گرفته در دهانه بال
یعنی همانند شکل ۴-۳ ، تعداد فراوانی خط برآزا را، که همگی موازی با محور y، و در نقاط محور x قرار دارند، در نظر می­گیریم. در حد، از به هم پیوستن تعداد خطوط نامتناهی با قدرت بی نهایت کم، ورقه گردابه ای به دست می­آیدکه خطوط گردابه­ی آن موازی با محور y خواهد بود. قدرت این ورقه را (در واحد طول در جهت x) با γ نشان می­دهیم، که مشابه با تغییرات γ برای خط برآزای واحد، در جهت y تغییر می­ کند.
شکل۴‑۳- استفاده از چند خط برآزا بر روی یک بال
به طور کلی هر خط برآزا دارای قدرت کلی متفاوتی است، به گونه ای که γ بر حسب x نیز تغییر خواهد کرد. بنابراین همانند شکل بالا (x,y) γ = γ به علاوه هر خط برآزا دارای مجموعه ای از گردابه های دنباله­دار است، از این رو مجموعه خطوط برآزا با مجموعه گردابه­های دنباله دار منطبق و موازی با محور x، تلاقی دارند.
در حد، با به هم پیوستن تعدادی نامتناهی از گردابه های بی نهایت ضعیف، ورقه گردابه دیگری به قدرت δ از این گردابه های دنباله دار تشکیل می شود. برای درک بهتر δ خط واحدی را موازی x در نظر بگیرید. با حرکت در راستای این خط از لبه حمله به سوی لبه فرار، با هر بار قطع خط برآزا، گردابه دنباله دار جدیدی افزوده می شود. بنابراین، δ باید بر حسب xتغییر کند. افزون بر آن، گردابه های دنباله دار مختلف نیز متفاوت خواهد بود. بنابراین، δ در جهت y تغییر می کند. یعنی همانند شکل بالا (x,y) δ=δ.
همانند شکل دو ورقه یکی با خطوط گردابه ای موازی با y با قدرت γ (در واحد طول x) و دیگری با خطوط گردابه ای موازی با x با قدرت δ، سطح برآزایی را در سرتاسر نمای افقی بال می گسترانند. در هر نقطه مفروض بر روی این سطح، قدرت سطح برآزا به وسیله γ و δ ، که هر دو تابع x و y هستند مشخص می شود. توزیع قدرت گردابه دهانه­ای را با (x,y) γ = γ، و توزیع قدرت گردابه وتری را با (x,y) δ=δ نشان می دهیم.
توجه کنید در پایین دست لبه فرار ، هیچ خط گردابه دهانه ای نداریم، و تنها گردابه های دنباله دار وجود دارند. از این رو، دنباله تنها شامل گردابه های وتری است. قدرت این ورقه گردابه دنباله دار را با δw (در واحد طولy) نشان می دهند. چون گردابه های دنباله دار هیچ خط گردابه­ای را در دنباله قطع نمی­کنند، قدرت هر گردابه دنباله­دار مفروض، بر حسب x ثابت می ماند. بنابراین، δw تنها به y بستگی دارد، در سرتاسر دنباله (y)δw همان قدرت واقع در لبه فرار خود را حفظ می­ کند. اکنون که سطح برآزا را تعریف کردیم، کاربرد آن را نیز شرح می دهیم.
همانند شکل ۴-۳ نقطه p را در موقعیت(x,y) بر روی بال در نظر بگیرید. سطح برآزا و ورقه گردابه دنباله دار، هر دو مولفه قائم سرعتی را در نقطه p القاء می کنند. این سرعت قائم را با (x,y)w نشان می دهیم. هدف آن است که نمای افقی بال، به صورت سطح جریان عمل کند، یعنی مجموع (x,y)w القایی و مولفه قائم سرعت جریان آزاد، برای هر نقطه p و همه نقاط واقع در روی بال صفر شود، این همان شرط مماسی جریان بر روی سطح بال است.
هدف اصلی نظریه سطح برآزا، یافتن (x,y) γ = γ و (x,y) δ=δ به گونه ای است که شرط مماسی جریان در همه نقاط روی بال ارضاء شود. اکنون رابطه ای را برای محاسبه سرعت القایی (x,y)w بر حسب γ و δ و δw به دست می آوریم.
تصویر زیر را که قطعه ای از نمای افقی بال متناهی را نشان می دهد، در نظر بگیرید. نقطه ای با مختصات (ξ,η) در نظر بگیرید.
شکل۴‑۴٫ نمای افقی بال متناهی
در این نقطه (ξ,η)γ قدرت گردابه وتری است. رشته یا نواری باریک از ورقه گردابه وتری را با علامت طول dξ در جهت x در نظر بگیرید.بنابراین قدرت این رشته γdξ است، و خود رشته در جهت y (یاη) امتداد می یابد. همچنین نقطه p واقع در مختصات (x,y) و به فاصله r از نقطه (ξ,η) را در نظر بگیرید.
بنابر قانون بیوساوار افزایش سرعت القاء شده در p به وسیله طول dη از این رشته گردابه با قدرت γdξ عبارتست از:

با بررسی شکل و با توجه به قاعده دست راست برای قدرت γ، در می یابیم که |dV| رو به پایین، و به سوی داخل صفحه بال، یعنی در جهت منفی z القاء می شود. با توجه به این قرار داد علامتگذاری که w در جهت رو به بالا یعنی در جهت مثبت z ، مثبت است،
سهم معادله را در سرعت القایی w به صورت نشان می دهیم.

