برخلاف بانک­های دوره قرون وسطی که صرفاً وظیفه نگهداری اجناس و کالاهای باارزش در جعبه­های محکم و بزرگ را برعهده داشتند، بانک­های امروزی تبدیل به فروشگاه­های عرضه­کننده انواع خدمات شده ­اند. خدمات دیگر را در بر می­گیرد. در واقع بانکداری در حال­ حاضر به صنعت خدمات پردازش اطلاعات تبدیل شده است.
دوره سوم: سیستم­های پرداخت الکترونیکی
از اوایل دهه ۱۹۶۰ نوع دیگری از خدمات به نام کارت­های اعتباری در اختیار عموم قرار گرفت. بعد از مدت کوتاهی هم چک و هم کارت­های اعتباری به مرور اتوماتیک شدند، ولی با این حال تا آن زمان حجم بالایی از اسناد کاغذی تولید می شد، از این رو فناوری پیچیده مخابراتی به عنوان راه حلی جهت برطرف کردن این مشکل استفاده شد. در نتیجه با تأسیس اتاق­های پایاپایی اتوماتیک، که از سیستم انتقال الکترونیکی منابع استفاده می نمودند، ساختار سیستم بانکی یکبار دیگر دچار تحول عمده شد و به تبع آن استفاده از روش­های پرداخت و ماشین­های تحویلداری خودکار در دهه ۹۰ به سرعت رشد نمود. با استفاده وسیع از سیستم “انتقال پول الکترونیک”^[۴۰]، در دهه ۹۰ بانک­ها از موسسات سپرده­گذاری که منابع فیزیکی را نگهداری می کردندبه مراکز پردازش اطلاعات تبدیل شدند، به طوریکه پول می توانست در هر لحظه بر روی صفحه کامپیوتر نشان داده شود (فردریک میشکین، ۱۳۷۸، ص ۷۱).
۹٫۱٫۲- بانکداری موبایلی^[۴۱]
شالوده و اساس داد و ستد بوسیله موبایل بر پایه بانکداری موبایلی بنا شده است ( یعنی بوسیله وجود آوردن خدمات مالی که توسط بانک از طریق دستگاه های موبایل ارائه می شود، انجام امور مربوط به داد و ستد قابل دستیابی است). بانکداری موبایلی شامل خدماتی در زمینه حسابهای بانکی، دلالی و خرید و فروش سهام و ارائه اطلاعات مالی می شود. خدمات بانکداری موبایلی توسط بسیاری از بانک ها به دلیل ایجاد درآمد بیشتر، کاهش هزینه ها و افزایش رضایتمندی مشتریان در حال استفاده و گسترش است. اگر به آمار گذشته نگاهی بندازیم به عنوان مثال این رشد در سال ۲۰۰۴ در بانک نوردی ^[۴۲]کشور فنلاند برابر ۳۰ درصد و یا در یک بانک فرانسوی ^[۴۳]در سال ۲۰۰۴ نسبت به سال ۲۰۰۳ معادل ۲۰۰ درصد بوده است. این آمارنشان دهنده تغییرات ذائقه مشتریان در استفاده از خدمات بانکداری است. به عبارت دیگر پیشرفت های فناوریکی نظیر سیستم های فراگیر ارتباطی موبایل ^[۴۴]فرصت های جدیدی جهت ارائه خدمات بانکداری موبایلی بوجود آورده است. بر خلاف گذشته که هنگام ارائه چنین خدماتی به دلایل مختلفی از جمله عدم همراهی مشتریان و پیشرفت ناکامی فناوری این بخش ها معمولا با شکست مواجه می شدند، الان به نظر می رسد زمان مناسبی جهت ارائه این خدمات و پیشنهاد آنها به مشتریان باشد ( مژدهی و همکاران، ۱۳۸۷).
بانکداری موبایلی غالبا به عنوان انجام خدمات مرتبط با بانک به کمک دستگاه های موبایل نظیر گوشی های موبایل یا PDA ها تعریف می شود. خدمات ارائه شده شامل تسهیلات مرتبط با تراکنش های بانکی و خدمات مرتبط با ان است که نیاز های جابجایی منابع مالی و اطلاعاتی مشتریان را در خصوص فعالیت های مالی آنها پاسخ می دهد. با توجه به مجموع انتظارات فوق تعریف زیر می تواند تعریف جامعی از این خدمات باشد:
” بانکداری موبایلی به مجموعه عملیاتی اشاره می کند که خدمات مالی مرتبط با بانک را با کمک دستگاه های ارتباطی موبایل انجام می دهند. طیف خدمات ارائه شده شامل انجام امور بانکی، معاملات بازار سهام و …. است (Pousttchi& Schurig , 2004).
یا در تعریفی دیگر بانکداری موبایلی به عنوان یک کانال ارتباطی بی سیم برای تولید ارزش توسط مشتریان در معاملات بانکی به وجود آمده است. امروزه، یکی از شیوه های نوین که درعرضه خدمات بانکی مورد توجه اساسی قرارگرفته، عرضه خدمات مالی و بانکی با بهره گرفتن از تلفن های همراه است. با آنکه عمر استفاده از تلفن های همراه برای انجام عملیات بانکی و مالی، چند سالی نیست، اما در این مدت کوتاه، پیشرفت های مهمی در این زمینه صورت گرفته که نوید دهنده گسترش بسیار زیاد این شیوه جدید بانکداری الکترونیکی درآینده میتواند باشد (Yulia et al, 2009).