همچنین توجه کنید که

بنابراین معادله قبل به صورت زیر نوشته می شود:

با در نظر گرفتن سهم جزء گردابه وتری با قدرت δdη در سرعت القایی در نقطه p با بحث مشابهی داریم:

سوگیری تفسیر ۸۴
نمودار ۴-۱۴- میانگین تعدیل شده ترس از ارزیابی منفی در شرایط اصلاح
سوگیری توجه ۸۵
نمودار ۴-۱۵- میانگین تعدیل شده سوگیری تفسیر خنثی در شرایط اصلاح
سوگیری توجه ۸۷
نمودار ۴-۱۶- میانگین تعدیل شده سوگیری تفسیر منفی در شرایط اصلاح
سوگیری توجه ۸۷
فهرست شکل‌ها
عنوان صفحه
شکل ۲-۱- مدل کلارک و ولز (۱۹۹۵) ۲۷
شکل ۲-۲- مدل رپی و هیمبرگ (۱۹۹۵) ۲۸
شکل ۲-۳- مدل هافمن و بارلو (۲۰۰۴) ۳۰
شکل ۲-۴- مدل رپی و اسپنس (۲۰۰۴) ۳۳
فصل اوّل
مقدمه
۱-۱- کلیات
اختلال اضطراب اجتماعی^[۱] که با ترس بارز و پایدار از تعاملات اجتماعی یا موقعیت‌های عملکردی توصیف می‌شود، به صورت معناداری با اختلال در کیفیت زندگی مرتبط است (باررا^[۲] و نورتون^[۳]، ۲۰۰۹). این ارتباط از این باور بنیادین دخیل در اضطراب اجتماعی نشات می‌گیرد که فرد معتقد است رفتارش از نظر اجتماعی پیامدهای مصیبت‌باری خواهد داشت و تحقیر یا شرمنده خواهد شد (هافمن^[۴] و لو^[۵]، ۲۰۰۶)؛ بنابراین وی تلاش می‌کند از موقعیت‌هایی که ممکن است مورد ارزیابی دیگران قرار گیرد و با بروز نشانه‌های اضطراب خجالت‌زده شود، اجتناب کند؛ اجتناب علاوه بر ایجاد آشفتگی‌هایی در کارکرد فرد، به سهم خود اختلال را تداوم می‌بخشد (ولز^[۶] و پاپاجورجیو^[۷]، ۱۹۹۸). بر مبنای این خصیصه، رویکردهای شناختی-رفتاری، اختلال اضطراب اجتماعی را پاسخ فرد به ارزیابی منفی دیگران مفهوم‌پردازی می‌کنند (رپی^[۸] و هیمبرگ^[۹]، ۱۹۹۷).

از آنجا که اعتقاد به ارزیابی منفی باور هسته‌ای افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی است، این افراد محیط خود را به منظور یافتن هرگونه نشانه بالقوه ارزیابی منفی می‌کاوند. این نشانه‌ها، محرک‌هایی (حالات چهره یا لغات) را شامل می‌شود که خشم یا تنفر را نشان می‌دهند و یا از تهدید اجتماعی (مانند تحقیر) حکایت دارند (هیرن^[۱۰]، لیونس^[۱۱] و فیلیپات^[۱۲]، ۲۰۱۱). به عبارتی سوگیری توجه^[۱۳]، یعنی تمایل به توجه انتخابی و گزینشی به نشانه‌های تهدید نسبت به نشانه‌های خنثی، مؤلفه‌ای اساسی در تبیین اضطراب اجتماعی محسوب می‌شود (کلارک^[۱۴] و ولز، ۱۹۹۵؛ به نقل از شولتز^[۱۵] و هیمبرگ، ۲۰۰۸). در این راستا می‌توان گفت که توجه تسهیل شده^[۱۶] به اطلاعات تهدیدکننده، از طریق تسهیل پردازش اطلاعات اجتماعی منفی در مقابل نشانگان بی‌خطر یا مثبت اجتماعی، تداوم اختلال را موجب می‌شود (روزنمن^[۱۷]، ورسینگ^[۱۸] و امیر^[۱۹]، ۲۰۱۱).
نکته حائز اهمیت در این فرایند این است که اگر چه فرد مبتلا به اضطراب اجتماعی تمایل دارد توجه خود را به نشانه‌های مبین ارزیابی منفی دیگران در مورد عملکردش در موقعیت‌های اجتماعی و در نتیجه تهدیدآمیز بودن موقعیت معطوف سازد، موقعیت‌های اجتماعی اغلب مبهم هستند. ابهام و عدم وضوح موقعیت، زمینه را برای تحریف معنای نشانه‌های اجتماعی فراهم می‌سازد تا سوگیری تفسیر^[۲۰] به عنوان دیگر نقصان فرایند پردازش اطلاعات^[۲۱] در اختلال اضطراب اجتماعی بروز یابد (برد^[۲۲] و امیر، ۲۰۰۸). بدین ترتیب که افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی، در فرایند شناسایی محیط، اطلاعات مبهم را به صورت منفی یا خطرناک تفسیر می‌کنند و اطلاعاتی را که دیگران تهدیدآمیز می‌دانند، فاجعه‌آمیز تعبیر می‌کنند؛ بنابراین تفسیرهای بی‌خطر یا مثبت کمتر (هیرچ^[۲۳] و متیوز^[۲۴]، ۱۹۹۷، ۲۰۰۰؛ کانستنس^[۲۵]، پن^[۲۶]، ایهن^[۲۷] و هوپ^[۲۸]، ۱۹۹۹) و تفسیرهای تهدیدآمیز بیشتری (امیر، فوآ^[۲۹] و کولز^[۳۰]، ۱۹۹۸؛ روت^[۳۱]، آنتونی^[۳۲] و سوینسون^[۳۳]، ۲۰۰۱؛ وونکن^[۳۴]، بوگلس^[۳۵] و وریس^[۳۶]، ۲۰۰۳) نشان می‌دهند. درنتیجه سوگیری در تفسیر محرک‌های اجتماعی نیز با تشدید اضطراب و پریشانی، اختلال را پایدار می‌سازد (اسپوکاس^[۳۷]، رودباخ^[۳۸] و هیمبرگ، ۲۰۰۷). درمجموع می‌توان گفت که سوگیری‌های فرایند پردازش اطلاعات، از طریق تاثیر بر قضاوت درمورد نشانه‌های محیطی، اضطراب را در موقعیت‌های اجتماعی تداوم می‌بخشد (کلارک و ولز، ۱۹۹۵؛ رپی و هیمبرگ، ۱۹۹۷). بدین ترتیب که اضطراب، فرد را در جهت بازنمایی‌های ادراک شده تهدیدزا برانگیخته می‌کند و این برانگیختگی، فعال‌سازی توجهی نسبت به محرک‌های تهدیدکننده و به همان نسبت ارزیابی منفی موقعیت مبهم را افزایش می‌دهد (متیوز، مکینتاش^[۳۹] و فالچر^[۴۰]، ۱۹۹۷) و چرخه اضطراب تقویت می‌شود.
با گسترش شواهد پژوهشی در خصوص بروز سوگیری توجه و سوگیری تفسیر در اختلال اضطراب اجتماعی و نقش کلیدی آن در تداوم این اختلال، تدوین راهبردهای اصلاح این سوگیری‌ها مورد توجه قرار گرفته است. در این راستا، مطالعات نشان داده‌اند اصلاح سوگیری توجه در کاهش آسیب‌پذیری نسبت به اضطراب موثر است (امیر، وبر^[۴۱]، برد، بومیا^[۴۲] و تیلور^[۴۳]، ۲۰۰۸؛ مک‌لئود^[۴۴]، راترفورد^[۴۵]، کمپبل^[۴۶]، ابسوورثی^[۴۷] و هولکر^[۴۸]، ۲۰۰۲). کاهش سوگیری تفسیر منفی^[۴۹] و تسهیل سوگیری تفسیر خنثی^[۵۰] یا بی‌خطر نیز می‌تواند چرخه پسخوراند مثبت را تقویت کند، عزت نفس را افزایش دهد، سطح اضطراب را تعدیل نماید و در نتیجه باعث کاهش علائم اضطراب اجتماعی گردد (استوپا^[۵۱] و کلارک، ۲۰۰۰).
یکی از راهبردهای اصلاحی که اخیراً مطرح شده است، برنامه تعدیل سوگیری شناختی^[۵۲] است. این برنامه الگوهای توجهی، تفکر و پاسخدهی به موقعیت‌های اجتماعی زندگی روزمره را از طریق هدف قرار دادن عادت‌های ذهنی تغییر می‌دهد؛ عادت‌هایی که اگر چه خودکار و خارج از کنترل هستند اما می‌توان با تمرین مکرر که نیازمند پردازش سریع است، عادت‌های غیراضطرابی را جایگزین آن‌ها ساخت (برد، ویسبرگ^[۵۳] و امیر، ۲۰۱۱). بر این مبنا، پژوهش‌های صورت گرفته نشان داده‌اند که با اجرای برنامه تعدیل سوگیری شناختی می‌توان سوگیری‌های شناختی را تعدیل نمود و این تغییر به سهم خود واکنش‌های هیجانی بعدی را تحت تاثیر قرار می‌دهد (هرتل^[۵۴] و متیوز، ۲۰۱۱؛ هاکاماتا^[۵۵] و همکاران، ۲۰۱۰؛ مورفی^[۵۶]، هیرچ، متیوز، اسمیت^[۵۷] و کلارک، ۲۰۰۷).
به‌رغم پیشینه عملی مطلوبی که در خصوص کارایی هر یک از راهبردهای تعدیل سوگیری توجه و سوگیری تفسیر گزارش شده است (کاستر^[۵۸]، بائرت^[۵۹]، بوک‌استال^[۶۰] و رات^[۶۱]، ۲۰۱۰؛ امیر و همکاران، ۲۰۰۹؛ اشمیت^[۶۲]، ریچی^[۶۳]، بوکنر^[۶۴] و تیمپانو^[۶۵]، ۲۰۰۹؛ برد و امیر، ۲۰۰۸؛ مورفی، هیرچ، متیوز، اسمیت و کلارک، ۲۰۰۷)، نحوه تعامل این دو مؤلفه برنامه تعدیل سوگیری شناختی و تاثیراتشان بر اضطراب مبهم است. در مسیر مطالعه این تعامل و ارتباط، برمبنای تحقیقات صورت گرفته اجرای دو راهبرد را می‌توان پیشنهاد نمود؛ نخستین راهبرد القای یکی از دو مؤلفه سوگیری توجه یا سوگیری تفسیر و سنجش تاثیر آن بر سوگیری دیگر و سطح اضطراب است. راهبرد دیگر اجرای برنامه تعدیل یکی از این دو مؤلفه و بررسی تاثیر آن بر مؤلفه دیگر و سطح اضطراب است. راهبرد دوم در مقایسه با راهبرد نخست از آنجا حائز اهمیت است که علاوه بر روشن ساختن ارتباطات این دو مؤلفه و تبیین نقش سوگیری‌های شناختی در رشد و تداوم اضطراب، این سوال را پاسخ می‌دهد که آیا اجرای برنامه تعدیل سوگیری شناختی به نحوی که یکی از مؤلفه‌های سوگیری شناختی را هدف قرار دهد، می‌تواند بر دیگر مؤلفه‌های پردازش اطلاعات تاثیر گذارد یا خیر. این خط جدید تحقیقاتی را می‌توان در این راستا تعبیر نمود که فرآیندهای شناختی متفاوت با یکدیگر تعامل دارند و بر هیجان اثر می‌گذارند (مبینی^[۶۶]، رینولدز^[۶۷] و مکینتاش، ۲۰۱۳). بررسی داده‌های حاصل از آزمون این سوالات، به روشن ساختن این مساله کمک می‌کند که اجرای کدام سبک مداخله می‌تواند بیش‌ترین اثربخشی درمانی را به دنبال داشته باشد.
۱-۲- بیان مسأله
اختلال اضطراب اجتماعی به عنوان یکی از شایع‌ترین اختلالات اضطرابی در طول عمر (%۱۲ کسلر^[۶۸] و همکاران، ۲۰۰۵؛ به نقل از خلیلی طرقبه، ۱۳۹۱؛ %۱۰ طالع‌پسند^[۶۹] و نوکانی^[۷۰]، ۲۰۱۰)، با تاثیرگذاری منفی گسترده و عمیق بر فرایند تحصیل، شغل و زندگی فرد مبتلا، تخریب معنادار عملکرد را به دنبال دارد (طالع‌پسند و نوکانی، ۲۰۱۰). بخشی از مختل شدن عملکرد از آنجا ناشی می‌شود که فرد معتقد است دیگران او را منفی ارزیابی خواهند نمود (بک^[۷۱]، امری^[۷۲] و گرینبرگ^[۷۳]، ۱۹۸۵). سازه ترس از ارزیابی منفی^[۷۴]، احساس ترس نسبت به ارزیابی دیگران، انتظار تجربه ارزیابی‌های منفی از دیگران و آشفتگی مفرط نسبت به ارزیابی منفی را شامل می‌شود (واتسون^[۷۵] و فرند^[۷۶]، ۱۹۶۹).