بازار های بزرگ برای موسسات مالی در جهت ارائه خدمات ارزش افزوده در حال گشایش هستند. با فناوری تلفن همراه محدوده وسیعی از خدمات را برای مشتریانشان نظیر انتقال وجوه در هنگام مسافرت، دریافت قیمت های سهام که بصورت برخط به روز می شوند یا انجام عملیات خرید و فروش سهام ارائه می دهند. دستگاه های تلفن همراه خصوصا تلفن های هوشمند، نوید دهنده ترین مسیر برای دستیابی به حفظ مشتریان کنونی و افزایش مشتریان جدید با داشتن قابلیت سرویس دهی در هر زمان و مکان و نیز قابلیت نفوذ و پتانسیل رشد بالا هستند. بر اساس پژوهش ها انجام شده ۲۷ درصد از تماس های تلفنی به مرکز تلفن بانک ها از طریق تلفن همراه است که نصف این تماس ها برای درخواست موجودی است که می تواند به صورت راحت تر و ساده تری از طریق برنامه کاربردی بر روی تلفن همراه صورت گیرد و بدون نیاز به مراجعه حضوری به شعب انجام دهند ( مژدهی و همکاران، ۱۳۸۷).
بانکداری موبایلی را می توان این گونه تعریف کرد: انجام هرگونه عملیات مالی، بانکی و اعتباری توسط ابزار سیار که واسطه آن بانک و یا واسطه مالی و اعتباری و یا یک مرکز تایید هویت باشند. امروزه بانکداری همراه اغلب توسط پیام کوتاه یا اینترنت انجام میشود، همچنین می تواند با اجرای برنامه های خاصی بر روی تلفن همراه صورت بگیرد.
طبق آمار موسسه GSM در مجموع ضریب نفوذ تلفن همراه بسیار بیشتر از کامپیوتر و اینترنت است . ضریب نفوذ بالای تلفن همراه نشانه ای از سازگاری سریع این ابزار با فرنگ جوامع مختلف است ( کهزادی و همکاران، ۱۳۸۴، ).یکی از موسسات مالی که در حال حاضر تنها ارائه دهنده الگو گسترده بانکداری موبایلی در جهان است با نظرخواهی در بین کاربران خود و افرادی که با این فناوری آشنا بودند در رابطه با چهار معیار قیمت، امنیت، سهولت و سرعت انجام داده است که به نتایج قابل توجه زیر رسیده است:
۷۰ درصد معتقدند که این خدمات ارزان تر است و ۹۰ درصد هم معتقدند که این خدمات گران نیستند
۶۹ درصد معتقدند که این خدمات امن تر است.
۶۸ درصد معتقدند که استفاده از این خدمات راحت است.
۶۸ درصد معتقدند این خدمات سریع تر است.
با توجه به انچه گفته شد به نظر می رسد در حال حاضر بهترین راه حل برای بهبود امر بانکداری، استفاده از فناوری موبایل ( تلفن همراه ) است. از طرفی بانکداری موبایلی به دلیل عدم استفاده از کابل می تواند در کشور هایی مانند ایران که فاقد زیرساختار ارتباطی منظم و منسجم هستند جایگزین تجارت الکترونیکی که به ساختار منظم ارتباطی نیاز دارد شود
( جنیدی؛ ۱۳۸۶، ص ۱۵ ).
مزایای بانکداری موبایلی برای بانک ها:
بانکداری موبایلی برای بانک ها می تواند مزایای زیر را داشته باشد:
۱­.­ کاهش هزینه های مدیریتی

2. 2. کاهش هزینه های پرسنلی

2. 2. کاهش تعداد شعبه های بانک

2. 2. جلب رضایت مشتریان

2. 2. ارائه خدمات بانکی در ساعات مختلف

2. 2. ارائه خدمات بانکی در هر نقطه ایکه مشتری به آن نیاز داشته باشد.