این باور به ارزیابی منفی دیگران منعکس کننده خودارزیابی منفی است که می‌تواند نتیجه پردازش بسط یافته اطلاعات منفی به شکل سوگیری توجه، سوگیری تفسیر، سوگیری قضاوت و سوگیری حافظه باشد (کلارک و مک‌مانوس^[۷۷]، ۲۰۰۲؛ لدلی^[۷۸] و هیمبرگ، ۲۰۰۶). در اضطراب اجتماعی این پردازش سوگیرانه اطلاعات، بر اینکه فرد در موقعیت اجتماعی مورد قضاوت و ارزیابی منفی قرار خواهد گرفت، متمرکز است (استوپا، ۲۰۰۹). از طرفی از آنجا که حجم اطلاعات دنیای اجتماعی بیشتر از آن است که منابع شناختی قادر به پردازش همه آن‌ها باشند، توجه گزینشی (سوگیری توجه) و تفسیر گزینشی (سوگیری تفسیر) چرخه معیوبی را ایجاد خواهد نمود که دنیای بی‌خطر، تهدیدکننده تجربه می‌شود و اختلال تداوم می‌یابد.
در خصوص سوگیری توجه، بک و کلارک (۱۹۹۷؛ به نقل از سیسلر^[۷۹] و کاستر، ۲۰۱۰) نشان داده‌اند که اضطراب با سوگیری در فاز اولیه پردازش شناختی مرتبط است. بدین معنا که توجه به سرعت و به طور خودکار در جهت محرک‌های منفی مرتبط با تهدید اختصاص می‌یابد؛ به عبارت دیگر، عقاید ناکارآمد و ترس از ارزیابی منفی در اضطراب اجتماعی، توجه مضاعف به منابع بالقوه تهدید (تهدیدهای اجتماعی) را منجر می‌شود (هورلی^[۸۰]، ویلیامز^[۸۱]، گون‌سالوز^[۸۲] و گوردون^[۸۳]، ۲۰۰۴).
پس از عطف توجه به عناصر موقعیت اجتماعی، معنای اختصاص داده شده به این عناصر نیز نقش مهمی در پاسخدهی فرد به موقعیت ایفا می‌کند. تفسیر درباره معنای موقعیت اجتماعی، اینکه موقعیت خطرناک ارزیابی می‌شود یا خیر، در آمادگی فرد برای وارد شدن یا دوباره وارد شدن به موقعیت اثر دارد. مسلم است که خطرناک ارزیابی کردن موقعیت و عدم مواجهه با آن، باورهای ناکارآمد فرد را تایید نموده و تداوم اختلال را موجب می‌شود.
با توجه به آنچه مطرح شد، اصلاح این سوگیری‌ها می‌تواند به میزان قابل توجهی علائم اضطراب اجتماعی را تخفیف دهد. در مسیر تعدیل و اصلاح سوگیری‌ها و در نتیجه کاهش آسیب‌پذیری افراد در برابر اضطراب اجتماعی، می‌باید به خودکار کردن فرآیندهایی پرداخت که با درونداد و تفسیر گزینشی اطلاعات منفی مقابله می‌کنند (متیوز، ۲۰۰۴). بر این مبنا، برنامه تعدیل سوگیری شناختی طراحی شده که به راهبردهایی اشاره دارد که با بهره گرفتن از تمرین منظم و مکرر، ایجاد تغییر در سبک خاصی از پردازش شناختی -که فرض می‌شود در واکنش‌های هیجانی ناخوشایند یا اختلال‌ها نقش دارند- را هدف قرار می‌دهد (کاستر، فاکس^[۸۴] و مک‌لئود، ۲۰۰۹). مکانیزم عملکرد برنامه تعدیل سوگیری شناختی بدین ترتیب است که سوگیری از طریق مواجهه مکرر با محرک‌های خنثی و منفی و ارائه تقویت در صورت اختصاص توجه به محرک‌های خنثی (در برنامه تعدیل سوگیری توجه) و انتخاب معانی بی‌خطر یا مثبت (در برنامه تعدیل سوگیری تفسیر) اصلاح می‌شود. بدین ترتیب این راهبرد نه تنها حالت علی سوگیری توجه و تفسیر را روشن ساخته بلکه مزایای درمانی بالقوه‌ای را نیز پیشنهاد می‌کند (خلیلی طرقبه، ۱۳۹۱).
در این میان، با وجود رشد تحقیقاتی که سوگیری توجه و سوگیری تفسیر را مورد بررسی قرار داده و برنامه‌های تعدیل این سوگیری‌ها را طراحی و آزموده‌اند، ارتباط میان این متغیرها و تاثیرات تعاملی‌شان بر تداوم اضطراب اجتماعی کماکان مبهم است. اگرچه فرضیاتی مطرح شده که ممکن است این سوگیری‌ها در توجه و تفسیر از مکانیزم پردازشی مشترکی نشات گرفته باشند (متیوز، مکینتاش و فالچر، ۱۹۹۷؛ ویلیامز، واتز^[۸۵]، مک‌لئود و متیوز، ۱۹۹۷) و یا یک سوگیری شناختی تاثیر مستقیمی بر دیگر سوگیری شناختی داشته باشد (هیرچ، کلارک و متیوز، ۲۰۰۶)، مطالعات چندانی به منظور آزمون این فرضیات صورت نگرفته است. تنها امیر، بومیا^[۸۶] و برد (۲۰۱۰)، لانگه^[۸۷] و همکاران (۲۰۱۰)، سالمینک^[۸۸]، هرتل و مکینتاش (۲۰۱۰) نشان داده‌اند که تغییر سیستماتیک در یک سوگیری شناختی تاثیر معناداری بر دیگر سوگیری‌های شناختی دارد که البته با توجه به محدودیت‌های گزارش شده، مطالعات بیشتر، با بهره گرفتن از سایر تکالیف و شرایط آزمایشی کنترل شده ضروری شمرده شده است.
بنابراین، پژوهش حاضر با هدف مطالعه رابطه سوگیری توجه و سوگیری تفسیر در اضطراب اجتماعی شکل گرفت. برای نیل به این هدف و با توجه به اینکه بروز سوگیری توجه و سوگیری تفسیر در افراد مضطرب اجتماعی یافته‌ای متقن است، برنامه تعدیل سوگیری شناختی در دو گروه آزمایشی اجرا شد؛ در یک گروه، ابتدا سوگیری توجه و سوگیری تفسیر مورد سنجش قرار گرفت، سپس با اجرای برنامه تعدیل سوگیری توجه، تاثیرات این مداخله بر سوگیری توجه و سوگیری تفسیر ارزیابی شد. در گروه دیگر، همین ترتیب اجرای آزمایشی درخصوص سوگیری تفسیر صورت پذیرفت. بدین ترتیب این طرح علاوه بر اینکه اثربخشی برنامه‌های تعدیل سوگیری توجه و سوگیری تفسیر بر ترس از ارزیابی منفی به عنوان باور هسته‌ای آسیب‌زا و علائم اضطراب اجتماعی را می‌آزماید، با روشن ساختن الگوی ارتباط سوگیری توجه و سوگیری تفسیر به این سوال پاسخ می‌دهد که آیا اصلاح و تعدیل یک مؤلفه سودار پردازش اطلاعات در اختلال اضطراب اجتماعی می‌تواند تعدیل سوگیری دیگر را به دنبال داشته باشد یا خیر.
۱-۳- ضرورت و اهمیت پژوهش
اختلال اضطراب اجتماعی با تاثیرگذاری قابل ملاحظه بر کیفیت زندگی (الاتونجی^[۸۹]، سیسلر و تولین^[۹۰]، ۲۰۰۷)، از حیطه‌های تحقیقاتی محسوب می‌شود که ضرورت کار در آن ملموس است. همچنین، از آنجا که این اختلال پایین‌ترین میزان بهبودی در میان اختلالات اضطرابی را داراست (بروس^[۹۱] و همکاران، ۲۰۰۵؛ به نقل از خلیلی طرقبه، ۱۳۹۱)، ضروری است تا با شناسایی مکانیزم‌های علی بروز و تداوم آن، مسیرهای درمانی نوین اثربخش طراحی شود. درمان‌های کنونی رایج برای اختلال اضطراب اجتماعی، دارو درمانی و درمان شناختی-رفتاری است که نگرانی‌هایی را موجب شده است؛ اندازه تاثیر درمان‌های دارویی کوچک تا متوسط بوده و تقریباً در ۴۰ درصد بیماران علائم با دارو فروکش نمی‌کند (هافمن و متیو^[۹۲]، ۲۰۰۸؛ بلانکو^[۹۳]، شنی‌یر^[۹۴] و اشمیت^[۹۵]، ۲۰۰۳؛ به نقل از خلیلی طرقبه، ۱۳۹۱). همچنین تقریباً در ۳۳-۲۵ درصد بیماران، درمان‌های شناختی-رفتاری (شامل بازسازی شناختی و مواجهه رفتاری) موثر نیست (هربرت^[۹۶]، ۲۰۰۷؛ به نقل از خلیلی طرقبه، ۱۳۹۱) و در بین افرادی که به این درمان پاسخ می‌دهند، بسیاری تا حدودی دارای علائم باقی می‌مانند (هربرت، ۲۰۰۷؛ هربرت و دالریمپل^[۹۷]، ۲۰۰۵؛ به نقل از خلیلی طرقبه، ۱۳۹۱). اگر چه از محدودیت درمان شناختی-رفتاری گفته شد اما به نظر می‌رسد با ترکیب این رویکرد که محتوای هشیار افکار را در معرض فرایند استدلال و ارزیابی مجدد قرار می‌دهد با راهبردی که سوگیری‌های پردازشی خودکار را که در اصل منجر به آن محتوا شده‌اند، هدف می‌گیرد، بتوان اثربخشی درمان را ارتقا داد. برای نیل به این منظور، نخست می‌باید کارایی روش‌های تعدیل سوگیری‌های شناختی بررسی شود تا بتوان یک سبک مداخله اثربخش را به منظور تلفیق با درمان شناختی-رفتاری تدوین نمود.
از آنجا که سوگیری توجه و سوگیری تفسیر تفاوت‌های افراد را در اضطراب به صورت بنیادی شکل می‌دهند (متیوز و مک‌لئود، ۲۰۰۲) این دو مؤلفه سودار فرایند پردازش اطلاعات نسبت به سایر مؤلفه‌ها کلیدی محسوب می‌شوند. علاوه بر این، سوگیری توجه به تهدید در اضطراب اجتماعی، آسیب‌پذیری نسبت به تهدید را تحت تاثیر قرار می‌دهد (مک‌لئود، راترفورد، کمپبل، ابسوورثی و هولکر، ۲۰۰۲) و بازگشت اضطراب را نیز در دوره‌های پیگیری پیش‌بینی می‌کند (لاند^[۹۸] و است^[۹۹]، ۲۰۰۱).
سوگیری تفسیر نیز افراد با اضطراب اجتماعی را به این سمت سوق می‌دهد که موقعیت‌های مبهم و حتی مثبت اجتماعی را تهدیدآمیز تعبیر کنند؛ بنابراین یا اجتناب پیش می‌آید و یا در صورت اجبار به ماندن در موقعیت، سوگیری‌ها و اضطراب فزاینده متعاقب آن، منابع شناختی را در جهت خلاف عملکرد موفق سوق می‌دهد و عملکرد ناموفق در موقعیت‌های اجتماعی را تسریع می کند (عسگری، ۱۳۹۰).
از طرفی تعامل افراد با اضطراب اجتماعی با موقعیت‌های اجتماعی به نحوی است که سوگیری‌های منفی در فرایند پردازش نشانه‌های اجتماعی را اثبات نمایند؛ همه نشانه‌ها در این راستا تعبیر می‌شود که فرد منفی ارزیابی شده است (رپی و هیمبرگ، ۱۹۹۷؛ کلارک و ولز، ۱۹۹۵)؛ بنابراین مساله ایجاد و تداوم اضطراب به دلیل سوگیری‌های شناختی (کاستر، فاکس و مک‌لئود، ۲۰۰۹)، بر این دلالت دارد که سوگیری‌ها اهداف مهمی برای مداخلات درمانی هستند و می‌باید راهبردهایی برای اصلاح سوگیری‌ها و چرخه معیوب منتج از آن تدوین شود.