2. 2. عدم نیاز به اتصال به اینترنت به روش های معمول

2. 2. سرعت و امنیت بهتر نسبت به محیط وب

2. 2. سهولت کارکردن و یادگیری نسبت به اینترنت و کامپیوتر( حسنی و سلطانی، ۱۳۸۷).

۱٫۹٫۱٫۲- تاریخچه بانکداری موبایلی در ایران و جهان
دیدگاه های اولیه نسبت به بانکداری موبایل در سال ۱۹۹۲ از اروپای غربی نشأت گرفته است و به صورت کاملا عملیاتی در سال ۱۹۹۹ با ورود فناوری WAP ^[۴۵]بکارگیری شد. WAP Banking نه تنها توانایی دسترسی موبایل به سرویس های سنتی بانکها را داراست بلکه در حقیقت سازماندهی مجددی برای الگو تجاری(بانکها ) به منظور تسهیل کار و افزودن به توانایی مشتریان برای انجام تراکنشهایشان می باشد. اگرچه در سالهای پیشتر، تجارت الکترونیک و به تبع آن بانکداری ، الکترونیک موج وسیعی در دنیای تجارت ایجادکرده بود اما به دلیل مزایای ویژه تجارت سیار از جمله عدم محدودیت مکانی، حداقل امکانات (تنها یک دستگاه تلفن همراه) و ضریب نفوذ نسبتا بالای تلفن موبایل، امروزه بانکداری سیار با اقبال زیادی مواجه شده است. بانکداری سیار به دلیل ماهیت ویژه خود امروزه عاملی برای تعامل، همکاری و هماهنگی حول محورهایی بین سازمانهایی شده است که تا قبل از آن عامل هایی موجب انفکاک آنها از یکدیگر شده بود. برطبق تحقیقی که موسسه تحقیقاتی Celent در سال ۲۰۰۷ انجام داده است تا سال ۲۰۱۰ حدود ۷۰ درصد از حجم تماسها با مراکز بانکی در ایالات متحده آمریکا از طریق تلفنهای موبایل خواهد بود که نزدیک به نیمی از این تماسها در جهت گزارش گیری از اطلاعات وضعیت موجودی و توازن حساب و دیگر تراکنشهای مالی برخط بوده اس است. در حالیکه در سال ۲۰۰۶ این مقدار کمتر از ۱ درصد از تراکنشهای بانکی بر خط را شامل شده است (حسن زاده،۱۳۸۷).
جای تعجب نیست که بانکداری موبایلی امروزه تبدیل به یک پدیده جهانی شده است ، مخصوصا با توجه به اینکه اکثر مشتریان بانک ها موبایل دارند و به صورت مداوم از آنها برای اموری فراتر از صرف ارتباط با افراد دیگر استفاده می کنند. بنیاد پژوهش های جونپیر پیش­­­ بینی کرده که تا سال ۲۰۰۹ میزان پرداخت های جهانی موبایل به ۸۸ میلیارد دلار خواهد رسید که مشتمل بر ۳۹ میلیارد پرداخت جزئی یا ریز پرداخت است. به علاوه تا آن زمان سالیانه ۳۰۰ میلیون تراکنش نقطه فروش مبتنی بر موبایل اتفاق خواهد افتاد. با این حال در میان کشور ها و قاره ها، اروپایی ها با داشتن زیرساخت های مناسب ارتباطات سیار و نرخ نفوذ ۸۰ درصد از شرایط مناسبی برای ارائه خدمات بانکی بوسیله موبایل بر خوردار است. ظهور نرخ های ثابت و پایین اینترنت، مشتریان بانک ها را به استفاده از کانال اینترنت تشویق کرده است. پیش بینی می شود با توجه به شرایط موجود، همین روند در مورد کانال موبایل نیز اتفاق افتد. در این زمینه بانک های آسیایی نیز به طور روزافزون به موبایل به عنوان کانال مقرون به صرفه ای برای ارائه خدمات بانکداری روی آورده اند. در کشور های توسعه یافته از نظر فناوری مانند کره، سنگاپور، هنگ کنگ و زاپن نفوذ بازار موبایل بالای ۴۰ درصد است و مشتریان با این ابزار ارتباط شخصی، دسترسی کاملا موفقیت آمیزی به خدمات مالی پیدا می کنند. در سراسر آسیا روزانه میلیون ها معامله از طریق موبایل انجام می شود و فرصت های بازاریابی عظیمی را برای بانک ها ایجاد می کند (حسن زاده، ۱۳۸۷).