در این راستا، برنامه تعدیل سوگیری شناختی مطرح شده است. در بخش تعدیل سوگیری توجه، از طریق تکرار، توجه فرد به دور از نشانگان تهدید اجتماعی بازجهت‌دهی می‌شود و در بخش تعدیل سوگیری تفسیر، فرد به سمت در نظر گرفتن تبیین‌های مثبت یا کمتر منفی سوق داده می‌شود.
تعدیل سوگیری شناختی به عنوان یک درمان مستقل و یا یک بخش الحاقی به درمان شناختی-رفتاری، به راحتی می‌تواند توسط کامپیوتر و با حداقل درگیری بالینی اجرا شود. حتی می‌توان آن را به عنوان بخشی از تکلیف خانگی در نظر گرفت. در این میان، نگرانی‌هایی که در خصوص تعمیم‌پذیری و طول مدت اثرات آموزش وجود دارد، تا حدی با شواهد اولیه که اثرات مفید آن بر علائم اضطراب را تا حداقل ۴ ماه پس از آموزش نشان می‌دهد (اشمیت، ریچی، بوکنر و تیمپانو، ۲۰۰۹؛ امیر و همکاران، ۲۰۰۹؛ به نقل از عسگری، ۱۳۹۰)، برطرف شده است. علاوه بر اینکه کاهش در شدت علائم با ارتقاء عملکرد اجتماعی مرتبط است (برد، ۲۰۱۱).
با آنچه در خصوص اهمیت متغیرهای طرح پژوهشی حاضر گفته شد، اینک لازم است تا سبک مداخله‌ای از برنامه تعدیل سوگیری شناختی تعیین شود که بیش‌ترین میزان اثربخشی را داراست. چرا که مداخلات بر پایه دستیابی به حداکثر اثر با اجرای کوتاه مدت قرار دارند؛ بنابراین ضروری است که با تعیین اثربخشی برنامه تعدیل سوگیری شناختی در خصوص دو مؤلفه توجه و تفسیر و روشن ساختن نحوه ارتباط و تعامل این دو مؤلفه، به این نکته پرداخته شود که آیا اجرای برنامه تعدیل یک سوگیری شناختی بر تعدیل سوگیری دیگر اثرات قابل توجهی دارد یا خیر و در صورت اثربخشی زنجیره‌ای، اجرای کدام برنامه اولویت دارد.
۱-۴- اهداف پژوهش
۱-۴-۱- بررسی اثربخشی برنامه تعدیل سوگیری تفسیر بر کاهش سوگیری تفسیر منفی و افزایش سوگیری تفسیر خنثی
۱-۴-۲- بررسی اثربخشی برنامه تعدیل سوگیری تفسیر بر کاهش علائم اضطراب اجتماعی
۱-۴-۳- بررسی اثربخشی برنامه تعدیل سوگیری تفسیر بر کاهش سطح اضطراب اجتماعی
۱-۴-۴- بررسی اثربخشی برنامه تعدیل سوگیری تفسیر بر کاهش ترس از ارزیابی منفی
۱-۴-۵- بررسی اثربخشی برنامه اصلاح سوگیری توجه بر کاهش سوگیری توجه
۱-۴-۶- بررسی اثربخشی برنامه اصلاح سوگیری توجه بر کاهش علائم اضطراب اجتماعی
۱-۴-۷- بررسی اثربخشی برنامه اصلاح سوگیری توجه بر کاهش سطح اضطراب اجتماعی
۱-۴-۸- بررسی اثربخشی برنامه اصلاح سوگیری توجه بر کاهش ترس از ارزیابی منفی

این میدان گازی واقع در منطقه عسلویه در استان بوشهر می باشد. این منطقه گازی به علت تاثیر آن بر اقتصاد کشور از اهمیت بالایی برخوردار است اما همین اهمیت و ارزش باعث تغییر در کیفیت زندگی مردم این منطقه گردیده است.
شواهد بسیاری نشان می دهد در عسلویه به طور خاص و در بقیه مناطقی که صنعت نفت و گاز در آنجا توسعه یافته است بطور عام به وضعیت خدمات بهداشتی، آموزش و پرورش و آموزش عالی، رونق اقتصادی خدمات شهری و بسیاری از آنچه شاخص های رفاه در جهان امروز به حساب می آیند بهبود یافته است.( فاضلی و طالبیان، ۱۳۸۹،ص۱) اما به نظر می رسد که استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس در منطقه عسلویه باعث بروز مشکلاتی نیز در منطقه گردیده است. شواهد نشان می دهد که معضلات زیست محیطی و به دنبال آن به مخاطره افتادن سلامت عمومی از مهمترین مشکلات منطقه به شمار می روند. ورود حجم زیادی از پساب آلوده شرکتهای فعال در منطقه به دریا می تواند اثرات نابود کننده و مخربی را برروی اکوسیستم دریایی به دنبال داشته و به دنبال آن سلامت عمومی را تحت تاثیر قرار دهد. تحقیقات نشان می دهد که خروج گازهای زائد از منابع ثابت مانند فلرها و دودکش ها و… به هوای محیط، با توجه به تعدد و تجمع این منابع در منطقه باعث بروز آلودگی هوا گردیده (موسوی، ۱۳۹۱) که این امر می تواند خطرات زیادی را برای سلامتی افراد به دنبال داشته باشد. از دیگر مشکلات زیست محیطی بوجود آمده می توان به تولید زیاد پسماندهای صنعتی و شهری ناشی از استقرار صنایع و مناطق مسکونی و عدم مدیریت مناسب آنها اشاره نمود.

به نظر می رسد با استقرار صنعت و به دنبال آن ورود مهاجران از سایر نقاط کشور در منطقه، تغییراتی را نیز در وضعیت فرهنگی و اجتماعی منطقه بوجود آورده است.
با توجه به پژوهش هایی که توسط جامعه شناسان و محققان در این زمینه صورت گرفته، در اینجا نیز بررسی می گردد که منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس چه تاثیری بر امکانات فرهنگی، شرایط زیست محیطی و وضعیت اجتماعی –اقتصادیمردماینمنطقهدارد؟
۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق
ایران کشوری در حال توسعه است که دائماً پروژه های اقتصادی گوناگونی در مناطق مختلف آن اجرا می شود. ملاحظه نکردن شرایط پایداری برای کیفیت زندگی مردم آن منطقه سبب می شود تا زندگی سالم ساکنان مناطق اجرای این طرح ها و همچنین توسعه پایدار با خطر مواجه شود.(طالبیان و فاضلی و دغاقله،۱۳۸۷،ص۵۶)
در خصوص کیفیت زندگی محققان و دانشمندان مولفه های متفاوتی را مد نظر قرار داده اند. از جمله سلامت، محیط زیست، امکانات فرهنگی، وضعیت اقتصادی اجتماعی و تحصیلات و … را می توان نام برد. هرچند صنعت و توسعه آن، رشد و شکوفایی در ابعاد مختلف زندگی بشر به ویژه در بعد اقتصادی و مادی به همراه آورده است اما از آنجا که توسعه اقتصادی کشورها در مراحل نخست خود به ملاحظات زیست محیطی بی توجه بوده است، خسارات شدیدی را به محیط زیست وارد کرده است.(قاسمی،۱۳۸۵،ص۲۷)
طرح های توسعه صنعتی غالباً پرهزینه اند و با ساخت شان منطقه وسیعی تحت تاثیر اثرات مثبت و منفی آنها قرار می گیرند. در جریان ساخت و راه اندازی تاسیسات صنعتی منطقه وسیعی از مناطق مسکونی مردم بومی تحت تاثیر امکانات تاسیس شده قرار می گیرند.( خلیفه و همکاران، ۱۳۸۹،ص۱۰)
همچنین اشتغال نیروهای بومی در صنعت به معنی تزریق بخشی از درآمدهای نفتی به جامعه ی پیرامون آن و کاستن از فقر مردم در مقابل تاثیرات سوء اجتماعی صنعت مثل بزهکاری، انحرافات اجتماعی، بی سازمانی اجتماعی در مناطق صنعتی وجود دارد.( همان منبع، ص۸)
با در نظر گرفتن همه آثار صنعتی شدن و استقرار صنعت در مناطق مختلف، به نظر لازم می آید که با پژوهش و درنگ در این مسائل یک منطقه صنعتی را از تمامی جنبه ها نه فقط جنبه اقتصادی ارتقاء داد و از اثرات سوء جلوگیری کرد. در این پژوهش محقق بر آن است که تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس را بر کیفیت زندگی مردم این منطقه مورد بررسی قرار دهد.
۱-۴- اهداف تحقیق
۱-۴-۱- هدف کلی:
بررسی تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر کیفیت زندگی مردم منطقه عسلویه
۱-۴-۲- اهداف ویژه:
بررسی تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت سلامت مردم منطقه عسلویه
بررسی تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت تحصیلات مردم منطقه عسلویه
بررسی تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت فرهنگی منطقه عسلویه
بررسی تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت زیست محیطی منطقه عسلویه
بررسی تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت اقتصادی منطقه عسلویه
۱-۴-۳- هدف کاربردی:
باتوجهبهاینکهاینتحقیقدرموردتاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر کیفیت زندگی مردم انجام شده است و به بررسی شاخصهای کیفیت زندگی از جمله اقتصاد، محیط زیست، فرهنگ، سلامت و تحصیلات می پردازد،لذا نتایجاین تحقیقمیتوانددروزارتخانه های نفت، آموزشوپرورش، بهداشت و درمان، فرهنگ و ارشاد، اقتصاد و دارایی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان حفاظت محیط زیستمورداستفادهقرارگیردو بهویژهنتایجاین پژوهش می تواند مورد استفاده نهادهای و ادارات منطقه عسلویه قرار گیرد.
۱-۵- سؤالات تحقیق:
۱-۵-۱- سوال اصلی:
استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس چه تاثیری بر کیفیت زندگی مردم منطقه عسلویه داشته است؟
۱-۵-۲- سوالات ویژه:
استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس چه تاثیری بر وضعیت سلامت مردم منطقه عسلویه داشته است؟
استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس چه تاثیری بر وضعیت تحصیلات مردم منطقه عسلویه داشته است؟
استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس چه تاثیری بر وضعیت فرهنگی منطقه عسلویه داشته است؟
استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس چه تاثیر مخربی بر وضعیت زیست محیطی منطقه عسلویه داشته است؟
استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس چه تاثیری بر وضعیت اقتصادی منطقه عسلویه داشته است؟
۱-۶- تعاریف متغیر ها
۱-۶-۱- کیفیت زندگی
بنا به تعریف سازمان بهداشت جهانی کیفیت زندگی، درک افراد از موقعیت خود در زندگی از نظر فرهنگ، سیستم ارزشی که در آن زندگی می کنند، اهداف، انتظارات، استانداردها و اولویت هایشان است(نجات،۱۳۸۷،ص۵۸) .
کوستانزا و همکاران^[۱] در سال ۲۰۰۷ کیفیت زندگی را به عنوان تامین نیازهای انسانی در ارتباط با ادراکات افراد درگروهها از بهزیستی ذهنی تعریف می کند، و همچنین داس^[۲] در سال ۲۰۰۸ کیفیت زندگی را به عنوان بهزیستی و یا عدم بهزیستی مردم و محیط زندگی آنها تعریف می کند (رضوانی،متکان،منصوریان وستاری ،۱۳۸۹،ص ۹۳ )
پال^[۳] در سال ۲۰۰۵ کیفیت زندگی را اینگونه تعریف کرده است: معیاری برای سنجش میزان تامین نیازهای روحی، روانی و مادی جامعه و خانواده که نشان دهنده ویژگی های کلی اجتماعی و اقتصادی یک ناحیه است (رضوانی و منصوریان،۱۳۸۶، ص ۵ )
بطور کلی کیفیت زندگی مفهوم نامشخصی است و معنی آن بستگی به بستری دارد که در آن مورد استفاده قرار می گیرد کیفیت زندگی مستقیماً قابل مشاهده و اندازه گیری با ملاکهای پذیرفته شده عموم نیست بلکه یک انتزاع فکری است که تمهید شده است تا در نظر گرفتن چگونگی زندگی مردم را در چارچوب هایی تسهیل کند که در آن داوری درباره اینکه چه چیزی می تواند بهتر یا بدتر باشد مطرح شود بنابر این مشابه مفاهیمی چون توسعه، رفاه و بهزیستی است(دیوید ام،۱۳۸۱،ترجمه شاهی اردبیلی و حاتمی نژاد،ص۱۶۰)
در فلسفه و نظریه شناخت، منظور از کیفیت زندگی چگونگی یک چیز است در زمینه اقتصادی معادل مرغوبیت و مجموعه ای از ویژگیهای یک کالا و عرضه کننده آن که باعث فروش کالا می شود را گویند و در زمینه اجتماعی و فردی معادل با شایستگی، صلاحیت و لیاقت می باشد(فراهانی و همکاران،۱۳۹۱،ص۷۰)
۱-۶-۲- اقتصاد
در فرهنگ لغت فارسی معین واژه اقتصاد اینگونه تعریف شده است: (اِ تِ) [ ع . ] ۱ - (مص ل .) میانه روی در هر کاری . ۲ - رعایت اعتدال در دخل و خرج . ۳ - (اِمص .) میانه روی در هزینه ها، میان کاری .