با راه‌اندازی سرویس موبایل­بانک از مردادماه سال ۱۳۸۶در ایران با وجود استقبال مشتریان از این سرویس هنوز به دلیل عدم آشنایی مردم با خدمات بانکداری الکترونیکی از تمام ظرفیت‌های ایجاد شده استفاده نمی‌شود. اولین بانکی که رسما در ایران، سیستم موبایل بانک (Mobile Banking) را راه اندازی کرد بانک توسعه صادرات بود. اما قبل از آن بانک سامان به طور آزمایشی با بهره گیری از جدیدترین دستاوردهای جهانی فناوری (WAP,SMS) در سیستم بانکی خود استفاده می کرد همچنین با بهره گرفتن از این سیستم بانک سامان امکان استفاده و نمایش گردش حساب، مسدود کردن چک و کارت، ارائه مشاوره هوشمند درباره سود سپرده ها و کارمزد تسهیلات، اطلاع در مورد واریز و برداشت از حسابها، اطلاع در مورد وصول برگشتی چک های واگذاری را امکان پذیر نموده است (وب سایت ماهنامه تجارت الکترونیک و
رایانه، ۱۳۹۱). در ایران اما بر خلاف تبلیغاتی که وجود دارد آن‌چنان که باید و شاید به بانکداری موبایلیینگ توجه نشده است. عمده تبلیغات موجود و سرویس‌های ارائه شده تمام حول نرم افزارهایی است که بانک‌های عامل برای مشتریان علاقه‌مند خود تهیه کرده و در برخی از شعب از طریق سایت اینترنتی بانک در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد. نرم‌افزارهایی که به نوعی کارکردی محدود داشته و صرفا از طریق برخی از آنها می‌توان وجه نقد را به شکل کارت به کارت انتقال داد. جدا از نرم‌افزارهای بانکی اپراتورهای تلفن همراه هم در این بخش وارد شده و سعی به ارائه خدمات دارند. البته اپراتور اول هنوز نتوانسته است سهم زیادی از کاربران خود را به سمت استفاده از این سرویس جلب کند. اما ایرانسل از حدود چند سال پیش خدمات بانکداری موبایلی خود را توسط دو بانک پاسارگاد و سامان راه‌اندازی کرده است؛ بدون آنکه بخواهد مشترکانش را وادار به واریز مبلغی به حساب دیگر بکند. در این روش‌ها مشترکان می‌توانند علاوه بر نصب نرم ‌افزارهای بانکداری موبایلی هر دو بانک روی گوشی‌های خود و استفاده از خدمات ارائه شده آن، شماره کارت‌های بانکی خود را نیز روی سیم‌کارت‌های خود تعریف کرده و بدون دخالت اپراتور در ریز صورت حساب‌ها یا تراکنش‌های بانک تنها با ارسال پیامک یا استفاده از سیستم شماره گیری کد دستوری( یو اس اس دی) تراکنش‌های مالی خود را انجام دهند. با بهره گرفتن از این سرویس، کلیه مشترکان ایرانسل که دارای کارت‌های عضو شبکه شتاب بوده و رمز دوم کارت خود را دریافت نموده‌اند، می‌توانند تنها با بهره گرفتن از گوشی تلفن همراه خود و بدون نیاز به نصب هرگونه نرم ‌افزار، تنها با یک بار ثبت نام آنلاین به آسانی نسبت به انجام موارد زیر از طریق تلفن همراه خود اقدام نمایند: خرید شارژ، پرداخت قبوض (آب، برق، گاز، …)، اخذ موجودی حساب، اخذ صورت حساب تا ۵ تراکنش آخر، خرید کارت اینترنت و انتقال وجه. امروزه با توجه به مزایایی که بانکداری از طریق موبایل برای بانک ها دارد اکثر بانک های دولتی وخصوصی ( ملت، ملی، کشاورزی، پاسارگاد، پارسیان، اقتصاد نوین،… ) اقدام به راه اندازی این سرویس در بانکداری خود نموده اند تا بتوانند مشتریان را به سوی بانک های خود جذب کنند ولی با توجه به محدودیت هایی که در زیر ساختار های فناوری و ارتباطی ایران وجود داشته، بانکداری موبایلی آن طور که باید نتوانسته در بین مشتریان نفوذ کند.
پس از بررسی سیستم های متعددی از بانکداری موبایلی ها در بانک های ایرانی مشخص شد که در حال حاضر ( اردیبهشت ماه ۱۳۹۲) بانکداری موبایلی ها خدمات زیر را ارائه می دهند:
انتقال وجه و انتقال شتاب
پرداخت قبوض
خرید شارژ
مانده گیری
۳ گردش آخر
پیامک نقل و انتقال در حساب
پرداخت اقساط
گرفتن۱۰ گردش آخر
پیگیری چک