فرهنگ لغت آکسفورد اقتصاد را اینگونه تعریف کرده است: ارتباط میان تولید، تجارت و عرضه پول در یک کشور یا منطقه مشخص.. در تعریفی دیگر اقتصاد مجموعه بزرگی از فعالیتهای بهم مرتبط تولیدی و مصرفی دانسته شده که به تعیین چگونگی تخصیص منابع کمیاب کمک می‌رسانند.اقتصاد همچنین به صورت «شبکه‌ای از تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان کالاها و خدمات در یک مکان، منطقه و یا کشور» تعریف شده است.(سایت ویکی پدیا)
اقتصاد علمی است که رفتار انسانها را به صورت رابطه ای میان خواسته ها و منابع کمیاب با کاربردهای مختلف مطالعه می کند. و همچنین اقتصاد علمی است که چگونگی تصمیم گیری جامعه درباره تخصیص منابع کمیاب برای تولید کالا و خدمات جهت ارضاء خواسته های نامحدود را بررسی می کند. در تعریفی دیگر اقتصاد عبارت است از شناخت، ارزیابی و انتخاب روشهایی که بشر برای تولید و توزیع کالا و خدمات از منابع محدود به منظور مصرف به کار می رود. (علوی، ص۲)
موضوع اقتصاد عبارت است از ثروت (کالاها، خدمات و منابع)، از حیث چگونگی تولید، توزیع و مصرف آن. (شریعتی نجف آبادی، پژوهشکده باقرالعلوم)
۱-۶-۳- محیط زیست:
اصطلاح محیط زیست خود از دو کلمه «محیط» و «زیست» ترکیب یافته است. این واژه در فرهنگ لغات داخلی و خارجی مورد توجه قرار گرفته است واژه محیط به معنای آنچه که احاطه می کند، احاطه اشیاء یا ناحیه یا موقعیت عمل احاطه کردن و نتیجه این عمل، جمع کلیه شرایط خارجی و اثر آنها در زندگی و توسعه موجودات، مجموعه عوامل فیزیکی – شیمیایی – بیولوژیکی و عوامل اجتماعی که در یک لحظه معین قادر به اثر گزاردن مستقیم یا غیر مستقیم فوری یا زمان دار در موجودات زنده و فعالیت انسان باشد، فرا گرفتن، نفوذ کردن، تحت نفوذ قرار دادن، شرایط و اوضاع و احوال و مانند آن تعبیر شده است درباره کلمه «زیست» گفته شده که به معنای چیزی است که یک شخص برای زنده ماندن به آن نیاز دارد، تهیه کردن غذای کافی یا پول کافی برای زنده نگه داشتن خود، حیات، زندگی و عمر، زندگانی، و مانند آن بنابراین می توان گفت که محیط زیست از نظر لغوی به معنای محلی که آدمی را احاطه کرده است می باشد و نیز قلمرو و حیات زندگی است(قاسمی، ۱۳۸۴، ص ۲۲)
واژه محیط به معنای آن چه که احاطه می کند، احاطه اشیاء یا ناحیه یا موقعیت، عمل احاطه کردن و نتیجه این عمل است (فرهنگ دهخدا)
محیط زیست از طبیعت، جوامع انسانی و نیز فضاهایی با فکر و به دست انسان ساخته شده است تشکیل یافته است و کل فضای زیست کره ی زمین معنی زیست کره را فرا می گیرد (سلطانی، ۱۳۷۱، ص۱).
در این تحقیق برای اینکه مفهوم کیفیت زندگی اندازه گیری شود تعداد ۲۵ سوال که شامل سوالات ۱ تا ۲۵ می باشد در نظر گرفته شده است.
۱-۶-۴- فرهنگ
واژه فرهنگ از دو بخش (فر) پشوندی به معنای پیش و (هنگ) از ریشه اوستایی به معنای کشیدن تشکیل شده است. (حاجی آقایی و عباسی، ۱۳۸۹، ص ۴۹ )
فرهنگ را می توان به عنوان مجموع ویژگی های رفتاری و عقیدتی اکتسابی اعضای یک جامعه خاص تعریف کرد. (ثلاثی، مترجم، ۱۳۷۳، ص ۳۵)
ادوار بارنت تایلور^[۴] در تعریف فرهنگ می نویسد: فرهنگ مجموعه ای درهم تافته ای است که در برگیرنده دانستنی ها، اعتقادات، هنرها، اخلاقیات، قوانین، آداب و رسوم و عادت و هرگونه توانایی دیگر است که انسان به عنوان عنصری از جامعه به دست می آورد در حقیقت فرهنگ به مجموعه شیوه زندگی اعضای یک جامعه اطلاق می شود، چگونگی لباس پوشیدن آنها، رسوم ازدواج به زندگی خانوادگی، الگوهای کار، مراسم مذهبی و سرگرمی های اوقات فراغت همه را در بر می گیرد (حاجی آقایی و عباسی،۱۳۸۹، صص ۵۰-۴۹)
۱-۶-۵- سلامت
در لغت نامه دهخدا این گونه معنی شده: